Ceist acadúil na nuachtán Ghaeilge

Tá cuireadh faighte agam chuig seimineár lae a bheidh á reachtáíl ag deireadh na seachtaine seo faoi iriseoireacht na Gaeilge i gColáiste na hOllscoile, Baile Atha Cliath, ach ní bheidh ar mo chumas bheith ann.    Nuair a chonaic mé clár na gcainteoirí, thuig mé láithreach an cineál imeachta a bheadh ann.

Díreoidh mé ar chúinne na nuachtáin mar is ansan atá pé taithí is saineolas atá agam.  Tugaim faoi ndeara go mbeidh plé ann faoi na h-irisí – ach ní fheicim go bhfuil éinne ann ó ‘nós*’, an t-aon iris Ghaeilge a fhéadfá rá go bhfuil dírithe ar phobal mhór leitheoireachta (gí is go bhfuil sé anois i nGaelscéal!).

Níor thuig mé go raibh suim dá laghad ag muintir UCD in iriseoireacht na Gaeilge.  I gcaitheamh na mblianta ar fad a chaitheas le Lá/Lá Nua, ní raibh aon fhiosrú ó mhuintir UCD faoin obair a raibh ar bun ag an nuachtán.   Roinnt blian ó shin d’fhoilsíodh leabhar faoi ‘Iriseoireacht Phinn na Gaeilge’ – agus ní raibh oiread is tagairt ann do Lá/sean Foinse, amhail is ná raibh tabhacht dá laghad leis an obair a bhí ar bun ag na nuachtáin sin.

Is maith an rud go bhfuil spéis á léiriú i gceist na nuachtán Ghaeilge ag lucht acadúil – mar creidim nach bhfuil ann ach ceist acadúil anois.   Sé sin gur beag an bhrí atá ag na nuachtáin Ghaeilge atá ann faoi láthair sa saol chomhaimseartha.  Nuair a bhíos ag an Oireachtas le déanaí, bhí Gaelscéal agus Foinse ann agus ag teipeadh orthu na nuachtáin a thabhairt do lucht na Gaeilge saor in aisce.  Bhí beartanna móra nuachtáin scaipithe in áiteanna éagsúla san INEC.

Bhí seans ann, le linn do Lá/Lá Nua agus Foinse bheith in árd a réime, go bhféadfadh nuachtáin Ghaeilge briseadh amach as saol chúng na Gaeilge.   Bhí seans ann go mbeadh fíor nuacht á thuairisciú sna nuachtáin sin agus bhí daoine ag súil le na nuachtáin gach lá/gach seachtain.  Luaití scéalta ó na nuachtáin ar chláracha nuachta RTÉ.  Is cuimhin liom nuair a gabhadh Seán  O Muireagáin in Iosrael, bhí eagarthóir Lá, Ciarán O Pronntaigh, ar Morning Ireland agus bhíodh scéalta ó sean Foinse á lua ar Nuacht theilifíse RTÉ.  Le h-imeacht Lá/Lá Nua agus Foinse, tá na seansanna sin caillte.

Cé go bhfuil buanna ag Gaelscéal agus Foinse nua, ní nuachtáin  iad a éilíonn dílseacht ó leitheoirí.   Níl sé soiléir go bhfuil tuiscint ag aon cheann den dhá nuachtán ar ‘nuacht’ nó bionn na scéalta a bhionn chun tosaigh sna foilseacháin seanachaite agus gan téigear de ghnath.   Ní cuimhin liom ach príomhscéal amháin i Foinse agus i nGaelscéal a raibh aon brí leis – agus is mé féin a scrígh an scéal sin.  Scéal a bhí agam i Foinse faoin Dréacht Straitéis 20 Bliain ar chuir an cheist:  Cá bhfuil an t-airgead chun an straitéis (pé straitéis é!) a chur i bhfeidhm?

Má tá tú ag freastal ar an seimineár seo, d’fhéadfá an cheist seo a chur ós árd:  Cé mhéid cóip de ‘Gaelscéal’ atá á dhíol gach seachtain?   Cad é an líon is mó cóipeanna ar díoladh?     Mura bhfuil na freagraí á chur ar fáil ag an t-é atá ag déanamh ionadaíocht ar son ‘Gaelscéal’ fiafraigh cén fath nach bhfuil?  An bhfuil sé fíor, mar shampla, nach bhfuil Gaelscéal cláraithe leis an ABC, an oifig a dheineann fiosrú neamhspleach ar dhíolachán nuachtáin.   Coinnioll abea é sin a ghabh leis an deontas.

Ní ceist iomlán acadúil na nuachtáin Ghaeilge – nó tá nuachtán amháin, ar a laghad, ag cruthú gur féidir seirbhís a thabhairt don phobal leitheoireachta agus páirt tabhachtach a bheith agat sa phobal sin.  Is é an nuachtán ‘Goitse’ atá i gceist agam.  B’fhéidir go bhfuil Goitse – atá dírithe ar cheithre pharóiste Gaeltachta i dTír Chonaill – ina ghormchló againn go léir ar mhaith leo bheith ag obair sa ghnó seo.

Easnamh eile ar chlár an tseimineáir seo, ar ndóigh, nach bhfuil tagairt dá laghad ann do na nuamheáin Ghaeilge – na blaganna, na suíomhanna nuachta(nuacht24 mar shampla) is tionchar ‘Facebook’ is ‘twitter’ ar an earnáil.

Sabhal Mór Ostaigh agus An Nasc

Ionad Nua an Chultúir ag Sabhal Mor Ostaigh -Fas

Tugaim faoi ndeara go bhfuil mo shean chara, Máirtín  O Muilleoir, ar thuras lena chomhleacaithe ó Chiste Infhéistíochta na Gaeilge ar Shabhal Mór Ostaigh ar Oileán Sgiathánach sna  hOileáin Thiar.  Is fiú a rá go bhfuil an buíon infhéisteoirí imithe ar an dturas ar a gcostas féin – rud a léiríonn dearcadh nua ón gcur chuige a bhionn i réim de ghnath ar ‘quangoes’ ó thuaidh is ó dheas.  Tá siad ann chun léargas a fháil ar an slí ar eirigh leis an ionad ceeannródach seo an fhás agus an  fhorbairt atá déanta a dhéanamh.  Anois aithnítear Sabhal Mór Ostaigh mar an phríomh ionad léinn is cultúir  is teicneolaíochta do Ghaeil sna h-oileáin seo.

Nuair a leandáileas i mBéal Feirste geall leis ceithre bhliain deag ó shin, ceapadh mé ar bhórd Fhorbairt Feirste agus bhí láímh agam i bhforbairt togra bunaithe ar Shabhail Mhór Ostaigh, an Nasc, ionad ina mbeadh fiontarlann, chun gnólachtaí nua a spreagadh agus a áisiú, is scéal-lann, ina mbeadh scileanna scéalaíochta ag baint úsáide as an nua theiceneolaíocht idir scannánaíocht, teilifís, raidió is eile, á mhúineadh don aos óg agus a bheadh ina cheanncheathrú do thionsal chlos-amhairc an Tuaiscirt.

Thugamar cúpla turas orainn féin, turas amháin ó dheas go Gaillimh is Luimneach, chun taighde a dhéanamh ar an bhfiontar agus d’oibríomar ar roinnt roghanna chun suíomh oiriúnach a aimsiú.  Sa deireadh níor tháinig an mhaoiniú chun an togra go léir a chur i bhfeidhm agus níor fhorbraíodh ach an ‘Fiontarlann’ is roinnt oifigi san Nasc, foirgneamh atá suite ar Bhóthar na bhFal.  Is ceann cheathrú Forbairt Feirste é seo anois agus is cinnte go bhfuil go leor oibre fiúntach déanta ag an eagras, go h-áirithe agus é faoi stiur Jake Mac Siacais, le blianta beaga anuas.

An rud ar moladh an chuid is mó de scór bliain ó shin anois, is é sin an rud, go bunasach, atá ag teastáil go fóíll.  Idir an dhá linn tá go leor oibre déanta chun an toirt chriticiúil a chur in áit le go mbainfí usáid fónta as an ionad seo – bunú Raidió Fáilte agus Nuacht 24 sa chéad dul síos.

Agus níl aon ghá foirgneamh nua a aimsiú.  Ar chúl na Cultúrlainne, tá foirgneamh an Springfield Charitable Association agus ba cheart é seo a cheannach laithreach, ar phraghas réasúnta agus é a fhorbairt mar an ‘Scéalann’.   Is é an Chultúrlann an áit nádúrtha don fhorbairt seo agus má chuirtear in áít é gan ró mhoill, beidh rath ar an dtionscnamh, creidim.

Thóg mé roinnt ceisteanna faoin Chiste seo mar níor thuigeas, nó ní thuigim go fóill, cén fath gur bunaíodh é go rúnda, gan aon phroiseas phoiblí chun baill an choiste a cheapadh, go h-airithe i bhfianaise go raibh deontas £8bn d’airgead phoiblí á fháil ag an gciste.     Tá cuid de na ceisteanna sin gan freagra go fóill cé gur aimsigh Danny Browne ar shon Gaelscéal ainmneacha bhallraíocht an Choiste do Ghaelscéal, tar éis gur chuireas an cheist anseo.

É sin ráite, ní mór bogadh ar aghaidh agus an spotsholas a fhágaint ar an gCiste le cinntiú go gníomhaíonn sé gan ró mhoill le beartas a léireoidh go bhfuil ré nua i bhfeidhm ó thuaidh ó thaobh cosaint agus cur chun cinn na Gaeilge de, mar a mhaíonn Mairtín ar a bhlag:

This is a fortuitous time to visit Samhal Mor Ostaig as we enter a new era of Irish language protection and promotion in the North of Ireland and the advent of the new £8m Irish Language Investment Fund (whose members are here, at their own cost, on a fact-finding mission) but here’s a sobering thought: one building at Samhal Mor Ostaig, the Fas building cost as much as our entire kitty, £8m.

An bhfuil ré nua ann, i bhfírinne?  Níl a fhios agam.   Creidim go leireodh cinneadh infheistiocht i dtionscnamh ar nós ‘An Scéalann’ mar atá molta agamsa go raibh tús leis.   Mar a deir Mairtín, ní mór an méid é £8m – ach, níl anseo ach an chuid is lú den infheistíocht.  Is iad pobal Ghaelach Bhéal Feirste, i gcaitheamh na mblianta, ceannródaithe Bhóthair Seoighe is na Cultúrlainne is Lá/Lá Nua (nach maireann) is Raidió Fáílte is Aisling Ghéar is Gaeloiliúint(nach maireann) is Chumainn Chluain Aird a dhein an infheistiú ar fad go dtí seo. Na milliún uaireannta chloig oibre tugtha go deonach, saothar nach bhfiuil saibhreas ann chun an obair seo a chúiteamh, an infheistíocht sin.

Egunkaria, Lá, Foinse agus ‘Saoirse an Phreasa’ san Aontas Eorpach

Saoirse an phreasa san Aontas Eorpach

Tá scéal á thuairisciú ar maidin inniu a thugann mé ar ar thuras ar bhóithrín na smaointe agus a fhagann cheist san aer faoin dearcadh atá againn sa tír seo agus i dtíortha eile san Aontas Eorpach faoi saoirse an phreasa.   Scéal é a thosnaigh go moch maidin Mhárta i mbaile beag tuaithe taobh amuigh de Donostia [San Sebastian] i dtír na mBascach.

Seacht mblian ó shin,agus Lá go fóill ina nuachtán seachtainiúil, dhein fórsaí slandála na Spáinne ruathar ar cheanncheathrú an nuachtáin laethiúil Bhascais, Egunkaria, agus na h-údaráis ag maíomh go raibh an nuachtán ag tacú le ETA.   (Is amhlaidh go raibh eagarthóir an nuachtáín tar éis úrlabhraí ETA a chur faoi agallamh – an oiread is a dhéanfadh aon eagarthóir nuachtáin le h-eagras aintoisceach radacach chun tuiscint a fháil ar a bpleananna agus é sin a roinnt le leitheoirí – ní h-ionann sin agus tacaíocht!)

Ar aon nós, cuireadh ballraíocht d’ETA i leith an eagarthóra, Martxelo Otamendi, agus cuireadh eisean agus ceathrar eile faoi ghlas. Laochra saoirse an phreasa iad Martxelo, Iñaki Uria, Joan Mari Torrealdai, Txema Auzimendi  agus Xabier Oleaga.  Céasadh iad i bpriosún agus bagraíodh marú orthu.     Scaoileadh saor iad tar éis roinnt míonna ach bhí na cúiseanna go fóill ina gcoinnibh.  Dúnadh an nuachtán agus níor osclaíodh ó shin é.

Ach an lá tar éis don nuachtán Egunkaria bheith dúnta, bhí nuachtán eile Bascaise sna siopaí. Tá Berria ag dul ó shin  – agus b’onóir domsa go raibh altanna liom sa dhá nuachtán.

Is cás mór saoirse an phreasa an cás seo.   Go bhféadfadh sé titim amach i dtír atá ina bhall stát den Aontas Eorpach go ndúnfaí nuachtán de bharr easaontas an Rialtais leis an nuachtán.  Duradh gur ar bhonn an ‘chogaidh in éadan sceimhle’ a dúnadh Egunkaria, ach i bhfirinne ba bheart díoltais é an dúnadh in éadan pobal na Bascaise mar gheall ar bheartais ETA, amhail is go raibh an pobal sin ag tacú le ETA.  In ainneoin chomh mór is a bhí an chás seo ó thaobh saoirse an phreasa de, ba bheag tuairisciú a deineadh faoi i nuachtáín na hÉireann seachas i Lá.

Na h-íomhánna a chonacthas, poilíní faoi phuicíní agus iad armtha ag druidim nuachtáin, chuaigh siad glan in éadan an tsoiscéal Eorpach a bhionn á chraobh scaoileadh ag na h-údaráis.  Ní fhéadfadh a leithéid de rud titim amach anseo, an bhféadfadh.

[Ar ndóigh, creidimse gur tharla rud éigean cosúil leis in Éirinn nuair a druideadh Lá Nua agus Foinse de bharr ‘easpa tacaíochta’ an Fhorais agus anois go bhfuil an dream iriseoirí a bhí ag cur na ceisteanna crua agus ag déanamh fiosruithe fagtha ar an imeall agus glúin nua ‘solathróirí abhair’ fostaithe ina n-áít – ach sin mo shean phort agus tá a fhios agaibh cá sheasaim!]

Tá an cás anois thart.  Tá sé ráite ag Ard Chúirt na Spáinne gur míléamh ar an mBunreacht an cinneadh an nuachtán a dhúnadh i 2003:

The ruling also points out that the closure of Egunkaria was “not directly covered by the Spanish Constitution”. “The mistaken vision that anything to do with the Basque language and all culture in that language must be being promoted or controlled by Eta leads to a mistaken interpretation of the facts,” the ruling continues to say.

“It was clear from the newspaper’s editorial line that it did not follow Eta’s instructions”, it concludes.

Ná h-abair nach bhféadfadh a leithéid titim amach in Éirinn!      Má tá ceacht ar bith le foghlaim ó scéal Egunkaria, go gcaithfidh pobal Ghaeilge na hÉireann, má theastaíonn nuachtán neamhspleach agus neamh eaglach uainn é a mhaoiniú as ár bpócaí féin go direach, seachas é a dhéanamh trí aisínteachtaí atá faoi smacht pholatúil phairtithe éagsúla, aisínteachtaí ar nós Foras na Gaeilge atá i gceist agam.     Ach b’fhéidir go bhfuil an cath sin caillte theana féin.  [Iar nóta: Mo phardún – nach bhfuil Nuacht 24 ann, gan maoiniú ar bith, mar chomharba ar Lá.   Ba dheas an rud é, áfach, dá mbeadh an t-airgead ann ó lucht na Gaeilge chun tacú leis an dtogra sin….]

Is fiú go mór an chúntas seo a foilsíodh i Time i 2003 a léamh.

First came the predawn trip, blindfolded in the back of a Spanish paramilitary van, from his home in Tolosa to a police cell in Madrid. It was there, claims Martxelo Otamendi — the last managing editor of the now banned Basque-language daily Egunkaria — that his ordeal began. While police interrogated him about his newspaper’s alleged links to the Basque separatist terror organization ETA, he claims they had him stand naked in his cell for three days, with a chance to sit down only every five hours. Otamendi, 45, says the police humiliated him for his homosexuality, telling him to “take the position I use when my lover and I make love.” On the third day, he says, they gave him the notorious treatment known as la Bolsa — “the bag” — a plastic sack pulled over the head to cause a panic they hoped would compel him to name his ETA contacts. But Otamendi insists he has none. His only relationship with the terrorists, he says, was several interviews conducted years ago. “There’s never been any suggestions from ETA to our paper, no orders, absolutely nothing,” he says.

Otamendi’s explosive and still unproven story has been vociferously denied by the Spanish government. Nevertheless, the Feb. 20 closure of Egunkaria and the detention of 10 of its managers — five of whom remained in custody last week — have given fresh focus and energy to Basque feelings of martyrdom. A crackdown meant to weaken Basque national solidarity may have done the reverse.

Tuilleadh: http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901030317-430697,00.html#ixzz0kyGZe2Fp

Is féidir libh teachtaireacht tacaíochta a sheoladh chuig Berria tre twitter.  Is é #egunkarria an seoladh le h-úsáid sa teachtaireacht agus feicfear tú ar an bpríomh leathnach….

iGaeilge ar phríomh leathnach Berria.....

Uaillmhian ‘Gaelscéal’ – an seans deiridh

Nil sé deacair nuachtán Ghaeilge a fhoilsiú.  Ach tá sé dúshlánach.   Dúshlán níos mó arís é nuachtán Ghaeilge le dealramh agus le téigear a fhoilsiú.   Bhí láimh agamsa i bhfoilsiú nuachtán Ghaeilge ar feadh i bhfad agus b’obair dúshlánach agus deacair a bhí ann.    D’eirigh liom agus mo chomhleacaithe na dúshláin sin agus go leor eile a sharú in aineoin na n-aineoin.       Ba nuachtán laethúil a bhí againn – an nuachtán Ghaeilge is fearr go dtí seo, dar liom, ach ní raibh sé gan locht.  Ach sin scéal eile.

Deirim an méid seo agus mé ag léamh an tuairisc is déanaí faoi ‘Gaelscéal’, an nuachtán nua atá le maoiniú ag Foras na Gaeilge agus a bheidh ag foilsiú den chéad uair roimh dheireadh na míosa seo.     I Nuacht 24, nuachtán neamhmhaoinithe, atá an tuairisc seo le léamh.   Nuachtán teigéartha é Nuacht 24 ach bheithfeá ag súil go mbeidh an nuachtán nua níos fearr ná é, ós rud é go bhfuil maoiniú de €400,000 sa bhliain ag foilsitheoirí Gaelscéal.

Dar le h-eagarthóir Gaelscéal, Ciarán Dunbar, fear dá fheabhas é mar shaoririseoir nach bhfuil taithi aige ar fhoilsiú nuachtáin agus cúrsaí sprioc am is ‘seoladh chun na clólainne’ &rl, go mbeidh Gaelscéal ‘difriúil ó gach páipéar Ghaeilge  a bhí ann roimhe seo’ .  Is é seo a bhí le rá aige:

“Beidh téagar ann, nuachtán dáirire a bheidh ann.  Cothú pobal na Gaeilge an mana a bheidh againn agus tá súil agam as [sic]  go mothóidh pobal na Gaeilge go bhfuil úinéireacht acu ar Gaelscéal.”

Amhail is ná raibh téagar nó dáiríreacht le gach nuachtán Ghaeilge roimhe seo!    Bhí téagar leo gan amhras, bhí siad dáiríre, b’fhéidir ró dháiríre, agus rinne siad a gcuid iarrachtaí féin ‘pobal na Gaeilge a chothú’.   D’eirigh leo  – linn –  méid áirithe a bhaint amach – ach ní raibh pobal na Gaeilge sásta nó ábalta iad a chothú.

Is cosúil anois nach bhfuil aon áit d’ár leithéid, don taithí is don saineolas a bhailíomar i gcaitheamh na mblianta a rabhmar ag obair sa ghort seo anois.  Tá an lochrann bainte ónár lámha ag an dream nua seo agus iad ag maíomh ag ard a ngutha go ndéanfaidh siad an bheart an iarraidh seo.

Guím rath orthu!

Ach táim in amhras.  Is mó m’amhras agus is lú mó dhóchas ná ag aon uair roimhe seo.   Cinnte tá 100 bliain taithí ag an Connacht Tribune sa ghnó seo agus tá dea chlú ar Mháire Ní Thuathail as Ros na Rún agus éachtaí eile Eo Teilifís.   Ach tá foireann ar bheagán taithí roghnaithe acu chun nuachtán a fhoilsiú.

Beidh le feiceáil an mbeidh Gaelscéal faoi eagarthóíreacht Chiarán Dunbar sásta dul sa tóir ar na scéalta móra, na scéalta conspóideacha, scéalta, b’fhéidir, nach mbeidh na h-údaráis sásta a fheiscint i gcló.       Bhí Lá agus Foinse sásta dul sa tóir ar na scéalta seo – agus go minic ní raibh na boic mhóra sásta faoi sin.  Ghlac mé le cúpla glaoch feargach mé féin i gcaitheamh mo bhlianta le Lá.

Más é ‘ag cothú pobal na Gaeilge’ an manna atá le bheith ag Gaelscéal, níor chóir gur ionann sin agus, b’fhéidir, scéalta tabhachtacha, scéalta a fhéadfadh iarmhairtí tromchúiseacha bheith leo, a fhagaint gan dul sa tóir orthu.  Ní gá gur díbhunú Fhoras na Gaeilge nó Udarás na Gaeltachta an toradh a bheadh ar fhoilsiú na scéalta seo – ní fheadar an bhfuil cothrom an Udaráis nó an Fhorais de Watergate amuigh ansin.  An mbeidh an nuachtán sásta dúshlán Sinn Féin a thabhairt mar a thug Lá Nua le linn domsa bheith mar eagarthóír?   Ní fheadar.  Beidh le feiceáil agus le léamh.

Nuair a thosnaíonn iriseoir oilte – murab ionann agus solathróir abhair – ag fiosrú scéil, ní bhionn a fhios aige nó aici cén toradh a bheidh ar an gcuardach.

Tá an claonadh in iriseoireacht chlóite na linne seo bheith ag gearradh na h-acmhainní atá ar fáil chun iriseoireacht fhiosrathach a dhéanamh – dar le Kate Adie, agus í ag caint i mBaile Atha Cliath ag an deireadh seachtaine, tá na meáin ag foilsiú scéalta nach bhfuil iomlán fíor de bharr leisce agus srianta airgid.   Dúirt sí freisin nach raibh ról ag na meáin a bheith ag cothú athmhuintearais mar shampla – agus is dócha go bhféadfadh sí ‘ag cothú phobal na Gaeilge’ a lua san anál céanna – agus gurb é ról na meáin:

Ms Adie said she did not think the media had a role to play in promoting reconciliation. The media should pick up the carpet and find the dirt that had been swept underneath.

“If comment, ideas, opinions, prejudices all get aired, then the possibility of the right outcome is greater. That right outcome is possibly reconciliation.”

Más é ‘cothú phobal na Gaeilge’ an aidhm, bhuel bíodh sin amhlaidh ach nach é sin an misean atá ag Saol?   Níl gá le Saol 2!

Cén fath go bhfuilim ag cur an oiread sin spéise i gcúrsaí Gaelscéal?   Bhuel tá suim agam sa ghnó.   Táim ag saothrú sa ghort seo fada mo dhothain le tuiscint a fháil ar an slí a oibríonn an ghnó.   Ba mhaith liom go mbeadh nuachtán Ghaeilge téagartha ann – ba mhaith liom a leithéid a léamh.   Bheadh suim agam altanna a fhiosrú agus a scríobh dona leithéid de nuachtán ach tá amhras agus imní orm faoin méid atá tuairiscthe i leith Gaelscéal.

B’fhéidir, áfach, go bhfuilim mícheart amach is amach.  Go deimhin tá súil agam go bhfuilim mícheart.

Creidim gurb é seo an seans deireannach do nuachtán Ghaeilge tosnú mar atá Gaelscéal ag tosnú, le tacaíocht dheontais ón ‘stát’ [an Fhoras Teanga Thuaidh Theas sa chás seo agus mar sin tá stát agus dlínse eile i gceist].    Mura n-eiríonn leis, tá sé ionann agus cinnte nach mbeidh an seans céanna ag éinne eile tabhairt faoi.    Gan tacaíocht dheontais ón ‘stát’, beidh orainn teacht ar bhealaí eile chun nuachtán a mhaoiniú agus níl flúirse airgid ann faoi láthair.

Mar a léiríonn Nuacht 24 agus Foinse Nua, ní dúshlán dosharaithe é sin ach an oiread.

Ceol na Nuachtan Ghaeilge i dTost

Agus me ag machnamh ar na laethannta a bhi le deanai, cuimhni a thainig sna sala ar ‘cheimeanna chun tosaigh’ sna meain chloite Ghaeilge, leigh me an phiosa seo http://www.cjr.org/feature/lou_and_me.php ar shuiomh Mhairtin Ui Mhuilleora faoin iriseoir a deineadh ‘downsizing’ air.
http://apublishersblog.blogspot.com/
Is lu mo dhochas anois na riamh go mbeidh an nuachtan nua, maoinithe ag Foras na Gaeilge, inchurtha leis na dushlain ata deacair ag nuachtan ar bith a sharu ach nios deacra aris ag nuachtan Ghaeilge.
B’fheidir go bhfuilim micheart, b’fheidir go mbeidh Gaelsceal chomh maith ar a laghad le La no na nuachtain eile ata anois ar shli na firinne – nach mbeadh
se go deas da mbeadh nuachtain ar shli na firinne le linn doibh bheith beo!
Ach ta imni orm nach mbeidh san iarracht is deanai ach iarracht an tic a chur sa bhosca chun lucht mhaorlaithis a shasamh. Mura bhfuil teigear le Gaelsceal, mura bhfuil se sasta dushlan a thabhairt do lucht ceannais, idir phairtithe pholatula, ‘cairde na Gaeilge’ i SF/FF/’Gluaiseacht na Gaeilge’ san aireamh, ceisteofar an fiu an tairbhe an triobloid.
Ta an ghiuire amuigh ar an gceist sin. Ni le plamas amhain a chothofar ‘Pobal Na Gaeilge’!

Nuacht7 – an chéad radharc de nuachtán nua i nGaeilge

Príomh leathnach Nuacht 7

Seo agaibh príomh leathnach Nuacht7 – nuachtán atá sé i gceist ag Bard na nGleann, comhlacht uaillmhiannach ó Bhéal Atha’n Ghaorthaidh i nGaeltacht Mhúscraí i gContae Chorcaí, a fhoilsiú má bhronntar an chonradh atá á thairiscint ag Foras na Gaeilge don nuachtán seachtainiúil ar an gcomhlacht.

Táim féin luaite leis an dtionscnamh ós rud é gur chuir mé comhairle orthu agus, anuas ar sin, go bhfuil sé i gceist go mbeinn im eagarthóir má eiríonn leis an iarratas.  Níl aon bannaí ann go n-eireoidh leis an iarratas, gan amhras, de bhrí go bhfuil iomaíocht tréan ann ó ghrúpaí eile, ina measc mo cháirde i Nuacht24 agus, freisin, leithéidí iar fhoireann Foinse, comhphairtíocht idir Eo Teilifís agus an Connacht Tribune agus Adman Publishing, foilsitheoirí ‘Inside Ireland’.

Creidimíd go bhfuil tairiscint laidir curtha i láthair an Fhorais againn – bhí an cruinniú sin ann inné [Dé Chéadaoin] agus tugadh éisteacht mhaith dúinn.   Chomh fada agus go ndeintear an chinneadh ar bhonn fhiúntas an iarratais – agus níl aon chúis agam a mhalairt a shamhlú – seachas cúinsí polatúla maidir le suíomh an nuachtáin [bheith i gConamara, mar shampla] – ba cheart go mbeadh Nuacht7 san áireamh nuair a bheidh an chinneadh á dhéanamh ar Samhain 20.

Tá comhairle agus gach cúnamh á fháil againn ó ghrúpa nuachtáin atá breis is 1m leitheoirí ag a gcuid nuachtáin náisiúnta, laethúla, seachtanúla agus áitiúla ana neart don iarratas againne.   Leis an chabhair seo beimid ábalta na sean chonstaicí a bhíodh ag nuachtáin Ghaeilge roimhe seo – dáileacháin, margaíocht agus díolaíocht – a shárú.

Is féidir libh bhúr strac fhéachaint a thabhairt don eagrán samplach thuas le blaiseadh den nuachtán a fháil.  Ní saothar criochnaithe é ná baol air agus tá roinnt leathnaigh ar iarraidh ón eagrán ar líne.     Léiríonn an eagrán seo an samhlaíocht agus an uaillmhian atá againn mar nuachtán – an chineal scriobhnóir ar mhaith linn a mhealladh chun bheith pairteach linn agus an cur chuige snásta gairmiúil a bheidh ár dtreorú.

Is cinnte, dar liom, go bhfuil an barra a bhí ann roimhe seo ardaithe sa chomórtas seo.   Pé nuachtán a bhainfidh beidh ar an nuachtán sin a bheith níos fearr ná na nuachtáin a chuaigh romhainn.     Ní le tarcaisne a deirim sin – ach le buiochas.  Lena linn féin, d’ardaigh Foinse agus Lá/Lá Nua an barra.  Anois tá orainn tabhairt faoin obair seo in athuair.

Tá níos mó i gceist leis an iarratas seo gan amhras – agus deinfear é a phlé lá níos faide anonn.   Fagfaidh mé agaibh é mar lón machnaimh agus tabharfaidh mé deis díbh bhúr dtuairimí ina leith a nochtadh.

Ciorcal cúng ‘Comhar’

Tharla go raibh mé i siopa Easons i lár na cathrach inniu agus, de thimpist, thug mé faoi ndeara an eagrán is déanaí den iris Ghaeilge ‘Comhar’ ar an seilf is ísle de chúinne na dtreimhseachán cúrsaí reatha.  Shátaigh mo fhiosracht faoin iris mo dhroch eispearas leo anuraidh agus cheannaigh mé eagrán.

Ní raibh aon dóchas agam go mbeadh aon rud fiúntach san iris – ag an am chéanna bhí mé ag súil le caighdeán áirithe iriseoireachta.  Ní raibh sé le fáil san alt ar léigh mé faoin ceannteideal ‘Bás na nuachtán’.

Alt leataobhach agus leisciúil abea seo faoi na nuachtáin Ghaeilge agus, go h-áirithe, Foinse is Lá Nua, ar eirigh as cló le sé mhí anuas.  Ní raibh a fhios agam an alt staire nó tuairimíochta a bhí ann ach bhí cuid de na fírící ar a raibh sé bunaithe amhrasach mura raibh siad mí chruinn ar fad.

Tabharfar amach dom as díriú ar scéal Lá Nua – tá sé in am an scéal sin a ligint tharam is dócha – ach nuair a thugaim faoi ndeara alt atá bunaithe ar fhíricí mí chruinn faoi nuachtán a bhí chomh fite fuaite le mo shaol, cuireann sé idir díomá agus olc orm.

San alt seo, áfach, tugadh cúpla rud le fios nach raibh cruinn agus nach raibh iomlán.

I 2003 d’infheistigh an comhlacht nuachtáin, Belfast Media, faoi stiur Mháirtín Uí Mhuilleoir , ann agus le cabhair ó Fhoras na Gaeilge, láinseáladh é arís mar nuachtán laethúil.

Níl an ráiteas sin ón alt beacht nó iomlán.  Mar shampla, ba i 1999 a rinne Belfast Media (an uair sin an Andersonstown News Group) infhéisitiú i Lá.  I 2003 a rinneadh athsheoladh ar an nuachtán laethúil.  Niorbh é Foras na Gaeilge a thug cabhair ach infheisteoirí fud fad na tíre a cheannaigh sciarana ar £500 nó €750.   Ní h-amháin gurb é seo an chéad nuachtán laethúil i nGaeilge ach an chéad nuachtán Ghaeilge a chuir fáilte roimh pháirtíocht ón bpobal agus a fuair an pháirtíocht sin.  Ní chreidim gur caitheadh go maith le na sciarshealbhóirí sin agus Lá Nua á dhruidim ach sin mar a bhí sé.

Luaitear deontas €277,300 le Lá Nua ach ní h-é seo an deontas a ceadaíodh do Lá Nua tar éis gur bhuaigh an nuachtán sin comórtas poiblí i 2006.   De reir an phreas-raitis seo, is é £400,000 thar dhá bhliain an deontas a ceadaíodh.  Tugadh €596,000 mar chothrom an tsuim sa phreas ráiteas. Ní gá a rá ná raih an luach sin ar an suim i sterling ag tús 2007 agus a raibh ag deireadh 2008.

An t-aon chabhair a tháinig ó Fhoras na Gaeilge ag an am sin gur oscail siad cúpla buidéal seaimpéan ag an ocáid seolta.   Sinne a cheannaigh iad!

Cúig nuachtán atá luaite san alt seo a chuimsíonn an tréimhse 1943-2009 – Inniu, Anois, Lá/Lá Nua, Foinse agus Amarach.  Níl ach tagairt sleasach ann do Amárach agus is beag eolais atá sna míreanna faoi na nuachtáin eile.  Ní léir gur deineadh aon taighde ar an alt seo – seachas athrá a dhéanamh ar roinnt ‘clíchéanna’ faoi na nuachtáin.

M.sh:

De na chúig pháipéar[sic] atá luaite ba é Foinse ab fhearr chun freastal ar léitheoirí Gaeltachta agus Galltachta araon agus thug sé gairmiúlacht isteach in iriseoireacht na Gaeilge nach raibh ann roimhe sin.

Ní léir domsa go bhfuil bunús fírice leis an ráiteas seo – níl ann ach tuairim agus ní aontaim leis.  Maith go leor.   Bheadh sé spéisiúil a fhiosrú mar shampla faoi dhíolaíocht Foinse sa Ghaeltacht.  Creidim go raibh sé lag amach is amach.   Ní chreidim gur féidir ‘Foinse’ agus ‘gairmiúlacht’ a chur in aon ábairt gan an focal ‘ach’ a bheith san abairt chéanna.  Léiríonn Nuacht 24 agus nós* – atá á fhoilsiú ar bhonn deonach – nach ionann gairmiúlacht agsu airgead.  Nior luadh ceachtar acu san alt seo.

Ní chuirfeadh sé íontas orm go raibh alt i Comhar ag tabhairt ard mholadh do Foinse.  Bhí eagarthóir Comhar ina cholúnaí le Foinse ar feadh i bhfad.

Cuireann sé íontas orm, áfach, ná raibh alt ag plé na gcúiseanna le teip Foinse in iris ar nós Comhar.  Nach é sin an cineál ailt atá á lorg ag léitheoirí, alt a fhiosraíonn fios fatha na bhfadbhanna a d’eirigh idir Foinse agus Foras na Gaeilge.   Ar ndóigh, tá Comhar maoinithe ag an bhForas agus ní léir go bhfuil an cnamhdroma ag an iris na h-altanna atá gá leo a fhoilsiú, fiú má cháineann na h-altanna sin, ar bhonn chuiditheach fiú, an mhaoinitheoir.

Scéal suimiúil scéal na nuachtán Ghaeilge agus níor tugadh an meas ceart don scéal in alt Comhar.   Dearcadh cúng a léiríonn an iris seo ar shaol na Gaeilge agus ar an domhan mhór.  Ciorcal cúng scríobhnóirí atá á fhoilsiú san iris – baill de bhórd na h-irise is mó a bhíonn ag solathar na n-altanna, dealraíonn sé dom, agus mé ag léamh an eagrán is déanaí.

Leabhar nua Ian Rua….

Sean chara dem chuid é Ian Malcolm – an Dr. Ian Malcolm – a chas mé leis ó thuaidh le linn mo sheal ansin. Colúnaí i Lá Nua a bhí ann agus i Lá roimhe sin.

Aondachtóir go smior – ach Gaeilgeoir freisin. Chaith sé na blianta i mbun staidéir ar an gcaidreamh idir Protastúnaigh agus an Ghaeilge agus is an staidéar sin a shaothraigh sé a dhochtúireacht.

Anois tá leabhar bunaithe ar seo foilsithe aige – Towards Inclusion, Protestants and the Irish Language – agus is cinnte go mbeadh sé ina leabhar úsáideach is taitneamhach le léamh.

Níl sé léite agam go fóill agus tá súil agam mo choip a fháil go leabhar. Idir an dhá linn tá alt ag Robert McMillen san Irish News i nGaeilge faoin leabhar inniu….b’fhiú é a léamh agus tá sé ar fáil anseo.

Forógra 1916 i nGaeilge

Agus mé ag cuardach i measc mo chaipéisí le linn bogadh oifige, tháinig mé ar an chuimhneachán seo ar mo laethannta le Lá Nua agus, ar mhaithe na sioraíochta agus na glúinte go léir a chuaigh romham, roinnim libh anseo é.

Níl a fhios agam go díreach an fath nár léadh leagan Ghaeilge d’Fhorogra 1916 i nGaeilge – cé go bhfuil a fhios agam gur thug sé eiseamlár atá ‘comharbaí’ na glúine sin ag déanamh aithrise air ó shin – ach nuair a bhí 90 bliain ón Eirí Amach á chomóradh trí bliana ó shin, chinn mé agus foireann Lá gur íontach an deis a bhí ann an leagan Ghaeilge a fhoilsiú mar chuimhneachán.

Táim buíoch do Chaomhán Ó Scolaí as an dearadh fhirinneach údarásach a rinne sé ar dtéacs agus do Philip Cummings as profléamh a dhéanamh ar an dtéacs a d’aimsigh sé. Bheadh sé go deas a cheapadh gurb é seo an leagan bunaidh den Fhorógra agus gur aistriúchán Bhéarla a léadh taobh amuigh d’Ard Oifig an Phoist maidin Luan Cásca i 1916.

Ar aon nós tá an leagan PDF le h-íoslódáil thíos anseo. Ba cheart go mbeadh sibh ábalta é sin a chur ar bhata chuimhne agus é a thabhairt go duine éigean chun é a chlóbhuaileadh go gairmiúil agus ansan, b’fhéidir, fráma a chur timpeall air is é a chrochadh in airde in áit éigean. Sílim gur fiú go mór é le féachaint air, agus léigh é anois is arís nó tá rudaí ráite san chaipéis sin ar léir go bhfuil siad ligthe i ndearmad ó shin.

forogra1916

Lá gach lá – an físeán