Aindrias agus an Banríon

Tá alt speisiúil ag Aindrias Ó Cathasaigh i nGaelscéal na seachtaine seo agus é tabhairt aghaidh ar an gCuairt Ríoga atá á thabhairt ag Banríon Riocht Aontaithe na Breataine agus Thuaisceart na hÉireann, Eibhlís II, ar Bhaile Átha Cliath i mí Bealtaine.

Ní ró thogtha atá Aindrias le chlann ‘mífheidhmiúil Windsor’ agus dar leis nach aon trath é seo chun an ‘éagothroime chorportha ina steille bheatha’ a chomóradh. Sin an rud a bheidh ar siúl, dár leis, nuair a thabharfaidh A Soilse, Eilís II, cuairt ar an dtír seo den chéad uair, (an chuid sin di ar an dtaobh ó dheas, ar aon nós), i gceann roinnt seachtainí.

Is cinnte go mbeidh go leor d’aos trachtaireachta na tíre – ní thabharfainn ‘aos eagna’ orthu mar a thugtar in eagarfhocal Gaelscéal – ag caint faoin chuairt seo mar shiombal d’aibíocht na tíre sna seachtainí romhainn agus beidh orainn cur suas le go leor den chineál cainte a chuirfeadh múisc ar an t-é leis an mbolg is laidre. Léiriú ar a gcuid anaibíochta féin a bheidh sa trachtaireacht san dar liom.

Ach is mithid do Aindrias agus a gcomrádaithe a thabhairt chun cuimhne go bhfuil sé ar leas na tíre [ó dheas] go mbeadh an chuairt seo ann ó cheannasach na gcomharsan ag aon am, agus is dócha go bhfuil sé chomh maith é a bheith ann anois agus am ar bith eile.

Nó ní mór dúinn gnath chaidreamh a bheith againn lenár gcomharsain in ainneoin an uisce atá gafa faoin ndroichead eadrainn le níos mó ná 800 bliain! Nár réitigh an bua chaithréimeach a bhí ag cruiceadóirí na hÉireann ar na Sasanaigh i mBangalore an aighneas sin!

Cé go nglacann Aindrias leis go gcaithfidh muintearas a bheith eadrainn agus ár gcomharsain céistíonn sé an fath go mbeadh orainn bheith cairdiúil leis an mBanríon úd mar gur le muintir na Breataine ar cheart dúinn bheith ag déanamh cairdeas leo ‘seachas le sumairí a chosnaíonn £180m sa mbliain’.

Chun an fhírinne a ínsint cheap mé gur níos mó a bhí i gceist. Ach creidim go gcreideann furmhór pobal na Breataine go bhfaigheann siad luach a gcuid airgid ón gclann úd, muintir Saxe Coborg agus Gotha a d’athraigh a n-ainm go dtí Windsor le linn an Chogaidh Mhóir i 1917, mar gheall ar an líon mór turasóirí a thaistealaíonn ó gach cuid den domhan chun cuid den ríogacht Briotanach a bhlaiseadh agus na lathracha staire a ghabhann leis a fheiscint. Agus ní féidir argóint leis an bpointe go bhfuil stair den scoth ag Rí Theaghlach na Breataine – tá gach rud ann, doirteadh fola, cogaiocht, gnéas is eile.

An rud mar gheall ar an argóint gur cheart dúinn bheith caradach le muintir na Breataine agus nach gá dúinn bheith caradach lena mBanríon, is é an bréag mór.

Meabhraím ar an bhfearg a bhí orm nuair a bhí na Sasanaigh ar chuairt go Pairc Lansdún roinnt blian ó shin agus gur tháinig Uachtarán na hÉireann, Máire Mhic Giolla Íosa anuas chun go gcuirfí in aithne í d’fhoireann Shasana. Dhiultaigh na Sasanaigh an chairpéad dhearg a gheilleadh di agus ba mhasla saolta é sin don tír ar fad dar liom – ba mhór an trua nach bhféadfadh ár bhfoireann díoltas fuilteach a bhaint amach ar an bpointe boise ach tháinig ár lá cúpla bliain níos déanaí nuair a thugamar greadadh do Shasana i bPáirc an Chrócaigh.

Is ionann masla don Uachtarán agus masla domsa agus duitse, do gach duine againn. Má thugaimíd masla do Bhanríon na Breataine, bhuel is masla é sin do phobal na Breataine. Cén fath go mbeadh a leithéid de phobal caradach linn?

Is é an cineál argóna atá ar bun ag Aindrias ná bolscaireacht an tsean pholataíocht. Polataíocht é sin atá níos sine ná polataíocht an chogaidh chathardha, fiú. Ach dá aosta é mar pholataíocht, tá sé leanbaí mar chur chuige freisin.

Tiocfaidh an Banríon ar chuairt go dtí an chuid seo den tír i mí Bealtaine agus ba cheart go gcuirfeadh gach duine, gach Gael fáilte roimpí. Ba cheart go mbeadh bratacha na Breataine ar fholuain ar gach cuaille, fiú ar cheannaras Chonradh na Gaeilge agus beidh mé ag súil le forlíonadh ceithre nó ocht leathnach i nGaelscéal faoin chuairt.

Ocáid stairiúil atá ann. Ní gá do dhuine bheith i ngrá le hEilís Bhindsor chun sin a aithint agus a chomóradh. Nuair a imeoidh sí ar ais go dtí a tír féin, bhuel is féidir linn na bratacha a bhaint anuas agus leanúint orainn lenár saol féin.

Fiú go dtugaimíd cuireadh don Bhanríon úd teacht agus go dtagann sí agus go gcuirtear fáilte roimpí, ní h-ionann sin agus a rá go nglacaimid le h-iompar na Breataine ar fuaid an domhain, in Afganastáin nó abhus inár dtír féin. An oiread agus Peig, is sean bhean í le cos san uaigh agus cos ar a bruach agus ba chóir dúinn meas a bheith againn ar an méid sin. Níl saighdiúirí ‘aici’ – feidhmíonn saighdiúirí na Breataine de réir orduithe an phobail, nó de réir na daoine a thoghadh an phobal sin a bheith freagrach as cinntí den tsort sin.

Ní h-í Banríon Shasana a ghearr an teorainn frith dhaonláthach treasna na tíre. Agus fiú nach n-aontaím leis an teorainn céanna, níl sé iomlán frith dhaonláthach nó votáil móramh den toghlach ó dheas i 1921 ar shon Rialtas a ghlac leis an teorainn. De réir na staire atá tagtha chun solais le déanaí, rinne an Bhreatain tairiscint do Rialtas DeValera le linn an Dara Chogadh Domhanda, athaontú na tíre má thaobhaíonn tú linn sa chogadh in éineacht le Cumanaigh/Soisialaigh na Rúise in éadan Faisistigh na Gearmáine is na hIodáile. Dhiultaigh Dev don tairiscint ar son phobal an deiscirt. Agus toghadh é arís is arís eile ina dhiaidh sin, in ainneoin an thréis.

Ni gá dúinn féachaint thar farraige chun cinseal a ghlac seilbh ar shaibhreas na tíre a aithint. An oiread is ná raibh réabhlóid faoi sa Bhreatain go fóill, ní raibh sé sa tír seo ach an oiread. Agus más buairt faoi Eilís II gan a bheith tofa ag an gcosmhuintir atá ag déanamh tinnis d’Aindrias, d’oirfeadh do féachaint ar chomh forleathan is atá an vóta ag an gnathdhuine sa tSín do rialtóir na tíre sin nó mar a bhí san Aontas Shoivéideach le linn ré na gCumanach d’Ard Runaí an pháirtí sin. Ní raibh vóta ach ag an gcinseal agus cinseal an chinsil ansan.

An rud a mholaim d’Aindrias agus a chomrádaithe, eirigh as an chogadh. Cuireann sé i gcuimhne dhom na sean saighdiúirí Seapanacha a bhí ag troid an dara chogadh domhanda in oileáin ar an Aigéan Chiúin ar feadh na mblianta fada i ndiaidh deireadh an chogaidh. Tá tú gafa sa sean stair a Aindrias – tá sé in am duit tú féin a fhuascailt óna mharbh fhaisc.

Agus ós rud é gur luaigh tú Libia, nach aisteach a thabhairt chun cuimhne an chaidreamh a raibh ag rialtóir na tíre sin le na poblachtóiri is mó, dar leo féin, sa tír seo agus iad ag lamhach agus ag buamáil ar son na cúise is na hÉireann etc. Agus cad as a tháinig na gunnaí agus an ábhar pléascach a raibh á sholathar ag Libia don IRA ach ó oirthear na hEorpa, na tíortha Chumanacha/Shoisialacha. Is beag atá cloiste agam ó Gerry Adams agus a cháirde ag cáineadh réimeas Libia faoi láthair. Ní gá dul i bhfad chun crios a cheanglaíonn na daoine is réabhlóidí le na réimis is brúidiúla amuigh ansin a aimsiú – sa chomthéacs sin cheapfá go bhfuil íonsaí ar shean bhean 85 bliain d’aois iomarcach agus ábhairín fimíneach.

Mar a deirtear sa Bhíobla, agus níl seo dírithe ar Aindrias ach go h-áirithe ar réabhlóidithe:

And why seest thou the mote in thy brother’s eye: but the beam that is in thy own eye thou considerest not?

iGaeilge ‘faoi íonsaí’?

An bhfuil iGaeilge faoi íonsaí?   Ar cheart dom culú go buincéir éigean go dtí go gciúnóidh cúrsaí?   Tar éis dom léirmheas ar an eagrán is déanaí den iris Ghaeilge Comhar  a fhoilsiú anseo cúpla lá ó shin, táim ag fáil aischothú aisteach.

Sa chéad dul síos, tá árdú substaintiúil ar an méid cuairteoirí chuig an suíomh seo.  Tá roinnt mhaith freagraí faighte ar an phostáil chonspóideach, cuid is mó acu a aontaíonn liom agus cúpla ceann ina bhfuil íonsaí peaarsanta déanta orm féin.

Thug teachtaireacht amháin le fios go raibh r-phost faighte aige leis an ceann teideal ‘Comhar faoi íonsaí’ agus ná raibh ann ach nasc chuig an suíomh seo.   Léigh sé m’alt agus is amhlaidh gur aontaigh sé liom ó thaobh an argóínt a bhí á dhéanamh agam san alt.   Cibé tú féin atá ag seoladh an r-phost sin, míle buiochas!

Bhí teachtaireacht eile ann ó dhuine éigean a thugann Brian de Róiste air féin agus cé gur cháin sé mé as ‘ionsaí truamhéalach’ a dhéanamh ar Comhar agus gur chuir sé i mo leith go raibh mé ag iarraidh ‘Comhar’ a dhúnadh agus, gan amhras, nár thuig mé gramadach na Gaeilge etc ad nauseam, léirigh an ghangaid ina theachtaireacht féin go raibh deacrachtaí aige argóínt réasúnta a dhéanamh ar an mbuncheist: is é sin caighdeán Comhar.

Is comhartha maith go bhfuil daoine ann atá gangaideach agus iad ag iarraidh Comhar a chosaint. Tugann sé le fios go bhfuil paisean ann ar son na h-irise nár shamhlaigh mé bheith ann ar chorr ar bith.   Is beag duine a léifeadh an iris a cheapfadh go raibh paisean ar bith ar a chúl.  Níos lú paisin ná dúil i ndeontas Fhoras na Gaeilge.

Thall ar Slugger O’Toole, chuaigh fear a thugann Nordie Northsider air féin ar an íonsaí agus rinne sé jab maith prof leitheoireachta ar  shliochtaí ón bpíosa is déanaí a scríobhas ar iGaeilge, píosa ag moladh Glór na nGael as ucht Scrabble Soisireach a chur ar fáil i nGaeilge.

Ní doigh liom go bhfuil aon leirmheas uaimse chun brú a chur ar Fhoras na Gaeilge an deontas fial atá curtha ar fáil do Comhar a tharraingt siar agus an iris a dhúnadh.  Tá cuma ar an iris go bhfuil sé ina iris mharbh ag foilsiú.  Is cosúil nach bhfuil ar bun anois ach iarracht chun an conradh a chomhlíonadh – cé nach bhfuil tasg nó tuairisc ar shuíomh idirlíon chuimsitheach a gealladh nuair a síníodh an conradh geall leis dhá bhliain ó shin.

Nuair a bhí Comhar faoi íonsaí ó iar bhall bhoird, in alt a foilsíodh san Irish Times ar 2 Eanáír, ba mise agus mé im eagarthóir ar Lá Nua a rinne cosaint ar an iris agus a rinne tairiscint go bhfoilseoimís eagráin Comhar i leathnaigh Lá Nua go dtí go raibh reiteach aimsithe ar na deacrachtaí a bhí ag an iris ag an am le Foras na Gaeilge.     Ní fhaca mé Brian de Róiste an uair úd ag seasamh sa bhearna baoil.

D’eirigh le Comhar teacht slán an uair sin – ach in áit an deis a thapú tús nua a bheith ann don iris agus cuid den oidhreacht uasal atá aici a athshlánú, glacadh cur chuige ‘sabhailte’  is ‘neamh scríobach’ mar mhodh oibre don iris.   Cailleadh eagarthóir amháin nuair nár aontaigh an bhórd le treo eagarthóireachta na h-irise faoina chúram agus fostaíodh eagarthóir sealadach ina dhiaidh sin chun a chinntiú go mbeadh an iris ag teacht le mianta an bhoird.

Níl aon chontúirt do Chomhar uaimse.  Nílim ach ag déanamh léirmheasa ar an iris – nach é sin cuid de ghnó Comhar.  Nach feidir le lucht Comhar glacadh leis go bhfuil daoine ann a dhéanfadh léirmheas orthu féin?  Nó an é an t-aon freagra atá ag lucht tacaíochta na h-irise an teachtaire a íonsaí seachas aird a thabhairt ar an dteachtaireacht.   Níl sé ró mhall téagar agus paisean a chur i leathnaigh Comhar, an bhfuil?

Caol seans, is dócha, go dtarlóidh sin.  Ach tá níos mó ná todhchaí Comhar sa bhearna baoil anseo.  Tá todhchaí na h-iriseoireachta chlóite Ghaeilge, má tá aon todhchaí i ndan don iriseoireacht sin.  Is cuma liom sa tsioc faoi Comhar, ann nó as, ach anois, trath go bhfuil níos mó airgid á chaitheamh ar chaipéisí doleite a aistriú ó Bhéarla go Gaeilge ná mar atá ar iriseoireacht nó ar fhicsean, tá mé cinnte nach ligfidh mé d’iriseoireacht chlóite na Gaeilge teacht faoi íonsaí gan troid ar son a hanam.

Ag an am chéanna, tá rud amháin is féidir a bhreith liom as seo:  má tá an bhlag seo faoi íonsaí, léiríonn sé go bhfuil rud éigean á dhéanamh agam i gceart.   Is fearr imreas ná uaigneas.

Líon an stuif bán!

D’fhill mé abhaile ó sheachtain i gCeatharlach agus bhí carn mór litreacha agus beairt ag feitheamh orm.  Seic ó TG4 (moladh leo), carta bainc nua, carta Bhailintín mall (ó mo neach ar sheas mé di) agus trí chlúdach litreach mhór lán le cóipeanna de Comhar.

Scéal fada scéal mo thaithí ar an iris seo – agus d’fhéadfá a rá nach caidreamh ró charadach atá eadrainn.  Ach le déanaí bunaíodh ‘cairdeas Facebook’ eadrainn – caithfidh gur duine atá ag obair san oifig nach bhfuil morán eolais aige faoin gcaidreamh a bhí agam leis an iris atá i gceist.  Tar éis dom chúpla teachtaireacht a sheoladh chuige, teachtaireachtaí ag léiriú mo mhí shasamh leis an gciorcal drúisiúil agus ana chúng de scríobhnóirí a bhionn ag líonadh an stuif bhán san iris seo.

Ar chlúdach an eagráin is déanaí, tá íomhá atá ag tagairt don sraith íontach a bhí ar TG4 le déanaí, Na Cloigne.   Is é Na Cloigne ‘an ceann is fearr fós’ ag TG4 de réir an chinnlíne – agus deirtear linn go mbeidh leirmheas istigh ag Seán Tadhg  O Gairbhí, iar eagarthóír Foinse, ar an sraith chun tús a chur lena cholún nua ‘teilifíse agus cumarsáide’.

Tá deireadh feicthe agam nuair atá colún teilifíse ag fáíl tús áíte in iris mhíosúil mar seo.   An bhfuil aon tuiscint ar leith ag Seán Tadhg ar chúrsaí theilifíse nach bhfuil ag an dara duine.  Ní doigh liom é.  Bhí an leirmheas dearfach – maith go leor – ach aon duine a chonaic an sraith seo, bhí siad á moladh, mé féin ina measc.   Go deimhin tá sé  chomh fada ó bhí an sraith ar siúl – mí Eanáír uair eigean gur geall le stair atá ann anois.

Ní bheidh sé buioch díom má dheirim gur scriobhnóir maith é Seán Tadhg – ach is cur amú a chuid ama agus talainne é bheith ag scríobh colún teilifíse i Comhar.   Ba cheart do gné alt mór amháin a dhéanamh i ngach eagrán faoi rud spéisiúil is trathúil – gné eigean de chúrsaí reatha –  seachas a bheith ag gabhail do chacamas mar seo.

Le cois an príomh leathnach ar a bhfuil an íomhá teibí – ró theibí – tá dhá leathnach istigh caite leis an léirmheas seo. Nóta don eagarthóir:  Ní mheallann íomhánna teibí ar an gcéad leathnach leitheeoirí chun iris a cheannach nó a léamh ach nuair atá an iris féin snásta agus suimiúil.  [Ní chomhlíonann Comhar – faoi mar atá eagrán mí Feabhra} ceachtar den dhá chritéir sin!]

Ansan tá seacht leathnach caite le dráma raidió de chuid Gabriel Rosenstock a fhoilsiú.  Ach cén fath go bhfuil dráma raidió á fhoilsiú in iris cosúl le Comhar – nach fearr é a chur inár lathair mar…dhráma  ar an raidió?

Sin trian den iris lán, áfach.  Níl eagarfhocal san eagrán seo – ach tá litir chuig an Eagarthóir ann mar chúiteamh.  Mea Culpa atá ann faoi bhotún a rinne scriobhnóir in eagrán a fhoilsíodh roimhe seo – agus is cinnte go bhfuil aiféala ar an scríóbhnóir faoin bhotún a deineadh.   Ach an bhfuil gá scéal chomh mór a dhéanamh as agus gan eagarfhocal a bheith ann ar chorr ar bith?

Líon an stuif bán, a mhic, is é sin an cur chuige atá ar chúl seo ar fad chomh fada agus gur féidir liom a dhéanamh amach.   Seo muid ar leathnach 4 theana féin.  Bhí an príomh leathnach againn, ansan fógra, ansan leathnach an ‘chláir’, (athrá ar an méid atá ar an bpríómh leathnach ach ná raibh uimhreacha na leathnach luaite leis na h-altanna ar an leathnach sin).

Ansan tá colún ag Gabriel Rosentock – (tá trian den iris, 10 leathnach as 30) – ina dheineann an scriobhnóir cur síos ar threimhseachán frithshibhialtachta darbh ainm ‘Green Anarchy’, ábhar atá suimiúil b’fhéidir ach cé léifeadh é?  Tá teibíocht agus teibíocht ann – ach cheapfainn go bhféadfaí líon na leitheoirí Ghaeilge ar shuim leo fealsúnacht an ainrialachais a chomhaireamh ar aon láimh amháin.   Maireann an cholún seo trí leathnach agus faoin am atá an chead paragraf léite agam, dá fheabhas é mar scriobhnóireacht, tá suim agam scian a chur i bputóg éigean.

Ina dhiaidh sin tá alt ag PJ Mac Gabhann ina dtugann sé le fios dúinn go mbaineann sé le ré eile, ré nuair nár nós le daoine bheith ag taisteal ar éitleáin.  Oicé.  Agus cad faoi sin?  Is cosúil gur tháinig sé slán nó seo é ag scríobh mar gheall ar a aidbhintiúr eitleoireachta.   Slán mar a n-ínstear é.  An bhfuil aon rud eile le rá faoi ach go nglacann sé dhá leathnach – téacs agus léaráid mór dubh agus bán!.

Dhá leathnach eile caite le colún ón Athair Réaman  O Muireadhaigh agus é ag caint faoi Naomh Bríd.  Gné cliste leagan amach anseo.  Tá an téacs foilsithe ar an leathnach i bhfoirm chrós Bhríde – ach fagann sé go bhfuil an alt nach mór doléite.  An buntáiste – líonann sé leathnach le líon níos lú focail agus ansan tá leathnach lán focail eile ar an gcéad leathnach eile.

Líon an stuif bhán, a mhic.  Is é sin an tslí chun é a dhéanamh.

Ansan seacht leathnach den dhráma raidió thuasluaite.   Táimíd ag leathnach 17 anois, níos mó ná leath bhealach.   Anois tá gearr scéal againn – maireann sin ceithre leathnach. Is cliste an slí é seo na leathnaigh a líonadh – gearrscéal a thabhairt ar an bpíosa ficsin cé gurb é an dara alt is faide san iris!

Anois táimíd ag Lch 21.  Leathnach ‘filíochta’ a thugtar ar seo cé nach féidir liom a dhéanamh amach go bhfuil dán ann a thabharfainn filíocht air.  B’fhéidir go bhfuilim ró chruaigh.  Ar a laghad sin leathnach 21 líonta – trí ‘dhán’ ghairid – 22 line ‘filíochta’ móide pictiúr de éan.  (Baineann an chéad dán le spideog mar sin tá an íomhá ábharthach).

Alt stairiúil réasúnta spéisiúil ó pheann Mháiréad Ní Chinnéide an chéad alt eile.   An chéad alt le dealramh san iris ar fad.   Léirmheas atá ann leabhar faoi Na Finíní agus an Ghaeilge – ach is trua nach bhfuil pictiúr de chlúdach an leabhair nó d’íomhánna ábharthacha a bhainann leis an scéal ann.   Is maith liom an líne seo, go h-áirithe, ón staraí Bagenal a bhaintear úsáid as sa leirmhas. [Deintear talamh tirim de go bhfuil a fhios ag an leitheoir cé h-é Bagenal!]:

Happily for the historian, the politician and the government, nearly all the modern Irish revolutionists are journalists.

Níl ach leathnach amháin ag an alt seo agus anois táimíd tagtha go dtí léirmheas teilifíse agus cumarsáíde Sheán Thaidhg.   Na Cloigne agus That’s All We Have Time For atá faoi chaibidil aige.  Ar ndoigh má tá iris Ghaeilge sásta spás a thabhairt do chlár chomh h-amaideach leis an scig chlár sin, is fiú ceisteannna a chur faoin iris agus faoin bhunús atá leis.

Anois táimíd tagtha go dtí leathnach 25 – alt le Ruairí O hEithir faoin cheannlíne spreagúil agus iomlán iontuigthe ‘Agashingura Cumu’.   Anois is léir go bhfuilimse chomh dúr agus chomh neamh liteardha sin nach féidir liom bheith ag plé le h-iriseoireacht ar chorr ar bith.   Nó mura dtuigim laithreach céard atá i gceist anseo, is cinnte gur dúramán mé.     Cad faoi iontróid bheag ag míniú céard atá ag titim amach ar an dhá leathnach seo chun mé a mhealladh chun an chuid eile den alt seo a léamh?  Beag an bhaol.

Dhá leathnach eile den stuif bhán líonta.

Anois táimíd tagtha go dtí Leathnach 27, colún ‘Le hAer An tSaoil’ le Mícheál O Ruairc.  Tá sé ag míniú dúinn conas mar a chaith sé tréimhse na hAthbliana agus an Nollaig Bheag etcetera ar feadh dhá leathnach.    Luaitear linn go bhfuil sé ina thuar dóchais don cholúnaí go bhfuil an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge foilsithe.  Deir an Ruarcach nach bhfuil dabht ar bith ann ach go bhfuil ‘cic sa tóín’ ag teastáíl ón ‘teanga’ agus ‘ó chuid díobh siúd atá in ainm is a bheith i gceannas ar chaomhnú agus ar fhorbairt na teanga sa tsochaí’.

Tá sé rí shoiléir le tamall de bhlianta anuas go bhfuil easpa samhlaíochta agus easpa fuinnimh ag gabháil le cur chun cinn na teanga i gcúrsaí oideachais agus sa Ghaeltacht ach go h-áírithe.

Agus in irisí Ghaeilge cosúil le Comhar, a Mhichíl.

File é an Ruarcach, de réir dealraimh, agus chuala é ag aithris a dhánta ar Eigse Bheo ar Raidio 1 an oíche dheireannach.  Focal filíochta níor chuala – ach alán focail.  Níl a fhios agam cén fath go mbeadh an fear seo ag scríobh in aon iris nó is beag atá le rá aige.    Tá daoine ann nach n-aontódh liom ar an gceist sin b’fhéidir – ach nach cuma.  Is ball bhoird é Mícheál ar Comhar agus b’fhéidir go bhfuil sé ag iarraidh cuidiú – bheadh colún téigeartha ar chúrsaí na míosa go deas in iris – ach ní h-é ‘Le hAer an tSaoil’ an cholún sin.

Ball bhoird eile atá ag líonadh leathnach 29. Duine de ‘scriobhnóirí úra na Gaeilge í Rachel Níc Fhionnáin.   Seo alt faoi chúrsaí lá fhéile Vailintín agus rósanna rúnda is a leithéid.  Beag nua atá le rá ann ach ramhaillí nach bhfuil ró ghreannmhar nó ró spéisiúil timpeall ar an méid a dúirt Wilde – Is Tús É Féin Ghrá do Románsa ar feadh an tSaoil.    Bhí an abairt sin níos fearr i mBéarla gonta Wilde féin.   Ach líonann sé leathnach agus ansan tá leathnach 30 gafa le fógra.

Sin é, triochadh leathnaigh bána líonta.   Eagrán eile de Comhar seolta chun na clódóra.  Costas don cháiníocóir?  Ag Dia is ag Foras na Gaeilge amháín atá fios.   Maoiníonn an Fhoras an iris seo, creid nó ná creid.

Fuair mise an beart eagráin de Comhar ó Comhar.  Tá eagráin ann ón bhlian seo chaite freisin.  Cónaím i nGaeltacht Mhúscraí.  Níl teacht ar an iris anseo. Blian ó shin bhíos ag tabhairt léachta in Ollscoil Chorcaí agus phioc mé suas eagrán de Comhar.  B’shin an chéad uair a chonaic mé an iris ón athsheoladh.

Cúpla bliain ó shin, agus Lá Nua faoi bhagairt, rinne mé iarracht teacht i gcabhair ar Comhar a bhí á ligint chun cáis ag an am sin ag a bhórd stiúrtha.  D’aiseirigh sé agus chuireas isteach ar an bpost mar eagarthóír.  Ní bhfuaireas an post.  (Bhí orm dul faoi scrúdú faoi chúrsaí gramadaí, an dtuigeann sibh agus ní réitim leis an ngramadach!).

Ar aon nós, bhí cconspóid agus clampar ann idir sin agus seo agus anois is é Pól O Muirí an eagarthóir.  Mar atá léirithe sa léirmheas seo, léirmheas nach bhfuil ró mholtach,líonadh an stuif bán san iris gan aon amhras.  Is é sin céad chúram an eagarthóra, an stuif bán a líonadh.   Bónas de short é más féidir leat é a dhéanamh le téigear, le substaint agus le stíl.    Níl aon bónas san eagrán seo de Comhar, dar liom.

Tá aiféala orm anois go raibh láimh agam in aiseirí Comhar.   Tá an iris seo chomh marbh le Máirtin O Cadhain agus na laochra eile a scrigh do Chomhar i dtús ama.  Ach tá an scriobhnóíreacht ag na laochra sin beo go fóill, rud nach féidir a rá faoin scriobhnóireacht i gComhar inniu.

Níl alt ar bith san eagrán seo faoi chúrsaí reatha nó spórt nó cultúr chomhaimseartha na tíre, chomh fada is gur feictear dómsa é.   Ní raibh sé i gceist agam léirmheas a scriobh – ach anois tá sé scriofa.  Líon mé an stuif bán, gan amhras, ach níor chosain sé pingin ormsa ná ortsa!

Ciorcal cúng ‘Comhar’

Tharla go raibh mé i siopa Easons i lár na cathrach inniu agus, de thimpist, thug mé faoi ndeara an eagrán is déanaí den iris Ghaeilge ‘Comhar’ ar an seilf is ísle de chúinne na dtreimhseachán cúrsaí reatha.  Shátaigh mo fhiosracht faoin iris mo dhroch eispearas leo anuraidh agus cheannaigh mé eagrán.

Ní raibh aon dóchas agam go mbeadh aon rud fiúntach san iris – ag an am chéanna bhí mé ag súil le caighdeán áirithe iriseoireachta.  Ní raibh sé le fáil san alt ar léigh mé faoin ceannteideal ‘Bás na nuachtán’.

Alt leataobhach agus leisciúil abea seo faoi na nuachtáin Ghaeilge agus, go h-áirithe, Foinse is Lá Nua, ar eirigh as cló le sé mhí anuas.  Ní raibh a fhios agam an alt staire nó tuairimíochta a bhí ann ach bhí cuid de na fírící ar a raibh sé bunaithe amhrasach mura raibh siad mí chruinn ar fad.

Tabharfar amach dom as díriú ar scéal Lá Nua – tá sé in am an scéal sin a ligint tharam is dócha – ach nuair a thugaim faoi ndeara alt atá bunaithe ar fhíricí mí chruinn faoi nuachtán a bhí chomh fite fuaite le mo shaol, cuireann sé idir díomá agus olc orm.

San alt seo, áfach, tugadh cúpla rud le fios nach raibh cruinn agus nach raibh iomlán.

I 2003 d’infheistigh an comhlacht nuachtáin, Belfast Media, faoi stiur Mháirtín Uí Mhuilleoir , ann agus le cabhair ó Fhoras na Gaeilge, láinseáladh é arís mar nuachtán laethúil.

Níl an ráiteas sin ón alt beacht nó iomlán.  Mar shampla, ba i 1999 a rinne Belfast Media (an uair sin an Andersonstown News Group) infhéisitiú i Lá.  I 2003 a rinneadh athsheoladh ar an nuachtán laethúil.  Niorbh é Foras na Gaeilge a thug cabhair ach infheisteoirí fud fad na tíre a cheannaigh sciarana ar £500 nó €750.   Ní h-amháin gurb é seo an chéad nuachtán laethúil i nGaeilge ach an chéad nuachtán Ghaeilge a chuir fáilte roimh pháirtíocht ón bpobal agus a fuair an pháirtíocht sin.  Ní chreidim gur caitheadh go maith le na sciarshealbhóirí sin agus Lá Nua á dhruidim ach sin mar a bhí sé.

Luaitear deontas €277,300 le Lá Nua ach ní h-é seo an deontas a ceadaíodh do Lá Nua tar éis gur bhuaigh an nuachtán sin comórtas poiblí i 2006.   De reir an phreas-raitis seo, is é £400,000 thar dhá bhliain an deontas a ceadaíodh.  Tugadh €596,000 mar chothrom an tsuim sa phreas ráiteas. Ní gá a rá ná raih an luach sin ar an suim i sterling ag tús 2007 agus a raibh ag deireadh 2008.

An t-aon chabhair a tháinig ó Fhoras na Gaeilge ag an am sin gur oscail siad cúpla buidéal seaimpéan ag an ocáid seolta.   Sinne a cheannaigh iad!

Cúig nuachtán atá luaite san alt seo a chuimsíonn an tréimhse 1943-2009 – Inniu, Anois, Lá/Lá Nua, Foinse agus Amarach.  Níl ach tagairt sleasach ann do Amárach agus is beag eolais atá sna míreanna faoi na nuachtáin eile.  Ní léir gur deineadh aon taighde ar an alt seo – seachas athrá a dhéanamh ar roinnt ‘clíchéanna’ faoi na nuachtáin.

M.sh:

De na chúig pháipéar[sic] atá luaite ba é Foinse ab fhearr chun freastal ar léitheoirí Gaeltachta agus Galltachta araon agus thug sé gairmiúlacht isteach in iriseoireacht na Gaeilge nach raibh ann roimhe sin.

Ní léir domsa go bhfuil bunús fírice leis an ráiteas seo – níl ann ach tuairim agus ní aontaim leis.  Maith go leor.   Bheadh sé spéisiúil a fhiosrú mar shampla faoi dhíolaíocht Foinse sa Ghaeltacht.  Creidim go raibh sé lag amach is amach.   Ní chreidim gur féidir ‘Foinse’ agus ‘gairmiúlacht’ a chur in aon ábairt gan an focal ‘ach’ a bheith san abairt chéanna.  Léiríonn Nuacht 24 agus nós* – atá á fhoilsiú ar bhonn deonach – nach ionann gairmiúlacht agsu airgead.  Nior luadh ceachtar acu san alt seo.

Ní chuirfeadh sé íontas orm go raibh alt i Comhar ag tabhairt ard mholadh do Foinse.  Bhí eagarthóir Comhar ina cholúnaí le Foinse ar feadh i bhfad.

Cuireann sé íontas orm, áfach, ná raibh alt ag plé na gcúiseanna le teip Foinse in iris ar nós Comhar.  Nach é sin an cineál ailt atá á lorg ag léitheoirí, alt a fhiosraíonn fios fatha na bhfadbhanna a d’eirigh idir Foinse agus Foras na Gaeilge.   Ar ndóigh, tá Comhar maoinithe ag an bhForas agus ní léir go bhfuil an cnamhdroma ag an iris na h-altanna atá gá leo a fhoilsiú, fiú má cháineann na h-altanna sin, ar bhonn chuiditheach fiú, an mhaoinitheoir.

Scéal suimiúil scéal na nuachtán Ghaeilge agus níor tugadh an meas ceart don scéal in alt Comhar.   Dearcadh cúng a léiríonn an iris seo ar shaol na Gaeilge agus ar an domhan mhór.  Ciorcal cúng scríobhnóirí atá á fhoilsiú san iris – baill de bhórd na h-irise is mó a bhíonn ag solathar na n-altanna, dealraíonn sé dom, agus mé ag léamh an eagrán is déanaí.

Cé h-é ‘Deep Throat’ Comhar?

B’fhéidir go bhfuil todhchaí ann go fóill do Comhar – nó de réir an aguisín is déanaí ag Ceart agus Comhar, tá feith na samhlaíochta le braistint i dtuarascáil a chur bórd na h-irise i láthair an Fhorais faoin ‘dul chun cinn’ atá déanta ag an iris le sé mhí anuas mura bhfuil sé le tabhairt faoi ndeara san iris féin.

Tá go leor ráite agamsa faoi Comhar nó chuir mé isteach ar an bpost eagarthóireachta anuraidh, eispearas mífhortúnach an cur síos is carthanaí a bheadh agam faoin mhéid a lean sin.

Ní fheadar ar roinn mé libh an méid a tharla tar éis gur dheineas an ghearán faoin bproiseas agallaimh. Fuaireas litir ó chathaoirleach an bhoird ag séanadh mo ghearán scun scan, ag dearbhú, áfach, gur dhearna cathaoirleach an Bhoird Agallaimh teagmháil le daoine éagsúil le linn an tréimhse roimh an dáta deiridh d’iarratasaí ag tathant orthu cur isteach ar an gcomórtas. Ós rud é nár sheol mé m’iarratas go dtí gar don dáta deiridh, aithním anois ná raibh aon col pearsanta i mo leith anseo cé go gcreidim nach bhfuil proiseas mar seo ag teacht leis an deachleachtas a bheithfeá ag súil leis ó chomhlacht pobal mhaoinithe cosúil le Comhar.

De réir Ceart agus Comhar, is cosúil gur úsáideadh an ghearán seo agus an t-am a caitheadh leis an freagra a chumadh mar leithscéal ar an easpa dul chun cinn a deineadh.

Tá aguisín agam féin leis an scéal. Le linn na litreach tugadh éitheach do ghearán a dheineas go raibh sé go h-iomlán mí ghairmiúil toradh an chomórtais a fhógairt go poiblí – mar a deineadh san Irish Times thart ar an 25ú Meitheamh – sara raibh an scéal tugtha do na h-iarrthóirí. Rinneas gearán faoi sin ag an am agus díomá orm – agus bhí sé luaite agam sa litir a sheolas chuig Comhar i mí Feabhra na bliana seo sa chomhthéacs go raibh aiféaltas orm faoin dara tuplais, mar a chreid mé, sa phroiseas earcaíochta etc.

Go gairid tar éis gur dheineas an ghearán don chéad uair fuaireas litir i láimh an chathaoirligh ag gabhail leithscéil as an scéal a bheith foilsithe roimh do na h-iarrthóirí bheith curtha ar an eolas. Dúradh liom ná raibh aon duine ag obair in oifig Comhar an tseachtain sin agus ná raibh a fhios aige cé bhí freagrach as an sceitheadh eolais &rl.

Maith go leor, is dócha, cheapas ag an am. Ní rabhas sásta am a chaitheamh leis an scéal ós rud é go raibh m’athair breoite is bhí cúramaí eile orm.

Sa litir, litir clóscríofa an uair seo, a fuaireas ar mo ghearán i mí Feabhra, bhí séanadh ar an eachtra seo ar fad agus maíomh míchruinn gur cuireadh an scéal in iúl dom ar an lá a foilsíodh é san Irish Times agus rabhadh go raibh taifead ríomh phoist ar seo. Sa chás seo tá dhá litir ón fhear céanna, ag tabhairt dhá leagan éagsúil ar an scéal céanna. Caithfidh go bhfuil ar a laghad leagan amháin den dhá leagan a thug sé míchruinn.

De réir Ceart agus Comhar freisin, ní chlóbhuailtear ach 650 coip de gach eagrán, rud a fhagann go bhfuil deontas de €16.50 ar a laghad ag dul do gach coip de gach eagrán a foilsítear, bunaithe ar an libhéal deontais atá á fháil ag Comhar.

Is léir go bhfuil an iris ó laige go laige faoi láthair. Mór an trua. Tá oidhreacht ársa na h-irise, oidhreacht radacach na h-irise ach go h-áirithe, á ligint le sruth i láthair na h-uaire.

Tá sé seo ag titim amach trath go bhfuil gá níos mó ná riamh le h-iris dúshlánach agus le h-iriseoireacht fiosraitheach.

Sampla den iriseoireacht fiosrach dúshlánach atáim ag tagairt dho an saothar seo ó Lorraine Nic Eachmharcaigh, údar Ceart agus Comhar.

Fagfaidh mé an fhocal dheireannach aici agus ceist libh: Cé h-é nó cé h-í an ‘deep throat’/an comhalta ar bhórd Comhar atá ag tabhairt an eolais di?

Is é Ceart agus Comhar, thar aon áit eile, a thug scéal Chomhar chun solais. Is beag de na meáin eile a bhí sásta an scéal tábhachtach seo a chlúdach. Tá aitheantas faighte againn as an obair seo ag an-chuid daoine, agus tugann tuarascáil bhord Chomhar aitheantas breise. Déantar ionsaí ansin ar Ceart agus Comhar, ag rá go bhfuil “bréag-eolas” ar an suíomh seo, “tagtha ó fhoinse leataobhach”.

Maidir le foinsí leataobhacha, tarraingíonn an suíomh seo ar an-chuid foinsí, agus fuair sé cabhair ó dhaoine éagsúla. Ina measc, tá ball de bhord Chomhar, nár mhaith leis/léi go bhfoilseofaí a (h)ainm anseo, ach a chuir go leor eolais ar fáil. Is tríd an bhall sin a fuaireamar cóip den tuarascáil. Cén t‑eolas ar an suíomh seo atá bréagach? Níl an bord in ann é sin a rá, mar is eol dóibh gur fíor-eolas atá á scaipeadh anseo. Bíonn an fhírinne searbh, agus tá sé soiléir gur mian leis an bhord an fhírinne sin a cheilt. Tá fáilte is fiche roimh bhord Chomhar freagra a thabhairt ar rud ar bith atá ráite ar an suíomh seo, agus foilseofar é ina iomláine anseo. Má tá freagra acu, cloisimis é. Mura bhfuil, tuigfidh an saol cén fáth.

Anois nó riamh….

Tá ceisteanna fós ann i dtaobh Foinse – an bhfuil sé beo nó marbh? – ach tá sé in am dúinn féachaint ar staid na h-iriseoireachta Ghaeilge faoi láthair i bhfianaise na sceannairte atá déanta le tamall anuas ar an earnáil seo.

Ní h-é an iriseoireacht chló amháin atá curtha ó mhaith ag maorláthaigh ach is cinnte go bhfuil ár n-áird ar bhás ró luath na nuachtán, Lá Nua agus Foinse, le roinnt míonna anuas.

Ach, de bharr na gciorruithe, tá dhá chlár chursaí reatha a bhí á chraoladh ar RTÉ RnaG, Faoi Chaibidil agus Seó Beo an tSathairn, cláracha ná raibh ró spreagúil nó géar chúiseach dar liom, ach bhí siad ar an sceideal agus ni fhillfidh siad san Fhómhar. Fágann sin nach mbeidh ach Adhmhaidin agus Nuacht a hAon ina mbeidh aon sórt plé á dhéanamh ar chúrsaí reatha. Agus ansan ní bheidh ann ach an bheagán agus plé cúrsaí reatha ag troid le scéalta pharóistiúla ó na Gaeltachtaí móra.

Bain ón bpictiúr chomh maith an easpa mór chláracha chúrsaí reatha i nGaeilge ar an dteilifís. Níl ann ach Seacht Lá ar TG4 – sin clár uair sa tseachtain a mhaireann níos lú ná leath uair a chloig. Craoltar ‘Scannal’ ar RTÉ – ach is clár é sin a bhaineann le cúrsaí stairiúla seachas cúrsai reatha.

Níl an scéal morán nios fearr ar an idirlíon. Iris mhíosúil é Beo.ie agus cé go mbionn roinnt ailt ann ar chúrsaí reatha – cuid acu a bhionn le moladh – tá an iris srianta ag an bhfoilsiú míosúil. Níl an réimse ábhair ann a chinnteodh go mbeadh léitheoireacht aige taobh amuigh de chiorcal na bhfoghlaimeoirí, sciar tabhachtach den mhargadh ach sciar teoranta.

Is cosúil go gcaithfimíd, chomh fada is a bhaineann sé le na h-udaráis, na h-údaráis céanna a deir gur mhian leo go mbeadh Éire ina thír dhá theangach faoi 2028, go gcaithfimíd, an dream atá Gaeilge againn agus a thaitníonn cúrsaí reatha leo, glacadh leis go gcaithfimid cúl éisteacht le cúrsaí reatha i mBéarla gan aon pháirt a ghlacadh sa phlé.

Ar an bport céanna, trí bhliain deag tar éis bhunú TG4/TnaG, níl cead ag pobal na Gaeilge féachaint ar chluichí ceannais na hÉireann beo beathach le trachtaireacht Ghaeilge. Is cosúil go mbeidh orainn brath go ceann tamall eile ar an bhfuaim ar an dteilífís a ísliú agus éisteacht leis an dtrachtaireacht ar RTÉ Raidió na Gaeltachta nó, más trachtaireacht dhá theangach atá uainn, eisteacht le Mícheál Ó Muircheartaigh ar Raidió 1.

Tá obair mhaith á dhéanamh ag leithéidí An Druma Mór/Nuacht 24, nós* agus Feasta is Saol le freastal ar sciar áirithe den mhargadh – ach níl na h-acmhainní acu an beart a dhéanamh mar is ceart. Maidir le Comhar, tá deis ann rud éigean fónta a dhéanamh ach ní féidir leis an iris aon dul chun cinn a dhéanamh agus é faoi stiúr eagarthóir nach gcreideann sa nua theicneolaíocht agus nach dtuigeann cad atá ag titim amach i saol na Gaeilge is na tíre.

Thug mise faoi ndeara port áirithe i gcuid de na ráitis a deineadh i dtaobh Foinse agus an nuachtán ag saothrú an bháis. Bhí go leor achainí agus éilimh á dhéanamh go dtiocfadh an Rialtas i gcabhair ar Foinse ionas nach gcaillfí an nuachtán – ach is é sin díreach an fhadhb.

Má táimíd le h-iriseoireacht Ghaeilge a thabhairt slán don chéad glúin eile, ní feidir linn bheith ag brath ar na h-údaráis. Ciall ceannaigh, tá sé nios fearr ná an dhá chiall a mhúintear. Agus tá ciall ceannaithe go daor ag pobal na Gaeilge le tamall anuas. Beidh orainn greim a bhreith ar ár gcinniúint féin.

Déanfadsa mó dhícheall anseo plé a dhéanamh ar chúrsaí reatha agus nuacht an lae ach táímse ag obair faoi chúing – tá post agam i réimse eile agus ní féidir liom mo chuid ama a chaitheamh anseo faoi mar ba mhaith liom.

Táim sásta tairiscint a rinne mé roimhe seo a dhéanamh in athuair. Má tá Gaeil ann ar mhaith leo iriseoireacht Ghaeilge sláintiúil, beidh orthu íoc as. Tá ciste ag teastáil, ciste shuntasach thart ar €1m a bheidh ag teastáil. Táimse sásta €1,000 a infhéistiú ina leitheid de chiste – agus ní beag liom an tsuim sin – chomh fada is go bhfuil 999 Gael eile ag teastáil. Nuair a rinne mé an tairiscint seo roimhe, fuair mé ceathrar nó cúigear a bhí sásta a lámha a chur ina bpócaí.

Anois, tá an práinn níos géire. Tá gá leis an t-airgead chun bonn láidir a chur faoi sheirbhís nuachta is fóram plé rannpháirteach is eolgaiseach, acmhainn a bheadh neamhspleach ar fad ón stát agus saor, mar sin, óna marbh fhaisc.

Anois nó riamh.

Táim á scríobh seo agus mé ag faire ar an eagrán dheireannach de Questions and Answers á chraoladh. Breis is fiche bliain a bhí an clár sin á chraoladh agus cé gur fada an lá a bhí sé ar bharr a léime, bhí sé tabhachtach mar fhóram do phobal na tíre.

Tá sé deich nó cúig bhliain deag ó bhí an chlár cúrsaí reatha deireannach Ghaeilge ar aon chainéal teilifíse nó raidió – nach cuimhin linn ‘Cúrsaí’.

D’imigh sin agus tháinig seo. Cad atáimíd chun déanamh chun an bearna a líonadh…..?

Foinse – an ‘nuachtán is fearr ag pobal na Gaeilge’? Ní doigh liom é!

Tá go leor scríte anseo le seachtain faoi chás Foinse – agus sílim go raibh sé cothrom don nuachtán agus an priacal ina raibh sé – agus ina bhfuil sé go fóill.

Má tá an cothromas le leanacht, ní mór dom a rá go gcreidim go raibh caighdeán an nuachtáin imithe i léig go mór, ní le gairid ach ó thús 2000 cheapfainnse. Bhí cuma stálaithe ar an bhfoilseacháin ó thaobh dearadh de agus ní raibh ach corr seachtain ann gur shíl mé gur bhuail siad an marc le tuairisc nuachta. Tá na h-ailt tuairimíochta, taobh amuigh de chúpla éiseacht, gan bhrí gan téagar – motháim nach bhfuil tada fiúntach nó substaintiúil ráite in altanna na bpríomhcholúnaithe, Póílín Ní Chiaráin nó Cathal Mac Coille, le mo chuimhne. Athrá a bhionn iontu de ghnath ar an méid atá ráite ag trachtairí aitheanta sna meáin Bhéarla an tseachtain roimhe, dar liom.

Cén fath an racht seo uaim anois? Ag léamh dom Tuarascáil na maidine seo san Irish Times, tugaim faoi ndeara na sliochtaí seo i gcolún Phoil Uí Mhuirí ar an ábhar seo.

Tá an nuachtán Gaeilge is fearr dá raibh ag pobal le Gaeilge le glúin ar tí druidim

Agus:

an nuachtán Gaeilge is fearr atá ag lucht na Gaeilge le fada a chailleadh

A leithéid de bhladhmann ón Mhuiríoch, fear atá ag scríobh ‘colún’ do Foinse le fada an lá. Agus ansan deir sé an méid seo:

Seo nuachtán a thug dúshlán gach aon dreama eile lena gcuid féin a dhéanamh d’earnáil na nuachtán agus rinne siad go stuama céillí agus gan bladhmann é.

Níl a fhios agam conas ar féidir le h-eagarthóir Ghaeilge an Irish Times alt a scriobh faoin ábhar seo, priacal nuachtán Ghaeilge agus iad ag plé leis an bhForas, gan Lá Nua a lua. Shamhlófá go raibh sé ábharach. Ach creidim go dtuigim cén fath. D’eirigh leis an Irish Times clúmhilleadh a dhéanamh faoi dhó ar lucht Lá – agus b’é Ó Muiri a scrigh an dhá alt. Níl a fhios agam an bhfuil cosc air ón Eagarthóir, Geraldine Kennedy, Lá/Lá Nua a lua ach shamhlófá go raibh sé ag iarraidh gan Lá a lua ar chúis éigean.

Ar aon nós, tá sean taithí agamsa ar iriseoireacht aisteach Uí Mhuirí chomh fada agus a bhaineann sé Lá Nua agus tá’s agam go dtuigeann sibh an seasamh atá agam.

Cúpla uair ina alt tógann Ó Muirí an cheist faoin slí ar thárla an titim amach is déanaí idir an bhForas agus Foinse/Moinéar Teo. Bheinnse ag tógáil ceiste faoi sin freisin. Cheapas i gcónaí go raibh caidreamh ana shocúil idir an dhá dream.

Ach é sin ráite, ni mór dúinn a thuiscint nach dtuigeann Foras na Gaeilge gnó na bhfoilseacháin. Níl aon duine i measc na gcomhaltaí, a bheadh saineolas acu cé go bhfuil cúpla duine ar an mbórd a bhí ag obair le nuachtán nó ag solathar altanna do nuachtán.

Nílim ag maíomh má dheirim gur ag Lá is fearr atá an taithí ar nuachtáin Ghaeilge. Bhí sé ag daoine romham ann – agus ansan bhí páirt agam féin i mbunú nuachtán laethúil Ghaeilge, an t-aon nuachtán laethúil i dteanga Cheilteach d’aon tsort riamh agus d’eirigh linn sin a dhéanamh i 2003. Dheineamar é gan cead a lorg ón bhForas ach bhí an Fhoras ann ar lá a seolta, ag oscailt na mbuidéil seaimpéin is ag ól is ag ithe na smailceanna a cuireadh ar fáil.

Bhí go leor lochtanna ar Lá, an nuachtán laethúil, ach locht amháin ná raibh air nár aithin an fhoireann go raibh orthu leanacht ag cur barr snáis ar an nuachtán i gcónaí, ag forbairt, ag feabhsú, ag athrú. Ba phroiseas leanúnach a bhí ann -bhaineamar triail as rudaí ag féachaint cé acu an n-oibreodh siad. Nuair nár oibrigh, rinneamar leasuithe agus athruithe go dti gur oibrigh nó dtí gur dheineamar cinneadh rud eigean eile a thriail.

Na nithe sin ar fad, ní fhéadfadh leithéid an Fhorais iad a thuiscint. Ní bheadh gá le saineolas ar nuachtáin chun iad a thuiscint – ní bheadh gá ach le daonnacht. Ach sin rud nach bhfuil i measc acmhainní an Fhorais, de réir dealraimh.

Cinnte tá cuid is mó den cheart ag Ó Muirí nuair a deir sé:

Bhain Móinéar an conradh do nuachtán seachtainiúil nuair a bhí Bord na Gaeilge ann; bhain siad é nuair a bunaíodh Foras na Gaeilge agus lean siad de bheith á bhaint. Léirigh an méid sin féin éifeacht a gcuid oibre agus léirigh breithiúnas cruinn ceart an Fhorais gur thuig siad fiúntas an tionscnaimh a bhí acu.

Dá bharr sin, shílfeá, as measc gach aon rud eile, go mbeadh an caidreamh oibre idir Móinéar agus an Foras ag éirí níos doimhne agus níos rathúla le himeacht na mblianta. Shílfeá go dtuigfeadh an dá dhream a chéile faoi seo.

Ní thuigeann an Fhoras páirtíocht cé go mbionn siad ag caint faoi go minic. Lig siad Lá/Lá Nua chun báis cé go raibh, is dócha, breis is milliún euro caite acu leis. Tá i bhfad Éireann níos mó caite acu ar Foinse – agus tá siad sásta é sin go léir a ligint le sruth agus an tuairim seo á scaipeadh, via an Aire Uí Chuív, go bhféadfadh go mbeadh grúpa eile amuigh ansin a chuirfeadh nuachtán ar fáil ar airgead níos lú ná mar a bhí lorg ag Foinse.

Bíodh is go bhfuil an Druma Mór/Nuacht 24 ann agus iad ag déanamh sar obair, agus nach bhfuil pingin faighte acu ón bhForas, táim ag ceapadh nach mbeadh an Fhoras ag smaoineamh ar tacú leis an dtogra fiúntach sin. Tá sé ró ‘thuaisceartach’ nó tá sé ró ‘neamhspleach’ nó tá sé ró ‘nuálach’. Ní féidir smacht a chur air – nior thosnaigh sé le deontas ón bhForas. An t-aon deontas a fuair Nuacht 24 an t-am agus an duthracht a chuireann an t-eagarthóir agus a fhoireann ar fáil don togra seachtain i ndiaidh seachtaine.

I gcás Foinse, ba ar airgead stáit ar fad a bhí sé beo. Ní raibh sé beo ar dhíolachán – tá meastúcháin éagsúla feicthe is cloiste agam den díolachán a bhí á dhéanamh ag Foinse ó sheachtain go seachtain – idir 4,000 agus 6,000 cóip. Níl a fhios agam go cinnte ach is é mo bharúil gur ró mheastúchán a bhí anseo – nó ba é 6,000 an díolachán is mó a bhí ag an nuachtán de réir ABC ach bhí dáileachán ‘saor’ a deineadh leis an Independent san áireamh le sin agus nior deineadh aon dáileachán saor dá leithéid ó shin mar gur athraíodh na rialacha ag cur cosc ar áireamh na cóipeanna a dáíleadh go saor i measc cóipeanna díolta.

Mar sin de, níl aon áireamh údarásach ann. Níl ann ach meastúcháin.

Is cinnte go bhfuil Foinse ag fulaingt mar atá nuachtáin eile ar fud na cruinne de bharr an laghdú i bhfograíocht. Ach ní gnath fograiocht a bhí i Foinse – ní bhíodh Dunnes Stores nó Tesco ag ceannach leathnaigh iomlána chun fogairt a dhéanamh ar na slad mhargaí is déanaí acu. Fograíocht stáit a bhí i gceist agus bhí an fhograíocht sin á fháil acu de bharr go raibh siad lonnaithe ó dheas agus gur chreid na rannoga stait is na h-eagrais poiblí go raibh orthu fograíocht a dhéanamh i nGaeilge de bharr Acht na dTeangacha Oifigiúla. Agus nuair a fuair siad amach nár ghá seo a dhéanamh, nuair a dhiultaigh an Aire Ó Cuív an fhoráil sin san Acht a chur i bhfeidhm i mí Bealtaine 2008, a d’athraigh an phort. Laghdaíodh go mór ar an méid fograíochta i nGaeilge i nuachtáin ar nós Foinse agus Lá Nua – cé go bhfaca mé go leor fógraí ‘dhá theangacha’ i nuachtáin eile ó shin, fograí a bhionn i bhfad níos costasaí ná mar a bheadh sé fogra i mBéarla a fhoilsiú i nuachtán Bhéarla agus fógra i nGaeilge sa nuachtán Ghaeilge.

Táimse ar son Foinse – cé go bhfuilim cáinteach anseo faoi chaighdeáin an nuachtáin, ní doigh liom gur féidir locht a chur ar an bhfoireann buan nó tá siad ag obair le na h-acmhainní atá acu agus b’fhéidir go bhfuil daoine ann ar mhalairt tuairime liomsa faoi chaighdeáin an nuachtáin. Dar liomsa nach aon ghar do Foinse go mbeadh leithéidí Pól Ó Muirí á moladh go h-ard na spéire nuair nach bhfuil an moladh sin tuillte acu.

Táim ar son Foinse a choinneáil mar go gcreidim gurb é sin an slí is fearr le h-iriseoireacht chlóite na Gaeilge a thabhairt slán agus má tá an nuachtán beo, is féidir feabhas a chur air.

Mothaímse nach bhfuil Ó Muirí géar a dhothain ar an bhForas ina alt – ar ndóigh b’fhéidir nach féidir leis a bheith nó nach é eagarthóir Comhar freisin, an iris mhiosúil atá ag fáil deontas substaintiúil, breis is €11,000 in aghaidh an eagráin i 2008. Mar sin de, fiú má theipeann Foinse, beidh seisean go fóill beo ar dheontas ó Fhoras na Gaeilge.

Sa pharagraf deireannach den alt, deir Ó Muirí:

Tá an nuachtán Gaeilge is fearr dá raibh ag pobal le Gaeilge le glúin ar tí druidim. Tá an Foras agus Móinéar Teo ina seasamh ar aill. Ní gá dóibh titim léi; níor chóir dóibh titim; níor cheart go ligfí dóibh titim.

Níl an Fhoras i mbaol ar bith. Má theipeann orthu teacht i gcabhair ar Foinse, leanfaidh siad orthu. Beidh siad beo. Beidh foireann Foinse ar an dól – ach nár chuir Foras na Gaeilge daoine ar an dól roimhe agus nior chuir sé isteach orthu? Agus ní chuirfidh sé isteach nó amach orthu go mbeidh níos lú measa orthu de bharr an chinnidh – an bhféadfadh meas nios lú bheith ar an bhForas ná mar atá?

Mar a tharlaíonn sé tá alt eile ag Ó Muirí a léiríonn go beacht an mí-eifeacht seo. Tuairiscítear go bhfuil na coimisiún a rinne an Fhoras ar leabhair nua don bhliain seo tarraingthe siar ag an bhForas agus gur ‘trí thaisme’ a cuireadh amach litreacha chuig na bhfoilsitheoirí ag fogairt is ag diultú coimisiúin roimhe seo.

An bhfuil Foras na Gaeilge chun deireadh a chur le scriobh na Gaeilge mar ghairm ar fad i mbliana agus scríobh leabhair Ghaeilge a fhágáil faoi na páistí scoile?

Costas COMHAR

Le déanaí fuaireas litir ó Comhar i mBaile Átha Cliath ina raibh bileog amháin stapláilte le leath bhileog dea mhéine. Ar an mbileog seo bhí ráiteas maidir le cúntais na h-irise. Ní fheadar cén fath ar seoladh an t-eolas seo chugam. Nior iarras é. Ach is dócha go raibh muintir Comhar ag iarraidh bheith cuiditheach liom ós rud é gur léiríos suim san ábhar anuraidh.

De réir an raitis sin d’ioc Foras na Gaeilge deontas de €35,874 le Comhar Teo le linn 2008. Le linn na bliana céanna d’fhoilsíodh trí eagrán de Comhar. Sin cothrom le €11,958 in aghaidh gach eagrán. Níl a fhios agam cén díolachán atá ag Comhar – ach fiú má thugaimíd an 1,000 coip a luaigh an Sunday Tribune leis an díolachán do, bhuel, fagann sin go bhfuil deontas de €11.95 á fháil ag gach cóip de gach eagrán a dhíoltar.

Níl ach eagrán amháin de Comhar feicthe agam i mbliana agus táim im chónaí sa Ghaeltacht, áit inar díoladh Lá Nua agus ina bhfuil Foinse fós á dhíol ag an trí shiopa ina dhíoltar nuachtáin. An eagrán a chonac, ní raibh morán brí leis. Nior thugas faoi ndeara go raibh aon rud nua-fhísiúil ag baint leis, faoi mar ar gheall an bórd go mbeadh nuair a rinne siad achomharc chuig an Fhoras faoin chinneadh a glacadh i nDeireadh Fómhair 2007 gan deontas a cheadú don iris an uair sin.

Ach fiú dá mba é an iris ab fhearr riamh, dá mbeadh sé leath chomh tarraingteach le nós* ina leagan amach nó an triú chuid chomh suimiúil le Time nó an New Yorker ina chuid ábhair, bheadh ceisteanna le togáil faoin fhordheontas ollmhór in aghaidh an eagráin atá á íoc leis ag an bhForas. Dar liomsa níl luach ár gcuid airgid á fháíl againn agus más amhlaidh go ndeir daoine nach bhfuil an ceart agam é sin a rá gan níos mó eagráin den iris a bheith feicthe agam, déarfaidh mé an méid seo. Nior cheart go mbeadh sé ró dheacair an iris a dháileadh go Múscraí nó fiú é a chur ar fáil, ar bhonn síntiúis, ar an idirlíon, mar atá á dhéanamh ag nós* agus ag Nuacht 24, saor in aisce, agus Lá Nua/Lá rompu.

Tuigim go bhfuil sé ráite le déanaí ag Foras na Gaeilge go bhfuil athbhreithniú iomlán ar bun ar an gcaoi a chuidíonn an chomhlacht teanga leis na meáin Ghaeilge. Athbhreithniú é seo atá ar siúl le blianta fada, chomh fada is a thuigim, nó bhíos den tuairim gur deineadh athbhreithniú iomlán ar an gcaidreamh seo sara fograíodh an chomórtas le h-aghaidh nuacht fhoilseachán laethúil cothrom an ama seo i 2006. An é seo an t-athbhreithniú céanna nó an ceann eile arís atá i gceist? Níl a fhios agam cá stopann athbhreithniú amháin agus cá dtosnaíonn athbhreithniú eile. Táim caillte i lubrán na n-athbhreithniú!

Tá seo ráíte i litir a h-éisíodh le déanaí ón bhForas – ach ag an am chéanna, tá an Fhoras ag plé le Moinéar Teo. faoi chonradh nua Foinse. Bhí seo le bheith socruithe i bhfad ó shin – ag deireadh 2008 nuair a chriochnaigh an chonradh deireannach a bhí idir Moinéar agus an Fhoras. Ach de bhrí ná raibh an Foras ullamh, cuireadh síneadh leis an gconradh go dtí deireadh mhí an Mhárta. Go fóill níl aon deatach bhán ó Chearnóg Mhuirfean ar an gceist. Agus anois go bhfuil ‘athbhreithniú’ ar bun an é go bhfuil siad chun aontú an chonartha a chuir ar an méar fhada go dti go mbeidh an athbhreithniú thart nó Lá Pilib a’Chleite/Lá Eoghain Dic….? Ag an am chéanna tá Foinse ag foilsiú leis agus an sruth airgid a bhí ag sní isteach go dtí cúntais an nuachtáin ó fhograí stait imithe i leig go mór. Go deimhin is minicí a fheicim fógra ó Roinn an Fheidhmeannais ó thuaidh nó rannóga rialtais ó dheas anois i ‘bpríomh nuachtán náisiúnta na Gaeilge’.

Níl aon suim leasmhar agam i nós* – cé go bhfuil cara liom mar eagarthóir ar an iris. Chuireas alt amháin ar fáil don iris agus nior lorgaíos iocaíocht air. Ach feictear dom go bhfuil sé thar a bheith míchothrom go bhfuil an iris sin fagtha gan deontas ar bith agus Comhar ag fáíl breis is € 11,000+ in aghaidh an eagráin – cheapfá le féachaint orthu gurb é Comhar an t-iris atá gan airgead agus gurb é nós* atá saibhir….

Fógraíodh inné go raibh an tAire Ó Cuív ag daileadh a ghrastaí ar Raidió Rí Rá agus ag bronnadh deontas €40,000 ar an staisiún. Cuireadh failte roimis an bhfógra seo inné – cé gur doigh liomsa gur suarach an méid é i gcomórtas leis an t-airgead atá geallta aige le h-aghaidh an dara aonad aistriúcháin agus stiurthóír a bheidh ag déanamh ‘athbhreithniú ar an gCaighdeán Oifigiúil’, (eag: múscail mé ón dtromluí seo), amhail is go ndéanfaidh sin athrú ar an slí a labhrann is a úsáideann daoine an Ghaeilge. Má theastaíonn ón Aire an Ghaeilge mar a labhartar í sa phobal agus mar a scríobhtar í a shimpliú ar shlí eigean, ní gá do ach an €3m atá á chaitheamh aige ar an dara aonad aistriúcháin seo a infhéistiú sna meáin Ghaeilge – idir Raidió Rí Rá, Raidió na Life, Raidió Fáilte, Anocht FM agus nós* mar thús – ansan comórtas a fhogairt le h-aghaidh foilseachán dirithe ar pháistí óga, iris sheachtainiúil do bhuachaillí agus do chailíní scoile le leaganacha Ghaeilge de scéalta Ben 10 nó Barbie agus fiú Fionn agus na Fianna is Cú Chulainn. D’fhéadfaí roinnt airgid a chaitheamh freisin ar shuíomh idirlín le leaganacha Ghaeilge de chluichí bunaithe ar charaictéirí chartúin a bhionn á chraoladh ar TG4….Dora, Batman agus a leithéid…..

Nílim a rá nach bhfuil gá go ndéanfaí aistriúchán ar na h-ionstraim reachtúla nó go ndeinfear simpliú ar an gCaighdeán Oifigiúil amach anseo – ach níl sé práínneach ANOIS. Dein an infheistíocht atá á mholadh agam agus is mó an seans go mbeidh an t-éileamh an i gceann deich nó scór de bhlianta – agus na h-acmhainní freisin – le h-aghaidh an obair aistriúchán atá molta ag an Aire.

Idir an dhá linn, beidh cruinniú bhliantúil ag Comhar i gceann coicíse nó mar sin. Ba cheart do bhaill na cuideachta sin a thuiscint nach bhfuil an t-iris atá á fhoilsiú faoi ainm uasal na h-irise sin inchurtha leis an ré seo. Iris sean fhaiseanta gan splanc na nuálachta é, gan aon sort tuiscint ar an rud atá ag teastáil ó leitheoirí na Gaeilge sa nua-aois. Iris analógach don ré digiteach. Níl aon dealramh ag an suíomh idirlín le suíomh iris ar bith eile. Níl aon rud ar Comhar a mheallfadh mé chun eagrán na míosa seo a cheannach nó, fiú dá mbeadh, níl aon slí ann chun sintiús a cheannach.

Bheadh an iris ina cheap magaidh murach go raibh an oiread san airgead phoiblí á infheistiú ann.

Omerta i saol na Gaeilge

Omerta an rud a thugtar ar an ngeasa atá ar bhaill den Mafia gan a bheith ag labhairt le daoine taobh den teaghlach choiriúil sin faoi chúrsaí gnó.

Nílim ag maíomh go bhfuil saol na Gaeilge ina theaghlach choiriúil – ach táim den tuairim go bhfuil rud éigean ar nós ‘Omerta’ i réim maidir leis an slí a théimíd i ngleic leis an domhan lasmuigh.

B’fhéidir nach íontas é sin. Tá saol na Gaeilge ana chúng.

Sampla den ‘Omerta’ seo an méid atá ráite in eagrán na deireadh seachtaine seo de Foinse, ‘príomh nuachtán náisiúnta na Gaeilge’ faoi scéal Comhar, scéal a thug iGaeilge chun solais le déanaí.

I gcolún An Speallaire, cibé duine é nó í féin, tá tagairt déanta arís do scéal in iGaeilge. Beidh orm tosnú ag lorg táille ríogachta ó Foinse….

Creidimse, mar a dúirt mé sa scéal thuas luaite, go bhfuil sé tabhachtach an eagothromas soiléir idir irisí ar nós Comhar, atá maoiniú á fháil acu atá as chuimse le caighdeán na h-irise, agus nós*, iris atá snásta agus bríomhar in ainneoin nach bhfuil aon deontas á fháil ag an iris ó Fhoras na Gaeilge. Nior iarr lucht nós* orm an méid a dúirt mé a rá anseo.

Ansan foilsítear scéal sa Sunday Tribune, nuachtán atá traidisiún aige scéalta den chineál seo faoin nGaeilge a fhoilsiú. Dar leis an nuachtán sin is ionann gach pingin a chaitear ar an nGaeilge agus pingin caite amú. Anuas ar sin tá scéalta cailleach an uafáis foilsithe ann le blianta beaga anuas faoi na ‘céadta milliún’ a bheith caite ar fheidhmiú Acht na dTeangacha Oifigiúla. Sna scéalta sin, deineadh tuairisciú ar an méid a dúirt foinsí sa Seirbhís Phoiblí faoin ‘imní’ a bhí orthu go gcaithfear na céadta milliún ar aistriúcháin Ghaeilge ar chaipéisí Béarla, cáipéisí nach léitear i mBéarla fiú, rud atá ráite agam go minic.

[I dtuairisc eile ar Foinse, tá sé luaite leis an Seanadóir Jerry Buttimer(Fine Gael) go bhfuil sé sin ag lorg athbhreithnithe ar Acht na dTeangacha Oifigiúla de bharr go bhfuil caipéisí nach bhfuil á léamh i mBéarla á aistriú go Gaeilge.]

Ar ais go dtí an Speallaire. Tágraíonn an Speallaire don scéal a bhí ar iGaeilge faoi Comhar agus an airgead a bhí á chaitheamh air ach leag an cholúnaí béim ar an liamhainn a rinne duine amháin a thug freagra ar scéal iGaeilge, gur sceitheas an scéal leis an Tribune.

Sa chéad dul síos, níor dheineas a leitheid. Ní rithfeadh sé liom scéal a chur chuig an Sunday Tribune – agus is cinnte nach gcuirfinn leagan míchruinn den scéal chuig nuachtán ar bith.

Ach nach bhfuil sé aisteach go mbeadh colúnaí i bpríomh nuachtán náisiúnta na Gaeilge chomh buartha faoi ‘foinse’ an scéil sa Tribune, seachas sa scéal é féin ina bhfuil proiséas ‘neamh chaighdeánach’ Fhoras na Gaeilge maidir le bronnadh an chonartha d’iris mhíosúil na Gaeilge faoi chaibidil?

Ritheann sé liom go bhfuil ceangal laidir idir Foinse agus Comhar, ceangal a tugadh faoi ndeara nuair a bhí an chonspóid faoi chaidreamh iar eagarthóir Comhar, Aindrias Ó Cathasaigh, le bórd na h-irise, i mbéal an phobail anuraidh.

Tá eagarthóir shealadach Comhar, Pól Ó Muirí, ina cholúnaí le fada an lá le Foinse agus ní chailleann sé deis cás an nuachtáin sin a cheiliúradh ina cholún san Irish Times. Agus ansan, i mí Feabhra, b’é cuairt eagarthóir Foinse, Seán Tadhg Ó Gairbhí, ar Washington le h-aghaidh insealbhú Barack Obama príomh scéal Comhar.

Sílim gurb é an rud is cineálta a fhéadfaí a rá faoin bproiséas faoinar bronnadh conradh nua ar Comhar ná raibh sé den chaighdeán. Séanadh an chonradh ar Comhar i nDeireadh Fómhair 2007 agus cinneadh ag an gcruinniú céanna de bhórd an Fhorais go ndeanfaí an chonradh a athfhogairt sa bhliain úr. Nior tharla aon athfhogairt agus, in áit sin, bronnadh an conradh, conradh a bhí geall leis dhá oiread chomh mór leis an chonradh a bhi ag an iris roimhe, ar Comhar.

Agus mura n-aithníonn príomh nuachtán náisiúnta na Gaeilge go bhfuil lúb ar lár ansin, tá dul amú air. Agus má aithníonn – agus is dócha gur féidir a rá go n-aithníonn nó bhí An Speallaire scrúpalach sa bhealach nár luaigh sé an phríomh phointe sa scéal a bhí ag iGaeilge faoi Comhar ag eirí as an alt sa Sunday Tribune, tá ceisteanna le tógaint faoi neamhspleachas agus caighdeáin iriseoireachta ag an bpríomh nuachtán náisiúnta Ghaeilge.

An chraiceann is fearr á chur ar scéal COMHAR…

Scéal eile i Tribune an Domhnaigh inniu, scéal eile faoi airgead a bheith á ‘chur amú’ ar an nGaeilge.

An uair seo, deir an ceannlíne, ‘€231,000 grant for tiny Irish language magazine’. Comhar an ‘tiny Irish language magazine’ atá i gceist.

Aon duine a bhionn ag léamh an suíomh seo go rialta, beidh a fhios aige nó aici go bhfuilim tar éis roinnt ceisteanna a thógaint faoi mhaoiniú Comhar ón bhForas.

Agus Féile Mór na Rásai Capall ag Cheltenham ag teannadh linn, is fiú a lua go bhfuil ‘form’ ag an Sunday Tribune ar cheisteanna dá leithéid. Níl sé ró fhada ó shin gur fhoilsíodh scéal sa nuachtán céanna a bhí ag cur síos ar na milliúin a bheith á chaitheamh ar aistriúcháin ó Bhéarla go Gaeilge sna ranna Rialtais. Bhí plé againn ar an scéal sin anseo.

Léiríonn scéalta den chineál seo, áfach, go bhfuil na meáin Bhéarla ag díriú a gcuid gunnaí ar an nGaeilge agus iad ag iarraidh teacht ar bhealaí chun airgead ón sparán phoiblí a ‘choigilt’ agus, anuas ar sin, ceap milleáin a aimsiú.

Tá’s ag an saol Gaelach, áfach, nach bhfuil an Sunday Tribune agus a leitheid tagtha ar chroí an scéil go fóill – go bhfuil na milliún Euro in aghaidh na bliana á chur amú ar fhiontair Ghaeilge gan brí – agus fiontair fiúntacha le h-achmhainneacht, léitheidí Lá Nua, ligthe chun báis ‘ceal acmhainní’.

Go deimhin luadh scéal ‘Lá Nua’ sa scéal seo sa Tribune inniu.

Ironically, a daily Irish language newspaper was forced to close last December after its funding as cut by Foras na Gaeilge

Ach ní chuige sin atáim.

Tá roinnt ráitis sa tuairisc sa Tribune atá le ceistiú.

Mar shampla:

However, Foras na Gaeilge has defended the spending and said Comhar magazine was the successful applicant in a standard tender process.

Cibé rud a fhéadfaí a rá mar gheall ar an bproiseas tairisceana ina raibh Comhar páirteach agus, de réir na tuairisce, buach ann, ní fhéadfaí ‘standard’ a lua leis.

Ní thugann tuairisc an Sunday Tribune aon súntas don chinneadh a deineadh ag cruinniú Bhoird an Fhorais i mí Dheireadh Fómhair 2007, cinneadh atá faoi chaibidil i miontuairiscí an Fhorais don bhliain sin, miontuairiscí atá foilsithe i nGaeilge amháin ar shuíomh an Fhorais anseo.

27
04.60 AN COISTE AR NUACHTÁIN AGUS AR IRISÍ: TUAIRISC

Scém Iris Chlóite

Mhol an Coiste gan tairiscint a dhÈanamh do Comhar Teo. agus an scéim a
athfhógairt sa bhliain úr de réir téarmaÌ tagartha athbhreithnithe.

Ghlac an Bord leis na moltaÌ.

Mar atá’s agaibh, ní raibh aon ath-fhógairt ann. Ceapadh bórd nua ar Comhar agus fuair siad an conradh úr atá faoi chaibidil ag an Sunday Tribune tar éis ‘cainteanna’ idir an dhá eagras.

Ní thuigim, mar sin, cén fath go bhfuil an méid seo luaite le Seán Ó Cearnaigh.

“There were two applications, one from Comhar and one from another party [Y]…the application from party Y was disqualified because it did not reach a specific qualifying mark as set out in the documents, which outlined the assessment process.

”For third party, commercially sensitive reasons, I cannot coment on the sums, if any, which related to party Y’s application.”

Agus ansan níos déanaí, tuairiscítear:

Foras na Gaeilge said the application by Comhar had met all criteria but that a deal had not been agreed until last Summer.

Más amhlaidh gur sháraigh Comhar na critéir ar fad, faoi mar atá á mhaíomh anseo ag an bhForas, de réir na tuairisce, cén fath mar sin gur cinneadh ag cruinniú an Fhorais i mí Dheireadh Fomhair 2007 diultú d’iarratas Comhar agus athfhógair a dhéanamh?

An bhfuil bréag á chur i mbéal úrlabhraí an Fhorais ag an dtuairisceoir? Nó an é go bhfuil urlabhraí an Fhorais ag iarraidh an craiceann is fearr a chur ar an scéal agus a fhios aige nach bhfuil an Ghaeilge ag an tuairisceoir chun dúshlán a thabhairt dá ínsint tre miontuairiscí an Fhorais féin a scrúdú?

Níl a fhios agam, ach an oiread, cad as a thagann an fhigiúir díolachán atá luaite le Comhar? An bhfuil Comhar ag díol níos mó ná 1,000 coip in aghaidh an eagráin, mar atá á mhaíomh sa tuairisc seo?

Beag an baol. Níl sé ar díol anseo i Múscraí nó, de reir tuairiscí, i gConamara? Cá bhfuil sé ar díol?

Mo thuairim féin nach bhfuil morán níos mó ná 200 coip in aghaidh an eagráin á dhíol ag Comhar.

Agus sa chás sin, de réir mo mhatamaitic féin, tá deontas sa bhreis ar €40 in aghaidh an chóip a dhíoltar á fháil ag Comhar. Sin airgead deas más féidir leat amadán éigean a fháíl chun é a thabhairt duit!

Sa mhír deireannach den tuairisc, luaitear le Seán Ó Cearnaigh, feidhmeannach de chuid an Fhorais, nach bhféadfadh sé ‘buile faoi thuairim a thabhairt faoin deontas in aghaidh an chóip a bhí á fháíl ag Comhar mar nach bhféadfaí sin a ríomh go dtí go raibh tréimhse an chonartha criochnaithe.

Seo an méid a luaitear le fear an Fhorais:

”As continued payments under the contract are subject to periodic progress reviews and the achievement of targets (among them circulation targets) the exact subvention per copy will not be known until the end of the contract period.”

Táimse – agus bhí mé riamh – ar son athbheochan Comhar. Ach níl sin ag titim amach faoi láthair. Is iris é Comhar inar foilsíodh na sár údair Ghaeilge – Máirtín Ó Cadhain, Máirtín Ó Direáin is eile – ach ní h-ionann an chaighdeán i leagan an lae inniu, dar liom.

Féach ar nós*, iris nach bhfuil ag fáil pingin rua ón bhForas, nó Nuacht 24, iris eile atá taobh amuigh de chiorcal órga na meáin Ghaeilge a fhaigheann deontas, agus tuigfidh go bhfuil rud éigean i bhfad níos fearr indéanta ná mar atá á fhoilsiú ag Comhar faoi láthair.

Is mór an náire é.

Dála an scéil, tá comhghairdeas ag dul d’Fhoras na Gaeilge. D’eirigh leis an comhlacht tras teorainn teanga atá freagrach as cur chun cinn na Gaeilge tuarascáíl bhliantúil a fhoilsiú ag tús na seachtaine seo chaite. Is é seo an tuarascáil bhliantúil le h-aghaidh 2004 – ní raibh ach moill CEITHRE BLIANA air.