Gugalaí gug mo chircín dubh…

“Suíonn sí síos agus beireann sí ubh, ubh inné, ubh inniu, gugalaí gug mo chircín dubh”

Tá sé chomh maith dom bheith ag iarraidh brí a bhaint as an leabhar is déanaí ó Dan Brown agus bheith ag iarraidh ciall a aimsiú i ráiteas de chuid an Tánaiste, Máire Ní Chochláin, is dóichí.

Agus í ag labhairt inné nuair a h-osclaíodh Oireachtas na Gaeilge go foirmeálta i Leitir Cheanainn, dúirt sí nach mbeadh aon athrú shuntasach ar chur chuige an Rialtais maidir leis an nGaeilge agus leis an nGaeltacht agus thug sí leid go mbeadh ‘dea scéal’ don Ghaeilge is don Ghaeltacht á fhógairt go luath, amarach b’fhéidir, ag an Aire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, Éamon  O Cuív, nuair a labharfaidh seisean ag ocáid atá á reachtáil ag Conradh na Gaeilge ag an Oireachtas.

Níl a fhios agam cé acu an mbeidh an tAire O Cuív sásta gur ghoid an Tánaiste cuid dá chuid éadaí ach ní h-eol dom aon dea scéal go bhféadfadh an Aire a fhógairt ach go bhfuil sé ag foilsiú an phlean atáimíd ag feitheamh ar le tréimhse fada anois, an Plean 20 Bliain don Ghaeilge is don Ghaeltacht.

Tá an tAire tar éis seal fada a chaitheamh ag suí mar chearc ar an ubh áirithe seo – agus tá sé thar am go mbeadh toradh a shaothar le feiceáil.

Is cinnte nár cheart aon fháilte a chur roimis mura bhfuil sé ag fógairt an phlean.  Is é seo ocáíd atá réamh dhéanta don cineal seo fógra – ach is dócha, freisin, go mbeadh sé níos fearr arís é a dhéanamh ag ocáid ag a bhfuil an Rialtas ar fad ann chun tacaíocht uile ranna a léiriú don phlean.

Bheadh suim agam, go h-áirithe, leithéidí Ní Chochláin féin, An Taoiseach, an tAire Oideachais agus Eolaíochta agus an tAire Airgeadais a fheiceáil gualainn ar ghualainn leis an tAire Gaeltachta agus é ag déanamh an fógra.

Níos tabhachtaí ná an phlean ná cur síos ar an modh oibre chun an plean a chur i bhfeidhm agus léargas ar na h-acmhainní a bheidh ar fáil as seo go deireadh théarma an Rialtais seo i leith an phlean.

Ach más amhlaidh go bhfuil an Rialtas sásta leis an ‘status quo’ ar an gceist seo – mar atá ráíte ag Ní Chochláin a bheag nó a mhór – caithfear teacht chun tosaigh le modh oibre nua agus is sinne a chaithfidh sin a dhéanamh beag bheann ar an Rialtas.

Neosfaidh an aimsir céard atá le rá ag an Aire – ach níor cheart bheith ag brath ar an Aire seo nó ar Aire ar bith chun na h-oibre seo a dhéanamh.   Ní léir go bhfuil an samhalaíocht agus an tuiscint ann chun tabhairt faoin obair.   Chun a bheith cinnte go ndeinfear an obair, is linn féin an imirt.

 

Achainí aistritheora

Seoladh an freagra seo ar thrachtaireacht eile níos luaithe inniu agus sílim gur fiú é a chur ós bhúr gcomhair mar abhar machnaimh.

Dar le hAna B, an t-é a scrígh, tá iGaeilge ag cur a slí beatha i mbaol leis na h-íonsaithe seo ar ghairm an aistriúcháin agus deir sí gur pinginí atá á chaitheamh ar aistriúchán i gcomparáid leis na bínse fiosruithe.

B’fhéidir é. Táimse ag teacht ar an dtuairim, dá fheabhas iad na h-aistritheoirí, dá ghaelaí iad, go bhfuil earnáil an aistriúcháin ag tarraingt míchlú ar an nGaeilge leis an ró-chaiteachas atá á dhéanamh ann ar chaipéisí gan tairbhe i mBéarla a aistriú go Gaeilge.

Dá mba amhlaidh go raibh airgead a dhothain ann le h-aghaidh na meáin Ghaeilge agus an aistriuchán, bheinn ar an bport céanna. Táimíd ag cur an dubh ina gheal orainn féin leis an bport seo faoi ‘stadas’ teanga agus ag maíomh go bhfuil tabhacht éigean ag baint le caipéisí oifigiúla a bheith ar fáil i nGaeilge, fiú mura léitear iad, go h-áirithe mura léitear iad.

Ach nílimíd ag cur an dubh ina gheal ar aoinne taobh amuigh de chiorcal chúng daoine. Táimid ag cur daoine i gcoinne na Gaeilge le gach caipéis gan brí atá aistrithe ó Bhéarla doleite go Gaeilge doleite.

Cinnte tá gá le straitéis níos eifeachtaí ó thaobh caiteachas ar an réimse chaipéisí oifigiúla trí chéile – agus mura dtugann an Bórd Snip faoi seo sa tuairisc rúnda atá curtha faoi bhráid an Rialtais, agus mura bhfuil aistriúchán san áireamh, beidh sé le tuiscint ón mhéid sin nach bhfuil an Rialtas dáiríre ar chorr ar bith faoin mhór fhadhb eacnamúil a luaitear leis an tír seo de shíor na laethannta seo. Más amhlaidh go bhfuil an Rialtas sásta airgead a chaitheamh ar chaipéisí – leithéidí na h-ionstraimí reachtúla mar shampla – a aistriú go Gaeilge, in áit ar mhúinteoir breise i seomra ranga nó leabhair fiúntach do na daltaí i scoileanna Ghaeilge nó leaba breise in oisbidéal nó teiripeoir cainte le Gaeilge i gceantar le pobal Ghaelach ann, beidh a fhios againn nach bhfuil sna ciorruithe seo ar fad ach cleas suarach éigean.

Ach sin a dhothain de mo chaint: seo léargas Ana B.

Is aistritheoir mé, in ainm Dé, éiríodh na daoine seo as a bheith ag cur mo ghairme i mbaol, tá dóthain frigin imní orm cheana!! Mo SHAOLSA atá i gceist for frig’s sake, Pinginí suaracha fánacha a chaitear ar an aistriúchán le hais na diabhail binsí fiosrúcháin sin – targaid éasca í an Ghaeilge is na haistriúcháin – coinnigí cuimhne air seo in ainm Dé, Táthar ag cur mo shaol iomlán is mo ghairmse i mbaol!!!! Ba cheart go mbeadh dóthain airgid ann do na meáin Ghaeilge agus do na haistritheoirí – níl sibh ag cabhrú le bhur gcomh-Ghaeilgeoirí ar chor ar bith is bhí Concubhar ariamh ag tochailt ar a cheirtlín féin maidir leis seo gan trócaire ar bith aige dá chomh-Ghaeilgeoirí atá ag obair go dian – mo náire thú!

Foinse agus an Fhoras: gan deatach de dhath ar bith go fóill

Ní raibh aon toradh cinnte ar an gcruinniú inné idir Moinéar Teoranta, Foilsitheoirí Foinse, agus Fo-choiste Nuachtáin agus Irisí Fhoras na Gaeilge faoi thodhchaí an nuachtáin sheachtainiúil.

Is cosúil go bhfuil gá le tuilleadh cainteanna. Níl aon eolas agam cé acu ar tairgeadh breis airgid nó maolú d’aon tsort ar na téarmaí chonartha nó an raibh Pádraig Ó Céidigh sásta geilleadh ar cheist an airgid.

Ó mo thaithí féin ar an bhForas, ní bheadh púinn sa bhreis sa dara tairiscint thar an chéad cheann agus os rud é go bhfuil sé ráite go poiblí ag Pádraig Ó Céidigh nárbh leor an €400,000 – an uas teorainn a bhí luaite leis an gconradh seo ón gcéad lá ag an bhForas (cén fath?) – agus go raibh sé ráite go poiblí ag an Aire, thar cheann an Fhorais, nach bhféadfaí an uasteorainn sin a sharú gan dul ag lorg tairiscintí nua ón bpobal arís, amhail is go bhfuil scuaine grúpaí amuigh ansin ar bís chun nuachtán sheachtainiúil Ghaeilge a fhoilsiú agus caillteanas airgid ollmhór a bheith acu, ní fheicim conas a raibh éinne dóchasach go mbeadh réiteach ann inné.

Murar féidir leis an bhForas an bearna a d’fhag teitheadh na bhfógraí stáit a chúiteamh nó murar féidir leis an Aire a rá go cinnte go mbeidh an méid seo €x00,000 ar fáil ag Foinse gach bliain ó leithéid sin d’fhograí, tá an cluiche seo thart mar ní amadán é Pádraig Ó Céidigh, níl sé chun a thuilleadh airgid a chur amú agus gnó eile aige, atá ag saothrú brabhúis, a chur i mbaol. An gcuirfeá locht air as sin? Ní chuirfinn.

Is é bun agus barr na ceiste nach dtuigeann Fo-choiste (anaithnid – nach aisteach nach bhfoilsítear ainmneacha baill an choiste go poiblí) Nuachtáin agus Irisí an Fhorais an ghnó atá ar bun acu. Ní thuigeann Foras na Gaeilge an ghnó sin ach an oiread agus is beag é tuiscint an Aire freisin ar an scéal.

Má theastaíonn nuachtán Ghaeilge ón bhForas nó ón Aire, bíodh a fhios acu go gcosnóidh sé airgead. Is mó i bhfad an buntáiste a bhfaighidh siad as infhéistíocht fhiúntach a dhéanamh sa togra ná an nuachtán a ligint chun báis.

Má chailltear Foinse, beidh sé mar fheartlaoi ag an bhForas – na comhaltaí agus na feidhmeannaigh ar fad – agus ag an Aire gur thiomáin siad tarraing tabhachtach i gcónra na Gaeilge…. Lig siad chun báis dhá nuachtán Ghaeilge a bhí ar an fhód sara raibh tasg nó tuairisc ar cheachtar acu sa saol phoiblí.

Creachadóireacht teanga é sin a spreagadh bród i measc na n-aondachtach is mó in éadan na Gaeilge….

Foinse san Indo…..agus lón saor an Aire

Ceann de na tuairimí a luadh agus an chonspóid seo faoi Foinse ag dul, go raibh sé i gceist ag Foinse an nuachtán a scaipeadh in éineacht leis an Irish Independent.

Níor aontaigh mé leis an dtuairim seo nuair a chuala mé ar dtúis é ó bhéal Phádraig Uí Chéidigh. Cheapas go mbeadh costas ró árd ar a leithéid – is cuimhin liom nuair a bhíodh Foinse á dhéanamh uair sa bhliain nó b’fhéidir ná raibh sé chomh minic le sin, go lorgaídís isteach is amach le €10,000 ón bhForas chun íoc as an seirbhís seo a fháil ó leithéidí an Irish News nó an Irish Indo. Agus dheineas mo chuid uimhríocht bunaithe ar sin – agus dheineas go mbeadh costas €500,000 sa bhreis in aghaidh na bliana ag baint leis an dáileadh amháin.

Anois deirtear liom go raibh an Indo sásta costas an dáileacháín a sheasamh le Foinse. Chiallódh sin go mbeadh breis is 150,000 coip den nuachtán á scaipeadh gach seachtain. An athraíonn sin mo dhearcadh?

Bhuel, beagán. Is margadh maith do Foinse é ar shlí. Cé go mbeidh méadú suntasach ar chostasaí chlódóireachta, beidh an nuachtán ag dul timpeall na tíre agus deireadh le fadhb an dáileacháín. Ar ndóigh is iatán seachas nuachtán a bheidh ann ansan – ach ní miste sin agus b’fhéidir go mbeadh sé go maith chun fógraíocht a mhealladh.

Ach tá amhras orm go dtiocfadh deireadh leis an socrú ‘saor dháíleacháin’ seo gan ró mhoill mar gheall ar iarrachtaí na nuachtáin ar fad costaisí a chuir faoi chois agus na deacrachtaí ar leith atá ag Grúpa Meáin an Independent.

Agus i bhfirinne, mothaím nach mbeadh sé ar leas na Gaeilge an oiread san nuachtáin a bheith á chlóbhuaileadh agus seans go rachadh cuid mhaith acu isteach sna boscai brúscair laithreach. Ní le dímheas do lucht Foinse a deirim sin – ach níl lucht leitheoireachta an nuachtáín ina mbionn Kevin Myers ag scríobh, mar shampla amháin, ar na nuachtáin a luaifeá nós leitheoireachta na Gaeilge leo…..

Is é an amhras atá orm gur céim ró mhór ró ghasta é. Gur cheart tógáíl ina threo le dáileacháin teorannta, i gcontaetha Gaeltachta mar shampla, agus i mBaile Átha Cliath. Ach b’fhéidir go bhfuil sin ró chasta….

É sin ráite, níl a fhios agam cén fath nár thug an Fhoras aon cheann don moladh mar go luíonn sé leis an tuairim a bhí ag príomhfheidhmeannach an Fhorais, Ferdia Mac An Fhailigh, an teanga a normálú.

Ceapaim go fóíll gur fearr i bhfad a bheadh córas dáileacháin saor PDF ar an idirlíon nios fearr agus níos eacnamúla agus níos glaise. Bheadh an nuachtán Ghaeilge ar fáíl saor do gach duine ar mhaith leis é a léamh, bheadh feachtas margaíochta tréan ann chun daoine a threorú ann agus margaíocht leanúnach ina dhiaidh sin.

Agus mé ag éisteacht ar maidin leis an bpodchraoladh d’agallamh an Aire faoin chás seo ar Adhmhaidin inné, rith rud eile liom faoi easpa thuisceana an Aire faoin gceist.
An Aire agus a lón saor

Dar leis an Aire, mura raibh sé i gceist ag Moinéar Teoranta glacadh leis an gconradh a bhí ar thairiscint ón bhForas, ba cheart é seo a chur in iul don bhForas roimh an lae inné – rud a rinne siad mar a mhínigh mé ach nach léir go bhfuil an tAire ar an eolas faoi sin. Dar leis, in éagmais sin, ba cheart don bhForas agus Moinéar Teo teacht ar shocrú eatramhach chun cinntiú go leanfaí le foilsiú Foinse fhaid is atá proiseas tairisceana nua á ullmhú agus conradh nua le tairiscint do dhream éigean a thiocfadh tríd an phroisis sin (maireann dóchas an Aire i gcónaí, in ainneoin na n-ainneoin).

Ach tá sé seo díchéilleach amach is amach. Mar atá sé tá caillteanas de thart ar €5,000 á iompar ag Pádraig Ó Céidigh le gach eagrán de Foinse a fhoilsítear – d’fhéadfadh proiseas nua tairisceana is a leithéid bliain a ghlacadh – agus, ag meabhrú dúinn ar mhi éifeacht an Fhorais, d’fhéadfadh sé bheith níos faide aris – agus mar sin bheadh caillteanas de €250,000 ar Ó Céidigh. An bhfuil aoinne sásta airgead a chaitheamh le sruth mar sin?

Agus nach amaideach an mhaise don Aire a cheapadh gur amadán é Ó Céidigh a dhéanfadh amhlaidh? Fiú mura raibh an ngéarchéim eacnamaíochta ann. Nil a leithéid de rud ann is lón saor, a Aire.

Ó Cuív ag súil le réiteach faoi chás Foinse

Seo mar a duradh i ráiteas ón Aire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta inniu. Tá sé á athfhoilsiú agam anseo agus bhí sé ar dtuis ar Gaelport.

I ráiteas a tháinig tráthnóna inniú dúirt an tAire Éamon Ó Cúiv go raibh sé ag súil go mbeadh Foras na Gaeilge in ann réiteach a chur ar fáil maidir le Foinse, atá i mbaol anois. D’fhógair Pádraig Ó Céidigh níos túisce go bhfuil príomhnuachtán náisiúnta na Gaeilge i gcruachás anois toisc nach bhfuil an nuachtán ag fáil an maoiniú cuí ó Fhoras na Gaeilge agus toisc gur tháinig titim ar an líon ioncaim a fhaigheann an nuachtán ó chomhlachtaí stáit anois.

Dúirt an tAire: “Ba chúis díoma dom é ráiteas Phádraig Ó Céidigh a léamh, inar dhúirt sé go raibh baol ann nach leanfaí ar aghaidh leis an nuachtán seachtainiúil Foinse.”

“Tá sé fíor-thábhachtach don teanga agus don tír, dar liom, go mbeidh nuachtán Gaeilge ar fáil. Beidh mé ag casadh le Bord an Fhorais go luath agus beidh mé á chur sin in iúl dóibh.”

“Ar ndóigh, tá Foras na Gaeilge neamhspleách ó thaobh an gnó a bhainistiú i gceart agus cinnte a dhéanamh de, go bhfuil luach ar airgead á fáil agus ní féidir le Roinn Stáit nó Aire cur isteach ar phróiséas tairisceana. É sin ráite, tá súil agam go mbeidh Foras na Gaeilge in ann an cheist seo a réiteach ionas go mbeidh nuachtán Gaeilge ar fáil gach seachtain dóibh siúd atá á lorg.”

An gcreidimíd go ndéanfaidh sé beart de réir briathar? Is údar imní go bhfuil an oiread san tagairtí do na nithe NACH féidir leis a dhéanamh chun cuidiú?

Ar ndóigh, tá Foras na Gaeilge neamhspleách ó thaobh an gnó a bhainistiú i gceart agus cinnte a dhéanamh de, go bhfuil luach ar airgead á fáil agus ní féidir le Roinn Stáit nó Aire cur isteach ar phróiséas tairisceana.

Tá sé in am don Aire a léiriú do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta go n-oibríonn pholataíocht ar leas an phobail. Ní mór a mhíniú freisin nach bhfuil aon proiseas tairisceana i gceist anseo. Ní raibh éinne eile san iomaíocht ar son an tairisceana seo agus mar sin níl ann ach praghas ceart a shocrú, praghas cothrom, ar an seirbhís phoiblí atá le fáil ag an Stát – agus ag an dtír ar fad – ó fhoilsiú nuachtán Ghaeilge.

Cuir uait na leithscéalta, a Aire, agus dein an jab atá tofa ar a shon.

Mar eolas: Seo pictiúr thuas de phríomh leathnach nuachtáin, Glór na Laoi, a foilsíodh i gceantar Mhúscraí nach mór 100 bliain ó shin. Níl sé á fhoilsiú níos mó. Eagarthóir an nuachtáin sin, Seán Ó Laoi, seanathair leis an Aire Ó Cuív….

Ar son oidhreacht Ghlór na Laoi, a Aire, dein rud éigean ar son Foinse….

The perils of publishing an Irish language newspaper

Ní minic a scríobhaim i mBéarla ar iGaeilge – ach tá suim á léiriú san alt seo ag go leor agus toisc go gcreidim gur cheart fírinne an scéil seo a scaipeadh agus go bhfuil baol bunúsach ann don Ghaeilge, ní h-amháin don iriseoireacht chlóite Ghaeilge, táim á dhéanamh san anois. Tá súil agam go mbeidh sé ar fáíl ar ball ar Slugger O’Toole.

The news of the predicament, of Foinse the Irish language weekly newspaper, reached me on Tuesday evening and is reported in today’s papers and while it was shocking it was hardly surprising. In fact it was familiar. After all, I had been here before during my time as editor of the now sadly departed Lá Nua, the Irish language daily newspaper. We, too, were dependent on Foras na Gaeilge to provide a bulk of our funding as we published a daily newspaper five days a week from 2003 to the end of 2008. When we pointed out to Foras na Gaeilge that our newspaper was losing money and in danger of folding, they told us to make do with what we had and sat back on their hands as the newspaper limped towards eventual extinction. They pooh poohed our proposal to publish on the internet as a daily PDF with a weekly printed omnibus edition and said it wasn’t allowed for in the contract. And that was that.

The situation with Foinse is slightly different. The weekly newspaper located in An Cheathrú Rua received grant aid which was substantially more than that received by Lá Nua (Foinse received €320,000 per year – Lá Nua’s grant was in the region of €240,000) but also generated a large chunk of change in advertising revenue, the vast majority of it from the public service and government departments and agencies in the south. In fact, according to figures filed by the newspaper, Foinse generated a profit of €192,000 in 2006 and €99,000 in 2007. Figures for 2008 aren’t yet available but their projections for 2009 are a loss of staggering proportions in their own terms, approximately €300,000. This profit to loss situation came about as the economic crisis hit the public service last year and public servants scrambled hither and thither to cut unnecessary spending. A yet to be closed loophole in the Official Languages Act 2003 means that public sector advertising isn’t required to be bilingual in the south and this loophole was seized upon by those in charge of the public purse, with disastrous consequences for Foinse. Public sector advertising was never a significant factor in the funding of Lá Nua as it received so little because of its location north of the border (and the partitionist mentality of the public sector in the south) that this cutback had little or no effect.

So why should we care about the departure of a lossmaking newspaper? Well there are a number of reasons. Foinse, Lá Nua and other Irish language organisations, other projects in, for instance, the arts and community work, all form part of the social fabric of Irish society. The first resort of the bureaucrats appears to be to shred this social fabric rather than, for instance, apply the cutting knife closer to home with significant cutbacks on their own benefits. This warped sense of priorities is exemplified in the behaviour of Foras na Gaeilge, the main funding body for the Irish language on this island. While overseeing a situation in which one Irish language newspaper, which was established in 1984, was lost and the other is in danger of going the same way, the Foras has been busily augmenting its staff and increasing the bureaucratic burden. Sometime back in the early years of the millennium, when times were better and public money flowed more freely, the Foras applied for additional staff from the North South Ministerial Council and were told they could increase their complement of staff from 39 to 65. At the end of 2008, the Foras had 49 staff on its books. In February 2009, it advertised for five additional staff. The combined salaries for this new intake was about €200,000, approximately the same amount of money saved by the closure of Lá Nua at the end of December. Theoretically at least, because the Foras was operating in February on the basis of the same budget as it had in 2008 for 2009 as it had not been cut in the emergency budget announced in October last year. (The cut did come in the April Emergency Budget) But rather than making the savings available to Foinse to augment that newspaper’s services, the money was spent on recruiting adminstrators, a receptionist for the Foras’ cavernously empty offices at Westgate House on the corner of Castle Street and Queen Street in central Belfast, and a translator.

I hold no brief for Foinse but my concern here is the state of Irish language print journalism and, by extension, Irish language literature as the two are linked. People who read Irish language newspapers are more likely to read Irish language books. And who’s responsible for the funding of Irish language books – you’ve guessed it – Foras na Gaeilge. A few thousand people per day read Lá Nua, more again on the internet. Foinse is claiming sales of between 4,000 and and 6,000 copies weekly. And they distribute the newspaper in PDF format (a practice pioneered by Lá Nua in Ireland) on the internet on a subscription basis. A publisher told me that the average sale of an Irish language book is under 200 copies! All this isn’t surprising – neither Lá Nua, Foinse nor Irish language books had access to a reasonable marketing budget. They eked out an existence and depended on their loyal readers to spread the good word. Their priority was production and publication and they paid the price in the case of Lá/Lá Nua – and look like they will pay the price in the case of Foinse.

Still you may ask – why should I care about the loss of another loss making Irish language newspaper? After all they didn’t do marketing, so they died the death. Indeed. You should care. Instead of spending public money on the provision of literature and journalism in Irish which people were actually reading, vast amounts of public money is actually being spent on translating public documents from English to Irish which nobody will read in either language – or more accurately significantly fewer people will read in either language. Recently, for instance, in a display of Kafkaesque extravagance in a time of tightening belts, the Minister for Community, Rural and Gaeltacht Affairs, Éamon Ó Cuív announced that he was establishing a second translation unit within his own department. This would be headed by a Director of Translations on a salary of up to €130,000 per year. The task to be undertaken by this person would be to organise the translation of almost 50,000 pages of statutory instruments from English to Irish and, also, as an after thought, to revise the Official Standard of Irish. The cost of this project has been estimated, conservatively, at between €3m and €5m and could be a lot more than that.

Apparently the Government has allowed this to go ahead because it follows on a Supreme Court judgement. Whatever about the wisdom of such a judgement at the best of times, the timing of it and the consequences seem particularly perverse in the light of the most recent developments.

If Foinse is to publish its last edition this weekend, that will be sad indeed, not least for the ten people working at the newspaper but for its readers and for the Irish language community throughout the world. It will be all the more infuriating as it comes hot in the heels of the loss of Lá Nua – to borrow a phrase, to lose one Irish language newspaper could be considered to be unfortunate, to lose two (in the space of six months) is careless indeed of the all island body charged with the promotion of Irish.

There appears to be some political support for Foinse. Senator Joe O’Toole was heard on Nuacht TG4 last night calling for urgent action while Senator Piaras Ó Dochartaigh of Sinn Féin raised a rumpus in the Seanad yesterday which led to his ejection from the chamber. In light of my own experiences with Sinn Féin and its on-off commitment to the Irish language, I might remind the Senator from Gaoth Dobhair, who recently admitted on Raidio na Gaeltachta that Cumann meetings of his party are run through English in the Gaeltacht, that he could lift the phone to his four party colleagues who sit on the board of Foras na Gaeilge and who, theoretically, have some interest in the matter to get their fingers out and do something practical. But then again I’m not sure that Sinn Féin is interested in doing any more than rattling their broken commitments in their empty of meaning manifestos.

WIll this be sufficient to sway Foras na Gaeilge. It seems unlikely at this stage. As Foinse’s proprietor, Pádraig Ó Céidigh, is projecting losses of €300,000 to the end of the year and Foinse is only being offered an additional €35,000 per year, that sum being conditional on a signficant upgrading of their interent service and the production of more pages etc, the gap seems to wide to be bridged by the Foras unless they are hit be a Road to Damascus conversion and suddenly see the light.

What will the Minister do? After all he is currently nursing a soon to be published plan to revitalise the Irish language in Ireland and to produce, within 20 years, at least 250,000 daily speakers of Irish, the critical mass which will save the language for future generations. How does the demise of Irish language print journalism and literature, on his watch, sit with that plan, whenever it is to be published? There is also the more politically pressing matter – Foinse is located in his own Galway West constituency and in the recent local elections, the Fianna Fáil representation from the electoral area from which he derives most support was halved from four to two councillors. I will leave it with the readers to decide how he will resolve this conundrum. I might add, however, that he does have at his disposal a fund, Ciste na Gaeilge, amounting to €6m. This was hit by controversy last year when it emerged that Comhalas Ceoltóirí Éireann, a great organisation for the promotion of Irish traditional music but not renowned particularly for its efforts to promote An Ghaeilge, was awarded €3m from Ciste na Gaeilge. This award was despite the fact that Comhaltas had only applied for €50,000 and the fact that Comhaltas is headed by Fianna Fáil senator, Labhas Ó Murchú, had nothing to do with the generosity of the award, the Minister was at pains to stress when it came to light. (The matter has since been resolved as the money was transferred from Ciste na Gaeilge to the Department of Arts, Sport and Tourism and onwards to Comhaltas ).

There are also ‘noises off’ about the future of Foras na Gaeilge, a body which is becoming an ever more significant presence on the radar of English language newspapers, especially those it hasn’t bought off with marketing wheezes which generally net those newspapers considerable windfalls. Last year, a teach yourself Irish cd distributed with the Irish Indepenedent netted the cash strapped Gaeilgeoir, Tony O’Reilly, €65,000! Foras na Gaeilge hasn’t published annual accounts or reports for the years 2005-2008 yet. It was in February this year that it published the its annual report and accounts for 2004. It isn’t bound by the Freedom of Information legislation, north or south, being a cross border body and in all my years of experience with the Foras, it has never been proactive in proffering information. Last year it engaged a highly prestigious PR firm to draft a communications strategy – but the press release section of its very expensive website (approximately €70,000 per year according to 2004 figures) contained only fourteen press releases from the Foras.

It should survive the calculations of Bord Snip being a crossborder body set up following the Good Friday Agreement. But will it survive in its current all Ireland format as Minister Ó Cuív is reportedly considering a reconfiguration of the promotion of Irish and this includes the revamping of Údarás na Gaeltachta to take over the role for the promotion of Irish in towns outside the Gaeltacht throughout Ireland. The talk has been of Údarás na Gaeilge and whether that would change the dynamic, given that Údarás for all its faults has an elected board and is partly accountable to the electorate as well as having a go-ahead and very progressive Chief Executive, Pádraig Ó hAoláín at the helm.

As can be seen from what appears above, this is a tangled web indeed. But where does it leave Foinse? Out of the ashes of Lá Nua arose An Druma Mór/Nuacht 24, a web based publication of high quality. It survives on the goodwill and hardwork of its pioneering editor, Eoghan Ó Néill. and his team of volunteers. I have a subscription to the newspaper and I got my first print edition, 12 A3 photocopies pages in full colour stapled together, in the post last week. Nuacht 24 gets not one red cent from Foras na Gaeilge and it would be heartening to think that Foras might provide the newspaper with some funding if Foinse were to go under, however tainted that money might be, life does go on, but it’s unlikely in the extreme. More likely Foras will readvertise in the vainglorious expectation that there is a queue of groups out there with money to burn by producing an Irish language newspaper. If they do find one sucker prospective partner, Foras will find out, the hard way, that it is a great deal more expensive to start up a new newspaper than it is to maintain one already in existence.

While the emphasis has been on promoting Irish on a community basis in places like Belfast and Derry, the emphasis of some – not all – Irish language organisations in the south has been on the legal status of Irish, an emphasis which has led to the current situation in which investment in translation is being prioritised over investment in front line projects. That this occurs at a time of economic crisis, when bureaucrats and politicians are throwing all forms of social capital (public transport, public service broadcasting, health services) overboard as they fill the lifeboats on the SS Hibernia and leave the rest of us with barely a lifeboat to survive in the chilly depthys, represents a perfect storm for the Irish language and its community. It will survive but no thanks to Foras na Gaeilge and the Irish Government. All gratitude will go to the likes of Eoghan Ó Néill and Tomaí Ó Conghaile of nós*, another high quality Irish language magazine which is getting no grant aid, b and others who are heroically manning the helm despite everything that’s being thrown at them.

If there’s ever to be an effort on a par with Lá Nua or Foinse again, and this is not to dismiss the work of An Druma Mór etc, there needs to be an independent fund created by Gaeilgeoirí and all those who appreciate diversity in the media. I made such a proposal before and got a few takers – I wonder if there are any more takers today.

Feall an Fhorais ar Foinse

To lose one parent, Mr. Worthing, may be regarded as a misfortune ; to lose both looks like carelessness
Lady Bracknell, The Importance of Being Ernest, Oscar Wilde

Mar atá tuartha agam anseo roimhe, tá sé fógartha go poiblí inniu go bhfuil an nuachtán seachtainiúil Ghaeilge Foinse i mbaol a dhúnta. Tá sé ráite ag úinéir an nuachtáin, Pádraig Ó Céidigh, go bhfoilseofar an eagrán dheireannach laistigh de sheachtain nó choicís mura dtagann athrú bunúsach ar an gconradh atá á thairiscint ag an gcomhlacht teanga tras teorainn, Foras na Gaeilge, d’fhoilsitheoirí an nuachtáin, Moinéar Teo.

De réir na tuairisce anocht ar Nuacht TG4 agus le linn an lae ar RTÉ Raidió na Gaeltachta, amarach(Déardaoin) beidh cruinniú idir feidhmeannaigh an Fhorais agus Ó Céidigh chun an chonradh atá ar an mbórd a phlé.

De réir scéala san Irish Times ar maidin, cé go raibh €400,000 luaite leis an gconradh ag an bhForas [níl sé luaite go raibh isteach is amach le €580-600,000 á ioc le Foinse/Lá Nua nuair a bhí an dhá nuachtán ann], ní raibh ach €355,000 ar thairiscint sa chonradh seo.

De réir an scéala, go mbeadh €200,000 caiillte ag an nuachtán faoi Lúnasa, de bharr an titim tubaisteach [75%] ar fhograíocht Stáit sa nuachtán.

Locht amháin ar scéal Phoil Uí Mhuirí, i nGaeilge agus i mBéarla, go bhfuil sé ag maíomh ann gurb é Foinse an t-aon nuachtán Ghaeilge atá fagtha sa tír.

THE ONLY Irish-language newspaper in existence, Foinse , says it may cease publication after this weekend.

Níl sin fíor. Tá Nuacht 24 ann agus tá sin á thairgeadh i mBéal Feirste, baile dúchais Phól féin. Nach aisteach nach bhfuil eagarthóir Ghaeilge an Irish Times ar an eolas faoin nuachtán sin, atá á fhoilsiú gan deontais agus atá chomh maith ar a laghad, dar liom, le Foinse i go leor bealaí?

Sa chéad dul síos ní mór Foras na Gaeilge a lochtú as an gcur chuige mí amharach is malltriallach atá acu ar an gceist seo. Níor fhogair siad go raibh siad ag tairiscint conradh le h-aghaidh conradh seachtainiúil Ghaeilge go dtí an taca seo anuraidh agus a fhios go maith acu go mbeadh conradh Foinse ag teacht chun deiridh ag deireadh mhí Meán Fhómhair. Ní raibh a dhothain ama ann ná baol air chun comórtas ceart a reachtáil, buaiteoir a aimsiú agus conradh nua a shocrú idir an dhá pháirtí. De bharr na moilleadóireachta sin, bhí ar Foinse maireachtaint ar shíneadh an sean-chonartha idir sin agus seo, trath go raibh ísliú tubaisteach (tuairim is 75%) ag teacht ar fhograíocht stáit, ábhar ar a bhfillfimíd ar ball.

An oiread gur suarach an mhaise é tabhairt ar nuachtán páirt a ghlacadh i gcomórtas poiblí mar seo chun conradh a bhuachaint le bheith beo, b’shin mar a tharlaíodh le Lá/Lá Nua, sé sin go gcaitheann an foireann brath ar thorthaí comórtais (crannchuir?) ar son a slí beatha féin, ba shuarach an mhaise é tabhairt ar fhoireann Foinse bheith ag brath ar Fhoras na Gaeilge agus dea thoradh ar ‘chomórtas’ nach mbeadh riamh ach iarrthóir fhirinneach amháin san iomaíocht do ar son a slí beatha. An gceadófaí a leithéid in aon earnáil eile i saol na Gaeilge?

Ar aon nós, is cuimhin liom go maith, nuair a bhí Lá Nua i mbaol ar uairibh, agus ba ró mhinic a bhí sé i mbaol de bharr teip an Fhorais conradh mar is cearta chur ar fáil dúinn, bheith ag scríobh agus mé ag cosaint an nuachtáin, go raibh mé ionann is cinnte nach ar leas Foinse a bheadh sé dá ndúnfaí Lá Nua. Dar liom ní bheadh pingin breise le fáil ag Foinse dá mbainfí an deontas de Lá Nua. Bhí finscéal ann an uair úd ag trachtairí áirithe agus iad ag comhairliú don bhForas deontas – agus ní maith liom an focal sin nó d’oibrigh foireann Lá go dicheallach ar son an deontais sin a thuilleamh – Lá a thabhairt do Foinse ionas go mbeadh nuachtán ceart amháin ann.

Tháinig an tuar ar an dtairngreacht sin i mí na Samhna seo chaite nuair a tugadh le fios go mbeadh isteach is amach le €400k sa bhliain ar fáil chun do nuachtán seachtainiúil chun eagran seachtainiúil a fhoilsiú in éineacht le leagan idirlín den nuachtán (nó, ag brath ar cén duine ar thug tú éisteacht do, nuacht sheirbhís idirlín). Cuir san áireamh go raibh deontas isteach is amach le €320,000 ar fáil roimhe sin do Foinse gan aon chaint ar an idirlíon agus go mbíodh deontas de thart ar €250,000 ar fáil do Lá Nua in aghaidh na bliana agus tuigfidh sibh an feall ar deineadh ar Foinse.

Bhí Lá Nua imithe – ach ní raibh sé i gceist ag an bhForas ach sciar den deontas a bhíodh ag Lá Nua ag threorú go Foinse. Cad a bhí sé i gceist acu déanamh leis an chuid eile den airgead sin, an choigilteas sin, cad eile ach cur lena bhfoireann féin, cur le maorláthas mire an Fhorais.

Anois tá an crú ar an dtairne agus tá sé ráite go neamhbhalbh ag Pádraig Ó Céidigh go bhfuil sé ag cur stop le foilsiú an nuachtáin i gceann coicíse mura mbionn conradh ceart ar tairiscint don nuachtán. Sin a bhí le baint agam as an chaint a bhí uaidh agus é faoi agallamh ar Nuacht TG4 anocht.

Cé acu a gheillfidh ar dtúis? Ó Céidigh nó an Fhoras? Tá an Seanadóir Joe O’Toole ag seasamh le Foinse agus tá sé ag togáil na ceiste sa Seanad. Tá tacaíocht pholatúil ag teastáil go cinnte ag an bpointe seo nó ní thiocfaidh Foinse slán gan é.

Ní mé an cara is mó ag Foinse. Ní doigh liom gur thug siad aon tacaíocht do Lá Nua nuair a bhí an nuachtán sin i mbaol – tuairisciú leataobhach claonta a bhí acu.

Mar sin féin creidim go bhfuil gá le Foinse agus gur olc an mhaise domsa é m’eispearas le Foinse teacht idir mé agus tacaíocht a thabhairt don phrionsabal go bhfuil gá le nuachtán sheachtainiúil Ghaeilge agus nílim ag maíomh go bhfuil aon nuachtán eile ann chun an ról sin a líonadh ach Foinse. Nil Foinse gan locht mar atá pléite agam anseo go mion is go minic. Ach ní h-í sin an cheist an uair seo.

Ní thuigeann Foras na Gaeilge faic na fríde faoi nuachtáin nó faoi fhoilseacháin Ghaeilge i gcoitinne, aineolas agus míchumas atá léirithe acu go mion is go minic i dtaca le Lá/Lá Nua agus, níos déanaí, maidir le Comhar.

Gan amhras ní an Foras amháin atá le lochtú sa chás seo. Tá locht freisin le cur ar an Aire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, Éamon Ó Cuív as a thacaíocht phatuar don fhoilsitheoireacht Ghaeilge. Seo an Aire, tugaigí chun cuimhne, a chuir Bord na Leabhar Gaeilge faoi choimirce an Fhorais, buille chomh fealltach don litríocht Ghaeilge is a buaileadh riamh.

An raiteas a luadh lena roinn trathnóna, léirigh sé an fadhb go díreach. Tá, mar a luas thuas, laghdú mór, timpeall 75%, ar fhograíocht stait i Foinse. De réir na tuairisce ar Nuacht TG4, thug eagraíochtaí stait faoi ndeara ná raibh aon dualgas orthu fograíocht a dhéanamh i nGaeilge ar chorr ar bith mar ná raibh an mhír sin d’Acht na dTeangacha Oifigiúla curtha i bhfeidhm go fóill ag an Aire Ó Cuív.

De réir na tuairisce freisin, b’é an freagra a thug an Aire ar fhiosruithe Nuacht TG4 ar an gceist seo go raibh an cheist seo faoi fhograíocht i nGaeilge sna meáin á phlé ag coiste Oireachtais. An rud a dhéarfainn faoi sin, nár mhaith liom bheith ag brath ar an Aire teacht in othar charr dá mbeinn ag luí ar an dtalamh tar éis timpiste.

Cén fath an mhoill maidir le cur i bhfeidhm an mhir seo den reachtaíocht – táimíd ag caint ar mhoill sé bliana ón uair gur reachtaíodh é agus moill dhá bhliain ón uair gur tháinig gach foráil eile den reachtaíocht i bhfeidhm i 2007?

Is gráin liom an bealach ar cuireadh na milliún Euro amú ar fhograíocht Ghaeilge sna meáin Bhéarla i gcaitheamh na mblianta. Cuir amú airgid a bhí ann nó bhíodh na meáin céanna ag caitheamh anuas ar an nGaeilge gach eans a bhí acu – an trath ba mhó a bhí an Irish Times/Irish Examiner/Irish Indo ag saothrú ioncaim ó fhograí dhá theangacha, b’é an trath céanna go raibh siad ag baint usáide as leath fhiricí agus colúin claonta chun an Ghaeilge a íonsaí.

An moladh a bhí agam i gcónaí, agus shíl gur moladh réasúnta a bhí ann, go mbeadh fograíocht i nGaeilge don chuid is mó nó ar fad sna nuachtáin is na h-irisí Ghaeilge agus go mbeadh na leaganacha Bhéarla sna nuachtáín Bhéarla. Dá mbeadh sin i gceist le gach fógra phoiblí, ar eigean go mbeadh gá le deontais ar chorr ar bith do Foinse nó do Lá Nua.

Tá tuairimíocht ann – agus b’fhéidir go gcloisfear amarach é nuair a bheidh duine éigean ón bhForas ar Adhmhaidin ag cosaint an easpa chinnidh seo uatha atá ag fágaint Foinse sa bhearna baoil – go bhfuil scuaine de ghrúpaí amuigh ansan ar mhaith leo bheith ag foilsiú nuachtán i nGaeilge agus go bhfuil brabhús mór ag baint leis. Ná creid é. Tá tionscal na nuachtán ar fuaid an domhain i mbaol ón gcliseadh san eacnamaíocht domhanda agus an easpa fograíochta a leanann.

Tugadh le fios ar thuairisc na h-oíche anocht go raibh brabhús á shaothrú ag Foinse go 2007 – €99,000 sa bhliain sin, €192,000 an bhliain roimhe. Ba mhinic com gearán ná raibh an brabhús seo á athinfheistiú sa nuachtán – ní raibh dearadh nua á dhéanamh ar an nuachtán, ní raibh iriseoirí nua á earcú. Ní go dtí anuraidh a raibh suíomh idirlín le dealramh eigean leis – ach ní raibh fiú an leath bhulóg ann. Ceist le h-aghaidh lá eile é cár chriochnaigh an brabhús seo.

Má theastaíonn ó dhaoine tacú le Foinse, dein an rud ceart an deireadh seachtaine seo, ceannaigh an nuachtán, má tá sé ar fáíl. Léirigh do thacaíocht sa slí is praicticiúla.

Gach seans go dtiocfaidh an Aire i gcabhair, ag an noiméad dheireannach, ar Foinse nó tá sé de bhuntáiste ag an nuachtán go bhfuil sé suite ina Dhailcheantar agus nior mhaith leis, táim cinnte, votaí deichniúr foirne agus iad san atá ag brath orthu, a chailliúint.

Ach ná fag faoin Aire é. Ní féidir brath air. Ní féidir brath ar Fhoras na Gaeilge. Tá an Ghaeilge inár lámha féin.

Aguisín: Is cosúil go raibh raic sa Seanad inné nuair a pléadh priacal Foinse. Caitheadh an Seanadóir Piaras Ó Dochartaigh amach an an Seanad de bharr an ghleo a rinne sé. Ní miste calann – ach nach mbeadh sé níos éasca ar an Seanadóir ó Ghaeltacht Thír Chonaill glaoch ar a chomhleacaithe phairtí, an ceathrar acu ar bhórd an Fhorais ach go h-áirithe, agus iarraí orthu teacht i gcabhair ar an nuachtán. B’fheidir go dtaitníonn sé leis bheith ag déanamh gleo faoin nGaeilge, gan rudaí praicticiúla a dhéanamh ar son na teanga [cosúil le cruinnithe cumainn a reachtáil i nGaeilge i gceantar Ghaoth Dobhair!]

Údarás na Gaeilge á bheartú ag Ó Cuív

Tá seo le léamh in agallamh idir Eoghan Ó Néill agus an Aire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, Éamon Ó Cuív, atá foilsithe san eagrán is déanaí de Nuacht 24. Glacaim leis go bhfuil leagan den agallamh le fáil freisin ar Raidió Fáílte.

San agallamh seo deir sé an méid seo:
Ar dtúis an cheist:

Eoghan Ó Néill: An bhfuilimíd ag caint faoi eagras iomlán nua a bheadh ag comhordú na rudaí seo ar bhonn 26 contae amháin.
Éamon Ó Cuív: Sin an cheist. Ceann de na féidearthachtaí atá ann ná go mbaintear úsáid as ceann de na h-eagrais atá ann cheana féin, mar shampla, Údarás na Gaeltachta. Agus go mbeadh freagracht áirithe ar an Údarás ar fud na tíre ar fad, chomh maith leis an Ghaeltacht.
Sin tuairim amháin a cuireadh chun cinn agus tuairim atá á scrúdú. Ach níl aon chinneadh déanta. Níl ann ach caint faoi láthair. Ach tá fadhb ann. Níl aon cheist faoi sin.

Is cosúil gurb é an rud atá ag déanamh tinnis don Aire, agus nach mall atá sé á admháil seo, go bhfuil an ghné uile Éireannach den Fhoras, an ghné thuaidh theas le bheith beacht, ag cur bac ar chur chun cinn na Gaeilge. Ní cháineann sé a shiúr roinn ó thuaidh, ná an Aire ó thuaidh, Greagóir Doicheallach Ó Chaim Bhéil, ach is léir go dtuigeann sé go bhfuil an roinn sin ag cur laincis nach beag ar chur chun cinn na Gaeilge. Is cuimhin liom an méid sin a thuairisciú roinnt blian ó shin, i 2001/2002, agus nuair a thuairiscíos an méid sin, tháinig preas oifigeach an Aire ar an bhfón chugam go feargach ag séanadh an méid a bhí tuairiscithe. An uair sin ba fear ón UUP a bhí ina Aire, Michael McGimpsey, ach is mar a chéile iad an DUP agus an UUP i leith na Gaeilge.

Tá an crioch dheighilteachas seo gléasta i bhfocail eile ag an Aire agus é ag caint faoin stadas éagsúil atá ag an nGaeilge ó thuaidh is ó dheas agus gur stat ceannasach é an Stat ó dheas agus mar sin go gcaithfidh sé beartú dá réir sin i leith na Gaeilge. Agus, ag cur polataíocht na Poblachta ar leataobh ar feadh soicind, ní féidir argóínt faoi sin nó is firic é go fóíll.

Ar an láimh eile tá sé deacair an Aire a chreidiúint nuair atá sé ag gearán faoi ‘chriochdheighilteachas’ na n-eagras Ghaeilge. Gan amhras tá leithéidí Pobal ann ó thuaidh agus Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge ó dheas de bharr go bhfuil cúinsí éagsúla ag an nGaeilge ó thuaidh is ó dheas. Agus eisean is mó atá ag dul don phort sin!

Le linn an agallaimh thug sé súntas do go bhfuil Pobal ann ó thuaidh agus Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge ó dheas agus, dar leis:

Is é an trua é nach bhfuil aon eagraíocht amháin Gaeilge ann do na 32 contae maidir le cur chun cinnna Gaeilge ar bhonn deonach.

Mar sin féin is léir ón agallamh go dtuigeann sé na cúinsí éagsúla atá i réim ó thuaidh is ó dheas chomh fada agus a bhaineann sé leis an nGaeilge. Agus tuigfidh sé freisin go bhfuil an dhá eagraíocht éagsúil seo gléasta le h-aghaidh dul i ngleic le na cúinsí ina gcuid féin den oileán.

Ní h-é nach gcreidim nár cheart comhthathú a bheith ann. Ach creidimse go bhfuil sé deacair creidiúint a thabhairt do chaint faoi chomhthathú do Aire atá ag cruthú maorláthas nua don Ghaeilge mar a bhí Midas fadó ag cruthú ór – gach rud a leagann sé láímh air, iompaíonn sé go maorláthas. Ní h-é nach bhfuil gá le maorláthas – ach an oiread sin de?

Anois is arís, tagann sé chun tosaigh san agallamh go dtuigeann an Aire an fadhb:

Nó mar ar thaispeáin an Athair Mac Gréil ina thuarascáil le déanaí, is é an fhadhb atá ann ó dheas go bhfuil eolas ar an haeilge ag daoine ach gan fáill acu í a úsáíd.

nó

An rud atá mise ag rá, má bhreathnaíonn tú ar shaol duine, feictear domsa go mbeadh sé iontach dá mbeadh gasúr á thogáil i mBéal Feirste Thiar, mar shampla, go mbeadh eagraíocht amháin ann a bhreathnódh ina dhiaidh, a chinnteodh go mbeadh naíscoil Ghaelach ar fáil, go mbeadh bunscolaíocht Ghaelach ann, seirbhísí don óige ann agus iomlán saoil ar fáíl.
Is é an chaoi go bhfuil sé faoi láthair againn ná go gcaithfidh 8 nó 9 d’eagrais díreach le gasúr a thogáil le Gaeilge. Ní fheicim aon chiall le sin.

An fath go bhfuil an 8 nó 9 eagras sin ann, leithéidí Gaelscoileanna, Comhar na Naíonraí Gaeltachta etc, gur bunaíodh iad mar aisfhreagra ar easpa sheirbhís ón stát nó gur bhunaigh an stat féin iad agus go raibh sé i gceist go mbeadh riar á dhéanamh ag an eagras ar an dtaoscán sin a raibh sé aitheanta go raibh easnamh ann agus, mar sin, go raibh gá le féachaint ina dhiaidh.

Más amhlaidh go mbeidh bannaí ann go mbeidh an Stat ag déanamh a chúram i leith na h-acmhainní a chur ar fáil chun go dtógfaí na páistí le Gaeilge, maith go leor, ní gá na h-eagrais go léir a bheith ann. Ach go dtí sin, agus go h-áirithe san aeráid seo, ní ghéillfinn ar cheist na n-eagras don Aire. B’fhearr iad a bheith ann ná folús a bheith ann.

Ag an deireadh seachtaine, sa Sciobairín, beidh an tAire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, i láthair ag Comóradh an Stáit ar an nGorta. Ocáid solúnta é seo. Ba mhór aige a thabhairt chun cuimhneamh le linn an chomoraidh go raibh na mílte ag fáil bháis den ocras agus bia á sheoladh amach ó Chorcaigh go Sasana. Bhí bia ann ceart go leor – ach ní dhailfí é i measc iad san a bhí sé de dhith orthu.

An deireadh seachtaine seo chaite, d’fhograiodh go mbeadh aonad aistriucháin á bhunú ag an Roinn Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta le breis is 6,000 ionstraim reachtúil a aistriú go Gaeilge. Tá sé i gceist, de reir dealraimh, an aonad seo a lonnú i gceann de phriomh oifigí na Roinne. Ní fios cé mhéid a chosnóidh sé an méid sin a aistriú go Gaeilge ach d’fhéadfadh sé bheith thar a bheith costasach. An bhfuil bealach níos tairbhí don Ghaeilge is don Ghaeltacht an t-airgead sin a chaitheamh? É a infheistiú in irisí/nuachtáin Ghaeilge, ar a laghad do léighfi iad san. Nó an obair a thabhairt do chomhlachtaí aistriúcháín neamhspleach i nGaeltachtaí ar fuaid na tíre? Nó an t-aonad féin a lonnú i gColásite Iosagáín nó ionad mar é i nGaeltacht atá tearc fhorbartha ó thaobh institiúidí náisiúnta Ghaeilge de?

Tá gá le h-athshamhlú ar an nGaeltacht agus ar phobal na Gaeilge agus eirí as an chaint sioraí seo faoi theorainní is a leithéid. Tá sin ró theorannta.

Tá gá an béim a leagadh ar labhairt agus ar léamh agus ar scríobh is ar chruthaitheacht seachas ar mhaorláthas agus ar fhoirmeacha agus ar phroisis measúnaithe.

Ach is cosúil gurb é bóthar an mhaorláithis atá roghnaithe ag an Aire Ó Cuív – sin bóthar nach dtogfaidh sin in áit ar bith….

Ó Cuív cáinte de bharr cur chuige ‘sean fhaiseanta’

Agus mé fillte ón obair trathnóna chuala mé cúpla mír ar an gclár Drivetime ar Raidio 1 a chur ag smaoineamh mé.

Sa chéad dul síos bhí mír ann inar cháinthuairiscigh Fergal Keane go raibh líon mór airí rialtais ann a fuair ‘a suiocháin’ mar oidhreacht ó athair nó gaol eile a chuaigh rompu. Luaigh sé an Aire Ó Cuív á rá go raibh an lochrann a d’iompar a sheanathair, Éamon De Valera, tugtha do go díreach, gur fhagadh glúin as an áireamh. Ar ndóigh bhí cúramaí eile ar Bhrian Ó Cuiv, é ina údar aitheanta agus ina scoláire ar chúrsaí teanga.

An maíomh a bhí á dhéanamh ag tuairisceoir RTÉ go raibh an chuid finíochais ar bun sa Dáil agus go raibh sé ag titim amach sna mór phairtithe ar fad – cé gur i bhFianna Fáíl is coitianta go raibh sé. Ar ndóigh ní finíochas é seo ar shlí cé gur léir gur tréine fuil ná uisce sa pholataíocht.

Is amhlaidh an scéal in RTÉ, áfach, agus dá ndéanfaí staidéar ansan ar earcú foirne agus an tionchar a d’imir finíochas ar roghnú iarrthóirí thar a cheile i gcomórtais oscailte – agus comórtais ná raibh chomh h-oscailte – bheadh scéal le h-insint. Bíodh geall ná beidh an scéal sin á fhiosrú ag tuairisceoirí Drivetime go ró luath.

Ach ní h-é sin ábhar an phoist seo. I mír a lean an méid a bhí le rá faoi finíochas, bhí beirt thrachtaire pholatúil sa stuideo agus iad ag labhairt leis an láíthreoir, Philip Boucher Hayes, faoin mheasúnú a bheadh siad ag déanamh ar na h-airí éagsúla sa Rialtas. Bliain ó shin a toghadh Brian Ó Comhain ina Thaoiseach agus tá ana chuid ráite agus scríte faoin ‘annus horribilis’ a bhí aige – anois an t-am le go mbeadh athbhreithniú á dhéanamh ar eifeacht na n-airí a roghnaigh sé don Rialtas.

Ag bun an liosta ag Michael O’Regan, tuairisceoir OIreachtais an Irish Times, bhí Éamon Ó Cuív as ucht nár eirigh leis cur chun cinn na Gaeilge a dhéanamh ar bhealach a bhí i dtiúin leis an aimsir nua.

Cháin O’Regan an Aire go h-áirithe as ucht an béim a chur ar shuirbhéanna a léirigh tacaíocht don Ghaeilge. Agus is dócha go raibh sé ag smaoineamh ar an suirbhé seo a fhoilsíodh le déanaí agus a léirigh tacaiocht/comhbhá don teanga i measc 93% den phobal.

Dar leis an tUasal O’Regan, níl aoinne i gcoinne an Ghaeilge agus mar sin is cur amú ama agus acmhainní é bheith ag déanamh suirbhéanna mar seo ar an gcomhbhá atá ann don teanga i measc an phobail. Ar ndóigh dheirfeadh an tAire ná raibh suirbhé chomh cuimsitheach leis an suirbhé a rinne an tAthair Mac Gréil le scór bliain agus is docha go mbeadh an cheart aige faoi sin. Ach léiríonn an suirbhé freisin gur beag an bogadh atá ar na bhfigiúirí ar shon na Gaeilge in ainneoin an méid atá déanta, ceapaimíd, sa tréimhse fiche bliana atá caite.

Ach is beag an tairbhe suirbhé mura bhfuil plean ann chun úsáid phraicticiúil a bhaint as thorthaí an suirbhé, abair, chun comhbhá a iompú go h-úsáid.

Níl ann ach píosa amháin de phictiúir i bhfad níos mó agus tá tarraingt cosa an Aire faoi fhoilsiú an phlean fiche bliain chun 250,000 cainteoir laethúil Ghaeilge a bheith ann faoi 2028 ag cothú eiginnteacht, ar an léamh is fearr, agus fearg is frustrachas ar an léamh is measa i measc comhluadar na Gaeilge. Agus ní h-aon chabhair an sotal – a la Brian Cowen – a léiríonn sé nuair a cheistitear é sa Dáil ar an ábhar. Má h-iarrtar cén uair go bhfoilseofar é, cén fath nach dtugadh sé freagra níos tuisceanaí ná ‘nuair a cheapaim go bhfuil sé ullamh’ is a léithéid. Bhí sé le bheith foilsithe roimh Nollag agus anois tá sé mhí caite, gabhail leis, ón spriocam úd.

Tá na beartais atá tagtha chun tosaigh le linn a ré mar Aire seanachaite agus bunaithe ar chothú maorláthais seachas buanú teanga. Idir an Choimisinéir Teanga, Acht na dTeangacha Oifigiúla agus Stadas, níl tada déanta ach cur le madhm an phaipéarachais doléite Ghaeilge ná raibh ar fáil ach i mBéarla go dtí seo. Go bhfios dom is beag duine a léann an chac seo i dteanga ar bith, Gaeilge agus Béarla, ach is é seo an t-aon tionscal fáis san earnáil Ghaeilge faoi láthair. Agus na dreamanna atá ag déanamh obair fónta, leithéidi Údarás na Gaeltachta is TG4, tá a mbuíséid á ngearradh ag an Rialtas.

Ag an am chéanna tá nuachtán laethúil Ghaeilge dúnta ar a sheal faire agus tá comhluchtaí léirithe theilifíse sa Ghaeltacht agus in earnáil na Gaeilge tri cheile ag ligint daoine chun bealaigh agus ag dúnadh síos de bharr ciorruithe atá déanta ag Foras na Gaeilge, maorláthas ar mire eile, agus an tua a thugadh do TG4 le déanaí sa bhuiséad.

Mar eolas, bhí aithne agamsa ar Mhichael O’Regan nuair a bhíodh sé ag scríobh colún don Kerryman ag cáineadh an Chomhrialtas – FG/Lucht Oibre – i 1995/6 as ucht an rialtas sin bheith ag infheistiú i dTnaG/TG4 seachas i bhfallaí níos airde do phriosúin an Chaislean Riabhaigh. Ceapaim nach eisean an duine is fearr bheith ag tabhairt léacht don Aire Uí Chuiv faoi bheith ‘seanaimseartha’ i leith cur chun cinn na Gaeilge i bhfianaise gurb é TG4 an forbairt is súntasaí i saol na Gaeilge chomhaimseartha – agus níl an staisiún gan locht i leith na Gaeilge – le na blianta fada.