An Eoraifís – teach fuar don Ghaeilge

Tá alt agam i nGaelscéal inniu mar gheall ar an Eoraifís, teach fuar don Ghaeilge, agus cuirim an cheist ar cheart feachtas a bhunú le brú a chur ar RTÉ amhrán i nGaeilge, an teanga oifigiúil eile, a chur san iomaíocht ar ár son an bhliain seo chugainn, dhá scór bliain ó raibh an amhrán Ghaeilge deireannach san iomaíocht.

“Éistigí, éistigí, cloisim arís é, ceol an ghrá…”
Ba é sin an céad líne ón amhrán deireannach i nGaeilge a sheas an fód ar son na hÉireann i gComórtas na hEoraifíse. Go deimhin ba é ‘Ceol an Ghrá’ an t-aon amhrán i nGaeilge a rinne ionadaíocht ar son na tíre ó thosaigh an ceiliúradh cultúrtha seo sna 50í.
An bhliain seo chugainn, beidh dhá scór bliain caite ó chan Sandy Jones an t-amhrán a chum Joe Burkett agus ar chuir Liam Mac Uistín na focail leis i nDún Éideann. Tugadh an méid sin chun solais i gclár faisnéise spéisiúil a chraol TG4 ag an deireadh seachtaine agus babhta ceannais de chomórtas Eoraifíse na bliana seo ag teannadh linn Dé Sathairn. Le linn do Sandy bheith ag canadh i gcraobh na hEoraifíse, phléasc tine ealaíne go giorraisc sa lucht féachana mar agóid ó aondachtaithe, maítear, in éadan dhánaíocht na hÉireann amhrán Gaeilge a chur san iomaíocht i gcomórtas idirnáisiúnta.
Lean Sandy léi ag ceol agus chríochnaigh an comórtas le 72 marc agus sa 15ú áit as 18 iomaitheoir. Mura bhfuair Sandy Jones an teachtaireacht ón ghiorraisc aondachtach nach raibh fáilte roimh an amhrán i nGaeilge, fuair RTÉ, an craoltóir náisiúnta, ar a bhfuil freagracht ag Aontas Craoltóireachta na hEorpa maidir le roghnú iontráil na tíre seo, go soiléir é. Níl amhrán i nGaeilge tágtha i ngiorracht scread asail do Chomórtas na hEoraifíse ó shin. Má bhí aon locht ar chlár TG4, níor thug sé aghaidh ar an gceist mhór a bhí agam. Cén fath nach bhfuil amhrán Gaeilge curtha san iomaíocht ó shin? Dá am agus don chomórtas seo, b’amhrán den scoth é ‘Ceol an Ghrá’. Cé nár bhuaigh sé, d’éirigh níos fearr leis ná mar a chruthaigh amhráin eile ón dtír seo le blianta beaga anuas. Ní bhfuair amhrán na hÉireann ach 25 pointe anuraidh agus le dhá nó thrí bhliain roimhe sin níor éirigh leis an iontráil Éireannach gabháil thar an babhta leathcheannais. Sheolamar turcaí nach raibh Gaeilge ná Béarla aige chuig an Eoraifís in 2008 leis an amhrán ‘Irelande Douze Pointe’ – n’fheadar an bhfuil sin cruinn ceart i dteanga ar bith!
Ní raibh iarracht Éireannach sa ‘Bharr 10’ ach dhá uair ó 1999 agus bhaineamar an áit dheireannach amach den gcéad uair in 2007. Is comórtas é an Eoraifís atá dírithe ar an amhrán is fearr san Eoraip a aithint – cé go mbíonn an sprioc sin dofheicthe go minic sa cheo draíochta ar an ardán ar an oíche mór. Is faoi RTÉ atá sé an comórtas a reáchtáil sa tír seo, cuireadh a thabhairt do scríbhneoirí amhrán liricí agus ceol cuí a chumadh, scagadh a dhéanamh ar na hiarratais agus gearrliosta d’amhráin a chur ós comhair na tíre don Chomórtas Náisiúnta. Bhí tráth ann go mbíodh seo ina oíche mhór ann féin ach anois níl ann ach mír ar an Late Late Show, teach fuar don Ghaeilge riamh.
I mbliana – agus le roinnt blianta anois – ní raibh amhrán Gaeilge le clos i mbabhta ceannais na hÉireann. I mbliana ba é an t-amhrán “Lipstick” a roghnaíodh chun páirt a ghlacadh sa chomórtas. Is iad an cúpla gruaigeach, Jedward, a cheolann an t-amhrán ach b’iad Daniel Priddy, Lars Halvor Jensen agus Martin Michael Larsson, cumadóirí ceoil ón Danmhairg, a chum é. Tá na torthaí imithe an oiread sin chun donais go bhfuil ár gcraoltóir náisiúnta, ar a bhfuil dualgas reachtúil an Ghaeilge a chur chun cinn, anois ag déanamh aithrise ar Chumann Sacair na hÉireann agus a gcuid iarrachtaí imreoirí sacair le dúchas Éireannach a aimsiú chun imirt ar son na tíre. Ní léir go bhfuil fiú seanmháthair de bhunadh na tíre i ngéaga ginealaigh na gcumadóirí a chuir iarracht na bliana seo chun tosaigh. An t-amhrán deireannach i nGaeilge ar chuimhin liom é bheith san iomaíocht sa chomórtas náisiúnta, ba é ‘Bon Bon Carr’. Cé nach liric é a bhí thar mholadh beirte ó thaobh doimhneachta de, bhí bua éigin san fhonn a d’fhág mé á cheol faoi m’anáil agus in ainneoin chomhairle na n-aingeal. Tháinig ‘Bon Bon Carr’ agus amhráin ar nós ‘An Dreoilín’ chuig an gComórtas Naisiúnta via comórtas ‘Réalta’ RnaG, comórtas chun iontráil Ghaeilge a roghnú agus a bhí thar a bheith rathúil. Cuireadh deireadh leis in 2002/3, tráth go raibh an craoltóir ag iarraidh ciorruithe móra a chur i bhfeidhm. Cé go raibh rath ar RTÉ idir 2003 agus 2008, níor deineadh ‘Réalta’ a atbheochan. Mar sin, gan agó, chuir an craoltóir náisiúnta deireadh leis an Ghaeilge san Eoraifís.
Beidh go leor i measc phobal na Gaeilge a déarfaidh nach cailliúint é. Nílimse ina measc. Táimid ró-ardnósach, cuid againn. Ní fhéadfadh sé ach cuidiú le stádas na Gaeilge bheith ar ardán a mbeadh aird ag breis is 200 milliún duine air, fiú nach mbeadh i gceist ach seal gairid. Dhéanfadh sé níos mó i gcúpla nóiméad ar son stádas agus úsáid na teanga ná mar a dhéanfadh maidhm pháipéarachais, tuarascálacha oifigiúla agus foirmeacha dothuigthe agus dolíonta.
Nuair a bheidh Eoraifís na bliana seo curtha thar abhainn, pé toradh a bheidh ag Jedward ar ár son, ba cheart teagmháil a dhéanamh le RTÉ chun a chur in iúl go bhfuil sé thar am deis a thabhairt d’amhrán Gaeilge, an teanga oifigiúil eile, bheith páirteach ar ár son sa cheiliúradh cultúrtha Eorpach seo. Éistigí, éistigí, an gcloisfimíd arís é, ceol an ghrá?

Cad é bhúr mbarúil?

Agus seo iad na cinnlínte…

Agus seo iad na cínnlínte...

Tar éis dom ghearán le déanaí go raibh cinnlínte i nGaeilge ar shuíomh nua TG4, ba cheart dom cothrom na féinne a thabhairt don chraoltóir agus a chur in iúl go bhfuil cinnlínte i nGaeilge ann anois.

Níl na cinnlínte ag ceangal le h-aon scéalta nuachta – roimhe seo bhí ceangal le suíomh an Irish Times. Ní doigh liom go bhfuil an nuachtán sin chun scéalta nuachta a aistriú go Gaeilge anois nó go luath.

Mar sin féin is fearr an leath-bhulóg gan aon arán in aon chorr. Creidim féin go bhfuil sé suas do RTÉ, an t-aon solathróir nuachta san earnáil phoiblí, cúram a dhéanamh den ghnó seo.

Gan a thuilleadh moille.

Nuacht i mBéarla ar phríomhleathnach TG4!!!

Roimh mo cheapachán ar Bhórd TG4, chuir mé roinnt spriocanna romham. Tá ceann acu bainte amach cheana féin – is é sin go raibh diospóireacht na gceannairí craolta ar an gcainéal le linn an fheachtais toghcháin díreach thart. B’fhéidir gurb é an méid a dúirt mé ag na h-agallaimh nuair a bhí an ceapachán á dhéanamh a spreag é seo, b’fhéidir gur cúinsí eile a spreag é. Is cuma liom – baineadh an sprioc amach.

Sprioc éile a luaigh mé go mbeadh seirbhís nuachta ar líne ag TG4 a bheadh údarásach agus leanúnach agus, níos tabhachtaí ná rud ar bith eile, go mbeadh sé i nGaeilge. Tá na céadta míle cuairteoir ag tarraingt ar shuíomh TG4 gach mí – is é go cinnte an suíomh idirlín Ghaeilge is mó a mheallann airde ar fuaid an domhain. Anois is uirlis ana chumhachtach é sin agus nior cheart é a dhíol faoina luach.

Inniu thug mé faoi ndeara go raibh suíomh idirlín nua ag TG4 agus go bhfuil nuacht ann ar an bpríomh leathnach. Ar fheabhas, cheapfá, ach go bhfuil an nuacht seo i mBéarla. I mBÉARLA!

Anuas ar sin, tá na cinnlínte i mBéarla ár dtreorú go dtí na scéalta i mBéarla ar shuíomh RTÉ. Is mór an náire dár gcraoltóir náisiúnta nach bhfuil seirbhís nuachta i nGaeilge ar líne acu mar atá i mBéarla. Tá an suíomh nuachta i mBéarla abhairín leibideach agus leathbhacáilte – ach tá sé ann, níl a leithéid ann i nGaeilge ar chorr ar bith.

De bhrí gur comhalta mé ar bhórd TG4, comhalta ar son an phobail a roghnaíodh tar éis proiseas poiblí, tá ceangal dlí orm faoin mhéid ar féidir liom rá go poiblí ar cheist den tsort seo. Ag an am chéanna, déarfaidh mé an méid seo. Ní aontaim le cinnlínte i mBéarla ar scéalta nuachta ar phríomh leathnach TG4. Tá súil agam go dtiocfar ar shocrú níos sasúla gan ró mhoill.

Sean nós ar an John Murray Show

Níor chuala mé seo beo cé gur ghnach liom bheith ag obair le leathchluas agam leis an John Murray Show ach chonaic mé go raibh sé ar fáil ar Youtube. Tamall ó shin agus mé sínte sa leaba le fliú, chuala mé John Murray ag cur agallamh ar bhean faoi chúrsaí Opera agus bhí sraith ann d’agallaimh ag iarraidh bun nithe Opera a mhúineadh do dhaoine. Bhí sé an spéisiúil – agus sheol mé ‘tweet’ chuige dá réir agus ag moladh go ndéanfadh sé amhlaidh leis an sean nós. D’fhreagair sé go ndéanfadh sé amhlaidh – agus seo toradh ar sin…..

Corp agus Anam

Thosnaigh Corp agus Anam anocht agus chonaic mé é. Déarfaidh mé seo anois – is é seo an dráma teilifise is fearr dá bhfaca mé – Gaeilge, Béarla, TG4, HBO, RTE, BBC. Tá sé firinneach, léargasach agus tá gach gné de ar an gcaighdeán is airde.

Ní beag an méid atá bainte amach ag Darach Mac Con Iomaire – agus b’é a dhriothar, Colm, a chur an fuaimrian ar fáil, fuaimrian le macallaí na Sopranos (ceapaim) – agus a chliar is an chriú. Dramaí ar nós An Crisis, Rasaí na Gaillimhe, Running Mate, Na Cloigne – tá siad an mhaith. Tá Corp agus Anam níos fearr.

Cuirim sin i gcodarsnacht leis an stuif a bhionn ar RTE, stuif suarach ar nós Love/Hate, Mrs Brown’s Boys agus, le déanaí, Raw. Stuif é sin nach féidir leat creidiúint ann. Níl sé ‘firinneach’.

Ar aon nós, maith sibh TG4. Sár oíche theilifíse.

Tá Diarmuid de Faoite i bpáirt Cathal, tuairisceoir theilifíse ar chúrsaí coiriúlachta, agus is ceardaí é. Duine a bhionn an casadh is fearr agus is déanaí a bhaint as gach scéal. Níl alán acu timpeall. Tá bean aige atá le ceangail sa bhaile agus í ag iarraidh tús a chur le post nua. Tugann sé abhaile a h-athair ó thigh altranais, áit go raibh sé faoi chois, agus ní ró shásta atá a bhean mar gheall ar sin. Idir an dhá linn tá a iníon 15 ag póirseáíl timpeall seomraí comhrá ar an idirlíon is tá a mhac ag cothú trioblóide ar na sraideanna.

Ansan maraitear cúigear leaid óg agus iad ag tiomáint go dainséarach, ag déanamh ‘diffs’. De réir dealraimh, bhí a fhios ag na Gardaí cad a raibh ar bun agus ar oíche na timpiste bhí deis acu an tiománaí ba chúis leis an timpist a bhaint den bhóthar. Ach nior bhac siad leis. Ar aon nós faigheann Cathal seo ar fad ar scannán agus craolann sé an timpist in ainneoin nach bhfuil a eagarthóir nuachta sásta le seo. Ach tá gach éinne eile sásta leis.

Tá trí chlár eile le teacht sa sraith seo – ach tús mhaith curtha leis anocht.

Tá cúpla rud eile le rá agam faoi seo – ach tá a dhothain ráite agam go fóill.

TG4, an Staighre Beo, Uachtarántacht Chonradh na Gaeilge

An tseachtain seo chaite fuaireas r-phost ó Cheannasaí TG4, Pól  O Gallchóir, agus é ag tuairisciú dom agus do bhaill eile Bhórd TG4 go mbeadh breis cluichí CLG á chraoladh ar an gcainéal an bhliain seo chugainn.

Go h-íontach, cheapas, tá an CLG tar éis geilleadh ar dheireadh do cheart éileamh na nGael agus beidh na cluichí móra, Cluichí Ceannais na Mumhan agus na gCúigí eile is araile, á chraoladh beo ar an staisiún.

Beag an bhaol.  Is cosúil gur éirigh le TG4 na cearta a bhí ag an staisiún le trí bliana anuas – cluichí beo ar an Domhnach ó Mheán Fómhair go Bealtaine (Club agus Sraith – Peil agus Iomáint) a choinneáil agus tá pacáiste nua faighte ag an staisiún freisin – aon chluiche dhéag tráthnóna Dé Céadaoin san Earrach ina mbeidh Cluichí faoi 21 agus araile.

Anois tá muintir TG4 ríméadach as seo mar gheall gur dul chun cinn atá ann agus molaim iad as na cluichí breise a aimsiú.   Ach shamhlóinn ó bheith ag léamh an r-phoist a tháinig chugam gur ag déanamh gar do TG4 atá an Chumann Lúthchleas Gael.   Ní h-ea in aon chorr.   A mhalairt glan atá i gceist. Tá proifíl ag Craobhacha na gClub agus an Craobhach Fé 21 CLG de bharr an craoltóireacht d’ard chaighdeán atá á dheanamh ag Nemeton ar son TG4 ar na cluichí seo.   Tá lucht féachana acu ná raibh roimhe seo.

Is cosúil gur staighre beo é TG4 ar son imeachtaí spoirt.  Thosnaigh sé ag craoladh an Sraith Cheilteach mar shampla agus ansan thug na staisiúin Bhéarla, leithéidí RTÉ agus Setanta is Sky, súntas don lucht féachana a bhí á aimsiú ag craoltóireacht na gcluichí seo.   D’imigh an Sraith Cheilteach ó TG4 agus anois is é Srath Magniers agus tá cearta ag TG4 ar roinnt chluichí.    Is staighre beo é ar an slí suas – agus ar an slí anuas.   Níl suim ag RTÉ níos mó i Wimbledon is sa Tour de France – agus mar sin tá siad ar TG4.   Tá buntaiste áirithe ag an staisiún mar gheall ar an lucht féachana ‘íseal’ a luaitear leis de bharr gur i nGaeilge atá an trachtaireacht – mar sin bionn an ráta a ghearrtar ar an staisiún ar son na gcearta ar na n-imeachtaí seo níos ísle.

Sna blianta a bhí caite thug staisiúin ar nós Sky agus Setanta suimeanna ollmhóra ar son na gcearta ar chraoladh Phríomhshraith Shasana.  Bhris an margadh sin Setanta sa Bhreatain nó níl an oiread san daoine ag dul go dtí na tithe tabhairne níos mó chun faire ar an gcluichí agus mar sin theip ar Setanta a dhothain sintiúis a mhealladh ó thabhairneoirí  – tuairim is €1000 sa mhí atá i gceist – chun díol as na cearta a bhí ceannaithe acu.

Is margadh casta é seo, margadh na gcearta craoltóireachta, agus ní thuigim go h-iomlán é.     Ag an am chéanna, creidim go bhféadfadh TG4 margadh ar leith a dhéanamh le na h-úinéirí na gcearta ar na cluichí móra CLG, na cluichí idirnáisiúnta sacair is rugbaí, na Cluichí Oilimpeacha is araile, chun na h-imeachtaí seo a chraoladh i nGaeilge.

Mar sin an tseachtain seo chaite, nuair a thuigeas go raibh céim chun tosaigh glactha ag TG4 ach nach raibh ‘AN’ chéim chun tosaigh glactha maidir le cluichí móra an CLG, thit mo chroí.   In ainneoin feabhas TG4 maidir le craoltóireacht ocáidí móra spoirt, tá sí fós in áit na leathphingine agus, dá bhrí sin, tá a pobal féachana ina thánaistigh i gcomparáid le pobal féachana an Bhéarla.

Ag an am céanna go raibh TG4 ag ceiliúradh na cearta breise a bhí gnóthaithe ag an staisiún, bhí na cearta ar na cluichí mionúir á chailliúint ag RTÉ agus iad ceannaithe ag TV3.   Anois tá daoine ann i ngluaiseacht na Gaeilge atá míshásta faoi seo…ach ar shlí, táim idir dhá stól ar an gceist.   Cinnte ní thaithníonn sé liom nuair a laghdaitear dualgas RTÉ i leith na Gaeilge agus táim ar shon go mbeadh trachtaireacht Ghaeilge ar fáil ar gach imeacht spoirt.

Dar liomsa ba mhasla tomhaiste don Ghaeilge é go raibh an trachtaireacht ar chluiche na mionúir i nGaeilge agus an trachtaireacht ar chluiche na sínsear i mBéarla.   Mhínigh Mícheál  O Muircheartaigh go raibh trachtaireacht ar an gcluiche mór, cluiche na sínsear, leath agus leath i nGaeilge agus i mBéarla nuair a thosnaigh RTÉ ag craoladh na Cluichí Ceannais i 1962.   Ba riail ag an CLG é go mbeadh trachtaireacht i nGaeilge. Is cosúil go bhfuil an riail sin ann fós – fiú mura bhfuil sé athruithe.  Ansan, dar le Mícheál, bhí “dea smaoineamh” ag boc éigean in RTÉ:  cén fath nach gcraolfaimíd Cluiche na Mionúir chomh maith agus é sin a dhéanamh i nGaeilge agus cluiche na sínsear a chraoladh i mBéarla.  Agus b’shin a thárla ó shin go dtí an bhliain seo.   Agus bhí gach duine sasta – seachas canncráin cosúíl liomsa.

Anois tá an ualach seo bainte ó RTÉ ag TV3 – agus deir TV3 go mbeidh siad ag déanamh a machnamh ar an dtrachtaireacht a dhéanamh i nGaeilge.  I bhfírinne b’fhearr liom go gcuirfeadh TV3 X Factor i láthair i nGaeilge….ach sin scéal eile.

Bhí Padraig Mac Fhearghusa ar an clár céanna ar Raidió na Gaeltachta, An Saol ó Dheas Dé hAoine, agus é ag gearán faoin ísliú céime a bhí faighte ag an nGaeilge maidir leis na gcluichí mionúir.   Ní fheadar an dtuigeann Pádraig gur ísliú céime é go mbeadh na cluichí mionúir á chraoladh i nGaeilge (sa teanga ‘mionúir’) agus na cluichí sinsearacha á chraoladh i mBearla.

Is cosúil go bhfuil an fheachtas a thosnaigh Conradh na Gaeilge tar éis don alt seo uaim a bheith i nGaelscéal ligthe i ndearúd nó níl tasc nó tuairisc ar leathnach na bhfeachtaisí faoin bhfeachtas chun tabhairt ar an Aire Cumarsáide dualgas a chur ar na craoltóirí leaganacha Ghaeilge den trachtaireacht ar na mór ocáidí spóirt ‘saor go h-aer’ a chur ar fáil.   Mór an trua go bhfuil seo ann – nó creidim gur feachtas é seo a fhéadfaí buachaint.  Is léir, áfach, gur ag dul siar atá an Chonradh ar an gceist seo agus, ochón, ar cheisteanna eile freisin.   Os rud é go bhfuilim féin im bhall den Chonradh anois, cá bhfios ach go gcuirfinn m’ainm féin sa reicneáil d’Uachtarántacht an eagrais an bhliain seo chugainn fiú mura raibh i gceist ach an eagras is mó i saol na Gaeilge a mhúscailt óna mharbhshuan.

Idir seo agus sin, an rud atáim chun déanamh, mar is ball den CLG mé freisin, fiosruithe a dhéanamh maidir le rún a mholadh ag Cruinniú Cinn Bliana mo chumann chun tabhairt ar an eagras sin bheith níos gníomhaí ar son na teanga ná mar atá.  Más maith le duine ar bith eile é seo a dhéanamh ina chumann CLG féin, lean ar aghaidh.  Is é an rud tabhachtach go gcuirfí ar shúil an CLG go bhfuil an eagras ag déanamh failli ar an dteanga agus go bhfuil sciar dá bhallraíocht nach n-aontaíonn leis an bhfaillí seo.

Scaoil amach an Oireachtas!

Seo chugainn Oireachtas na Samhna – i mbliana, den chéad uair le fada, ní bheidh aon imeachtaí Oireachtais ar bun le linn mí na Samhna de bharr nach gcuirfear tús leis an mhí sin go dtí an Luan – agus tá na sluaite ag druidim le Cill Airne d’fhéile mhór Ghaeilge na bliana seo.   Trath go raibh, bhíodh breis is deich lá san Oireachtas ach le h-imeacht na mblianta tá sin laghdaithe go mór.  I gCorcaigh na dTonn dhá bhliain ó shin bhí an fhéile ann, le féile a mhair ó Domhnach go Domhnach agus ina raibh féile ealaíon, peil is iomáint, comórtas fichille agus go leor eile.  Anois samhlaím nach dtugtar áird ach do na comortais sean nóis, idir amhránaíocht is rínce, is fágtar comórtais eile ar nós na h-agallaimh beirte, na luibíní, na seóanna aonair, na sceitseanna in áit na leathphingine. I bhfirinne is é an t-ól agus an craic an áit a bhfuil an fíor aicsean sna éagráin is déanaí den Oireachtas.  An leagan ‘McDonalds’ den Oireachas atá againn anois agus, nach cuma, nó de réir gach tuairisc tá an t-aos og ag baint an taithneamh as.

Beidh mé féin ag an Oireachtas amárach ar feadh seal agus, b’fhéidir, arís ar an Satharn.  Chuir mé mo loistín – a d’ioc mé féin as murab ionann agus go leor eile a bhionn ag an Oireachtas ar Junket de short amháin nó eile [m.sh Comhaltaí Fhoras na Gaeilge] – ar ceal inné nó thuigeas nach mbeadh ar mo chumas nó nach mbeadh an fonn orm an deireadh seachaine a chaitheamh ar an bhféile.

Nior mhiste liom cúpla uair a chloig a chaitheamh ann – blaiseadh de chomórtas ar nós na hAmhráin Nua Chumtha nó na Luibíní – agus táim ag iarraidh, gan amhras, cóip de ‘Scrabble’ as Gaeilge a cheannach ó Ghlór na nGael.  Ba mhaith liom freisin dluth dhiosca nua Doiminic Mac Giolla Bhríde agus Greagóir O Labhruid (a bheidh á sheoladh ar an Satharn), a cheannach.  Ach Club na Féile is an craic sin go léir – ní bheidh mé ann, go raibh maith agat.

Dream eile nach mbeidh ag an Oireachtas, is cosúil, isea Morning Ireland, an clár is mó éisteoirí sa tír.   Le seachtain anuas rinneadh an clár a chur i láthair ó Fhéile Opera Loch Garman agus ó Fhéile Snagcheol Chorcaí ach is cosúil nach bhfuil aon áit ar sceideal MI don fhéile ealaíon is fad bhunaithe sa tír.  Nuair a chuir mé an cheist ar shuíomh Morning Ireland, dúradh liom ‘we’ll try to cover it in our programme’.   Is féidir linn a rá, is dócha, gur seo an rud a bheimís ag súil leis ó RTÉ ach is léargas é seo ar an easpa cumarsáide a dheineann pobal na Gaeilge leis an domhan lasmuigh an oiread is gur cur síos é ar an mbealach a fhéachann mór shruth an Bhéarla orainn.

ALARUM:  Timpeall ar 7.40rn ar maidin inniu (Dé hAoine), bhí mír faoin Oireachtas ar Morning Ireland. (beidh sé le h-íoslódáil mar phodchraoladh níos déanaí ar maidin).  Nach mise a bhí dána agus amhras a léiriú i leith MI!   Ritheann sé liom go bhféadfadh sé tarlú gurb é an cheist a chuir mise a spreag MI chun an mír a dhéanamh.  Bhí an cuma air go raibh an mír curtha le chéile go tapaidh – agus d’úsáideadh ceann de na pointí a luaigh mé im cheist – gurb é an tOireachtas an féile ealaíon b’fhaide bhunaithe – chun an mír a chur i láthair.  Is cuma, i bhfírinne, ba mhaith ann é mar mhír don Oireachtas chun an rún faoin bhféile seo a scaoileadh leis an bpobal mhór.  Ag an am chéanna bheinn ag súil go mbeadh míreanna ar RTÉ News, TV3 is eile trathnóna inniu – an mbeidh?   Sin ceist eile.

ALARUM EILE:   Tá sé ráite liom, go neamhbhalbh, nach mo idirghuí ar shuíomh Morning Ireland a chinntigh go mbeadh mír ar an Oireachtas ar an gclár sin.   B’shin a dúradh liom nuair a fhreastail mé ar an Oireachtas ar feadh cúpla uair a chloig inniu (Dé hAoine).   Is cinnte nár mhaith liom an creidiúint a ghoid ón gcomhlacht, Stillwater, a shill allais agus iad ag lorg an mhír ar an seó seo.   Ní dócha go raibh idirghabhail iGaeilge ina chonstaic – ach is é an pointe atá ar chúl na pointí sin, dá suaraí iad, a thabhairt chun solais go gcaithfidh gach duine ar suim leo an Oireachtas agus cultúr na Gaeilge a bheith ag tapú gach deis i gconaí chun í a chur ós comhair an phobal is leithne.  Is rud í le bheith brodúil aistí – agus ní ar ár leas go mbeidh sí ina rún.   Mar sin, maith sibh Cilian is Natasha is eile ag Stillwater.   Lean leis an dea obair i ngort na poiblíochta!

Tá an cosúlacht ar an scéal nach bhfuil aon bhuairt ar an Oireachtas faoin easpa seo.  Tugann an fhéile a shlua féin leis i gcónaí, cuid de phobal na Gaeilge agus dream suntasach de thaistealaithe ar ‘gravy train’ na Gaeilge.    Bhí Ostán an Gleneagle lán go béal ón dtaca seo anuraidh ag lucht an Oireachtais féin agus ní fhéadfadh an ghnathchosmhuintir a shrón a fháil isteach i seomra leapan san ostán sin, is dócha, don bhliain seo chugainn (i gCill Airne arís) agus an bhliain dar gcionn ar ais i Leitir Ceanainn.   Ní thuigim faoin spéir cén fath nach féidir an tOireachtas a bheith sa Ghaillimh nó i mBaile Atha Cliath seachas sa dhá chúinne is iargúlta sa tír murach gur ceist éigean faoi na costaisí atá ann.

Sea is canncrán mé.  Bím ag gearán.  Dhéanfainn féin cur síos orm féin mar an bhuachaillín a thugann faoi ndeara go bhfuil an Impire lomnocht agus a dheireann ós árd é murab ionann agus an ‘Sea-drong’ atá bailithe timpeall ar an Impire agus beo ar gach fhocal uaidh.

An t-aon chúis go mbím ag gearán mar seo mar go bhfuil meas agam ar an Oireachtas.  Bhí mé páirteach ann go minic, agus mo mhuintir, agus mo shean mhuintir.   Tá súil agam a bheith páirteach ann arís ach tá gá le stopadh leis an gcrapadh leanúnach atá ar bun ag an fhéile agus go ndéanfaí féile mór uileghabhalach di mar a bhí i gCorcaigh agus, i mblianta roimhe sin, i mBéal Feirste.   Ba cheart go mbeadh a fhios ag pobal Chill Airne go bhfuil an fhéile ar siúl agus go bhfuil sin le tabhairt faoi ndeara timpeall an bhaile.   Ba cheart go mbeadh suaitheantas an Oireachtais le feiscint in áíteanna ar nós an Ghaillimh, Cill Chainnigh, BAC, Ceatharlach is Béal Feirste arís.

Agus rud eile de, fhaid is atáím i mbun an ghearáin, dhá bhliain ó shin nuair a bhíos ag freastal ar an Oireachtas i gCorcaigh, rinne mé forlíónadh ar leith dhá theangach don Evening Echo faoin bhféile agus tuairisciú iomlán gach lá ar feadh seachtaine le linn na féile.  Anuas ar sin rinne mé blag le físeáin ar an Oireachtas.  Cuireann sé íontas agus díomá orm nach bhfuil a leithéid ar bun ag lucht an Oireachtais féin i gCill Airne i mbliana.  Ba cheart do TG4 – agus beidh mé á thogáil seo ag an mBórd nuair a bheidh mé ag freastal ar an gcéad cruinniú – ábhar a thaifeadadh ag an Oireachtas agus a chraoladh ar an staisiún ar feadh na míonna ina dhiaidh.   Idir amhráin sean nóis is amhráin nua chumtha, idir agallaimh, lúibiní is scéalta is seóanna aonair, tá an t-ábhar ann.  Rinne mé an obair seo dhá bhliain ó shin ar bhonn deonach chun dúshlán a thabhairt do na craoltóírí is don Oireachtas féin – is léir gur shuigh siad ar a dtónacha agus nár ghlac leis an ndúshlán.   Léargas é suíomh nua an Oireachtais, atá fós ag caint faoin Oireachtas a bheith ar bun i gCill Airne agus síneadh a bheith curtha leis an spriocam do na chomórtaisí, ar an easpa cumarsáíde seo.

Tá Oireachtas na dTeachtaí Dála, na Seanadóirí agus an Uachtaráin ainmnithe mar gheall ar Oireachtas na Gaeilge. Is é seo an áit chruinnithe do phobal na tíre.  Is é tús agus deireadh na bliana é againn.  Ba cheart meas dá réir a thabhairt don fhéile agus í a scaoileadh óna laincisí.   Scaoil amach an Oireachtas!

Cúigear agus Seachtar

Mícheál Ó Coileáin

Tá dhá sbraith tosnaithe an tseachtain seo ar RTÉ agus ar TG4 atá ag cur go mór leis an dtaithneamh atá le baint as an dteilifís um an dtaca seo.

Ní aireoinn mé féin in leantóír den iar Thánaiste, Michael McDowell. Is cuimhin liom ‘An tAire MacDramhaíola’ a bhaisteadh air i gceannlíne i bpríomhscéal inar tugadh le fios gur aimsíodh caipéisí rúnda ón Roinn Dlí agus Cirt ar lathair dramhaíola ó thuaidh.

Ach in ainneoin mé féin agus an doicheall atá agam don bhfear, bhaineas taithneamh as a chur i láthair phaiseanta ar chás Mhichíl Uí Choileáin don ‘chomórtas’ atá á reachtáil ag RTÉ chun an Éireannach is fearr riamh a aimsiú.   Chun an fhírinne a ínsint nílim tógtha leis an gcoincheap ar chúl an chlár, Ireland’s Greatest,  go h-áirithe nuair a thug sé ‘Barr 10’ dúinn ina raibh leithéidí Steven Gately luaite.   (Ní h-é go bhfuil aon drochmheas agam ar Steven Gately, ar a dheis Dé go raibh sé, ach ní airím é ar an Bharr 10 de na hÉireannaigh is fearr riamh!).

Ach ní miste liom an choincheap de bhrí go bhfuil deis againn clár neamheaglach faoin bhFear Mór a fheiscint ar an dteilifís.   Chuir sé íontas orm go raibh McDowell, arbh iad IRA na linne seo a namhad mhallaithe, chomh tógtha leis an gCoileánach a raibh ar chúl cuid de na h-eachtraí ba bhrúidiúla i gCogadh na Saoirse agus sa Chogadh Chathardha.   Chuir sé é i gcomparáid le Nelson Mandela agus George Washington, beirt sceimhlitheoir mór le rá eile.

Ní raibh an oiread san béime sa chlár ar an gCoileánach agus an Ghaeilge – bhí sé ina bhall shínsearach i gConradh na Gaeilge i Londain – ach ag an am chéanna, bhí an chlár seo fíor spéisiúil agus thug sé léargas mhaith dúinn ar an gCoileánach, a fhealsúnacht agus a ghníomhartha.

Caithfidh mé a rá gur bhain mé taithneamh, den chuid is mó, as cur i láthair McDowell.  Bhí sé paiseanta – cé gur chuaigh sé thar fóir ó am go chéile lena chuid ‘clichéanna’ ag moladh an Choileánach.   Is doigh liom gur thaitin an chur i láthair liom mar gheall go raibh sé paiseanta agus gur sheachain sé an rud a bhionn ag cur as do chláracha faisnéise, an dúil marfach sa ‘chomheá’ agus san ‘oibiachtúlacht’.  Níos cruinne a rá, taithníonn sé le cainéalacha teilifíse go mbeadh cuma ‘údarásach’ is ‘neamhchlaonta’ ar a gcuid cláracha faisneise, ionas nach gcuirfidh siad as do dhaoine agus, dá bhrí sin, nach gcuirfear an lucht féachana ó dhoras.    Ní thugtar an oiread san meas don phaisean.  Tuigimíd go léir an áit arbh as do McDowell, garmhac Eoin Mhic Néill, agus an dearcadh atá aige i leith Poblachtánachas, an phort a bhionn aige faoi ‘athshlánú na Poblachta’ ón dream, dar leis agus le go leor eile, a thug easonóir don Phoblacht agus don Thrídháthach le mí iompar.  Agus an tuiscint sin againn, táimíd go maith ábalta breith cóir a thabhairt ar fhiúntas (nó a mhalairt) an chláír seo.

Tomás Ó Cléirigh (An aisteoir a ghlac a pháirt i sraith TG4)

Tá paisean is ceardaíocht le mothú freisin sa sraith nua, 1916 Seachtar na Cásca, atá á chraoladh ar TG4.  Taispeanadh an chéad chlár, faoi Thomás O Cléirigh, aréir (Dé Chéadaoin) agus d’ínsíodh scéal ana spéisiúil faoin Chléireach, an chéad ainm atá luaite ar fhorogra na  Cásca, fear a chaith timpeall ar 18 mbliain deag sa phriosíún (dhá sheal, trí bhliain agus 15 bhliain).

Tá sé beagnach 100 bliain ón Eirí Amach agus is mór an íontas nár ínsíodh scéal na Sínitheoirí go dtí seo ar an dteilifís.  Tá meascán deas de ‘chloiginn ag caint’, ‘scannán cartlainne’ agus ‘dramaíocht’.    Níl morán griangrafanna againn den Chléireach de bhrí gur chaith sé furmhór na mblianta ina raibh sé sáite leis an IRB agus ag beartú an IRB ag iarraidh an phoibliocht a sheachaint.  Fear ar chúl téarmaí a bhí ann ag an am sin – cé gur ghlac sé páirt lárnach san Eirí Amach.   Táim ag súil go mór le scéalta na Sinitheoirí eile a fheiscint.

Bhí an léiriú ag Abú Media ar fheabhas, ceol álainn ar a chúl, scribhinn eolgaiseach fite fuaite le dea scéalaíocht ó Aindrias  O Cathasaigh.  D’aithníos cúpla aisteoir ón gclár – leithéidí Seán O Meallaigh i bpáirt Sheán Mhic Diarmada agus Lorcan Cranitch a rinne páirt Séamus O Conghaile.

Tugann an dhá chlár seo léargas dúinn ar cheannairí na staire, daoine a d’fhulaing go leor ach nár lig dá bhfulaingt nó a laigí cur isteach ar an obair éachtach a rinne siad.  B’fhiú do Rialtas na linne seo féachaint go géar ar na cláracha seo.

Lá i bPáirc an Chrócaigh

Mícheál Ó Muirchéartaigh

An maidin dar gcionn, tar éis an bhua, táim ar ais sa bhaile agus ciachán im scórnach a bheadh Brian Cowen in éad leis.   Táim amhlaidh, gan amhras, tar éis go leor screadaigh a dhéanamh ar son Chorcai i gCluiche Ceannais na hÉireann i bPáirc an Chrócaigh inné.

La caithréimeach do ghaiscigh Chorcaí agus d’óglaigh Thír Eoghain, gan aon amhras, ach lá le blas beag uaigneach air freisin de bhrí gurb é an cluiche ceannais dheireannach a bheadh Mícheál O Muirchéartaigh ag déanamh trachtaireacht air ar son RTÉ Raidió 1.   Tar éis breis is trí scór bliain a chaitheamh ar chúl mhícreafón ag cluichí móra, is cinnte go bhfuil a chion déanta ag Mícheál.   Agus nuair a deineadh bronnadh air inné, roimh an chluiche mhór, sheas an uile dhuine, 80,000 nó mar sin, chun bualadh bos a thabhairt don Chiarraíoch ghroí.   Ní raibh mé i láthair má thárla sé seo i bPáirc an Chrócaigh roimhe.

Ciallóidh easnamh Mhichíl ón mhicreafón is na aerthonnta gur beag an Ghaeilge a bheidh le clos feasta ag ocáidí móra mar seo ar phríomh staisiún raidió na tíre.  Is cuid de chur i láthair nádúrtha Mhichíl í an Ghaeilge agus ní doigh liom go bhfuil sé fíor le rá go mbionn an Ghaeilge in úsáid ag trachtairí eile CLG RTÉ, leithéidí Marty Morrisey, Brian Carthy nó Ger Canning.

An rud a tharlóidh, is dócha, go n-imeoimíd i dtaithí ar an easpa Ghaeilge ag an ocáid mhór agus de réir a chéile ní bheidh aon chuimhne againn ar an dteanga bheith fite fuaite, mar a dheineadh O Muircheartaigh go h-ealaíonta grámhar, le na mór mhoimintí i stair na tíre.

Bheadh sé fánach a bheith ag lorg ‘Mícheál II’ chun an traidisiún dhá theangach a leanúint ar chúl an mhícreafóin – ní thagann a leithéid chugainn ach uair sa ré.

Is mó an tabhacht, mar sin, atá le socrú a dhéanamh idir TG4 agus CLG go luath le go mbeidh an Ghaeilge le clos ag na h-ocáidí seo, beo beathach.    Is é seo mo sheanphort ach ní chreidim go bhfuil sé ceart cóir nó cothrom go mbeadh cluichí móra na tíre, cluichí CLG agus eile, á chur i láthair ar RTE, craoltóír ‘sheirbhís phoiblí’ atá beo ar an gceadúnas a íocaimíd, gan é bheith ar fáil i nGaeilge agus i mBéarla.  Murar feidir le RTE seo a dhéanamh lena dteicneolaíocht ar fad agus a n-acmhainní ar fad, caithfidh dream éigean eile seasamh sa bhearna – agus sin iad TG4.

Tá TG4 fada a dhothain ag craoladh na gcluichí beaga tánaisteacha agus ag déanamh jab maith – a bhuiochas do leithéidí Brian Tyers agus Macdara Mac Donncha is Seán O Gráinne is muintir uile Nemeton – tá sé thar am go mbeadh deis acu na cluichí móra a chraoladh beo beathach le trachtaireacht i nGaeilge.

An dtarlóidh sé seo?  Cá bhfios – ach a luaithe agus a bhfaighidh mo cheapachán ar bhórd TG4 an séala oifigiúil ón Rialtas, institiúid atá cúramach go leor ag múchadh tínte faoi láthair, tosnóidh mé ar an obair thabhachtach seo.

Maidir le Páirc an Chrócaigh inné, b’aoibhinn bheith beo is i láthair ar an lá nuair a bhuaigh Corcaigh ‘Sam’ don seachtú uair.  Mo chomhbhrón le muintir an Dhúin – ní h-aon jóc bheith ag filleadh mar thánaistí ach beidh lá eile acu.

Lá fliuch ach lá brea i stair Chorcaí.  Bhí mé ann nuair a bhuaigh Corcaigh Sam an dhá uair dheireananach i 1989 agus 1990.  Agus bhí mé ann go leor uaireannta idir sin agus seo nuair a buadh orainn.

Comhghairdeas ar leith le peileadóirí Mhúscraí, Nollaig O Laoire ó Chill na Martra a d’imir sár chluiche sa chosaint agus le Anthony Lynch (Naomh Abán) a thainig aniar ó ghortú dhona chun áit a fháil ar an bpainéal.   Agus leis an roghnóir ó Naomh Abán, Peadar Healy,  fear uasal a raibh ina laoch ag muintir Bhaile Mhuirne nuair a d’imir sé féin don chumann agus don chontae.

Corcaigh abú!

An Ghaeilge sa chéad líne chátha

Anocht ar ‘The Frontline’, deirtear linn go mbeidh plé á dhéanamh ar an nGaeilge mar ábhar riachtanach don Ard Teist.   Agus é ag cur criche lena chlár raidió inniu, d’fhag Pat Kenny an cheist: “Why should you do an Irish exam for the Leaving Cert if you hate the subject?”

Tagann seo ag am go bhfuil an polaiteoir is déanaí a mhol an beartas seo, Enda Kenny, faoi bhrú áirithe óna chomhleacaí féin, Richard Bruton.  Ní bhaineann sin le h-ábhar – ach anois tá sé luaite, b’fhéidir go bhfillfidh mé air ar ball.  Cuireann sé i gcuimhne dhom dúnmharú Caesar ar an 15ú Márta 44 BC.  Ar ndóigh an iarraidh seo b’é Caesar (Enda Kenny) a úsáid an scian ar dtúis.  An mbeidh sé beo ag deireadh an lae amaraigh….?

Ar ndóigh  is feachtas leanúnach é seo ag an dream atá in éadan na Gaeilge a bheith éigeantach don Ard Teist agus tá an chuma air go bhfuil an ábhar á lua anois mar go bhfuil an Ard Teist ar siúl agus go bhfuil gá le scéal éigean a usáid chun an scrúdú seo a phlé ar chlár chúrsaí reatha ar nós ‘The Frontline’.

Creidim féin go raibh moladh an chliste ag Donncha O hEallaithe an mhí seo chaite nuair ar mhol sé gur cheart dúbailt poinntí a thabhairt i dtrí ábhar riachtanach – an Ghaeilge, an Bhéarla agus sa Mhatamaitic.  B’é an t-aon smaoineamh nua ar an ábhar seo le fada an lá.

Is féidir leat easpa loighice an dream atá ag iarraidh báta agus bóthar don Ghaeilge a fheiscint sa ráiteas seo ó cheannasaí HP Ireland:

HP Ireland’s Martin Murphy said the likes of Mandarin need to enjoy the same attention Irish has in the education system.

Cheapfá uaidh sin nár mhaith leis an tUasal Murphy go mbeadh an Mhandairis á mhuíneadh go h-éifeachtach.   Is é an fadhb is mó leis an Ghaeilge san Ard Teist nach bhfuil sí á mhúineadh go h-eifeachtach agus an chúis is mó le sin go bhfuil sí á múineadh de réir mar a bheadh teanga á múineadh san Aois Victoriach, gan an bhéim ar labhairt na teanga, le litríocht atá seanachaite agus leadránach den chuid is mó agus le béim ar ghramadach nuair is eol do chach go bhfuil seo leadránach.

Mar a scrígh mé féin in alt sa Sunday Independent le déanaí:

Teachers are also complaining about the ‘dumbing down’ of the Irish Leaving Cert syllabus. Henceforth there’ll only be a handful of poems and just a couple of books to study in the literature section for honours students.

If I could be as bold to make a suggestion, instead of studying Maidhc Dainin O Se‘s classic, A Thig ná tit orm, students of An Ghaeilge should be required to study An Crisis or Rasai na Gaillimhe or CU Burn instead for a few years. If nothing else, it would give them something to smile about — and given our current situation and the prospects our Leaving Certificate students face in the uncertain economic climate, that wouldn’t be a bad result.

Ní ‘dumbing down’ atá ag teastáil ón nGaeilge ach ‘smartening up’.   Ach dein iarracht é sin a rá le daoine ar nós Pat Kenny atá a gcuid smaointeoireacht siocaithe in aois nuair a raibh siad féin ag léamh ‘Peig’ is eile.

Seo thíos ráiteas a fuaireas ó Chonradh na Gaeilge atá ag coinneáil súil ghéar ar an ndiospóireacht seo – ní fheadar an mbeidh siad páirteach:

GAEILGE MAR PHRÍOMHÁBHAR ARDTEISTE

1. The Frontline, RTÉ 1 ag 10.30in ANOCHT

2. TXT Metro Herald

Mar eolas duit, beidh an Ghaeilge mar phríomhábhar Ardteiste á phlé ar an gclár The Frontline ar RTÉ 1 anocht ag 10.30in. Is féidir teagmháil a dhéanamh leis an gclár agus do thuairim a chur in iúl trí teachtaireacht a fhágáil ar an mblag aghttp://www.rte.ie/ie/frontline/; trí teachtaireacht Twitter a fhágáil @RTEFrontline leis an gclib #Rtefl ag http://twitter.com/rtefrontline; trí teachtaireacht Facebook a fhágáil do The Frontline ag http://www.facebook.com/pages/The-Frontline/133248365817?v=wall; nó trí ríomhphost a sheoaldh chuig frontline@rte.ie.

Tá tuairimí á lorg ag Metro Herald ar an ábhar seo inniu freisin. Ar leathanach 5, faoin alt “HP boss questions time spent on Irish in schools” (alt ina iomláine thíos agus iniata leis an ríomhphost seo i bhfoirm PDF), iarrann siad ar dhaoine: Should Irish be compulsory in school? Seol MAIL mar aon le d’ainm agus do bharrúil chuig 53131 chun do thuairim a chur in iúl. Tá costas 30c ar gach clóscéilín móide an gnáthchostas téacs agus foilseofar na teachtaireachtaí ar leathanach na litreach & na dtuairimí amárach. Is féidir freisin ríomhphost a sheoladh chuig mail@metroherald.ie le d’ainm agus do bharrúil ar an ábhar freisin.

Is féidir tuilleadh eolais a fháil ar an gceist seo agus ar bheartas oideachais Chonradh na Gaeilge ar-líne aghttp://www.cnag.ie/index.php?page=feachtais&campaign_id=2 (Gaeilge) nó ag http://www.cnag.ie/index.php?page=feachtais&campaign_id=2&lang=en (Béarla). Gheobhaidh tú beartas oideachais an Chonartha iniata leis an ríomhphost seo freisin.