Gaeilge Chonamara = Béarla aistrithe

“Níl i nGaeilge Chonamára anois ach Béarla aistrithe, don chuid is mó. Chuala duine desna dea-chainteoirí, léiritheoir, ar RNG le déanaí á rá so.. Casfaimid sean-téipeanna daoibh agus má tá aon téipeanna agaibh ar mhaith libh iad a ROINNT linn, seolaigí chugainn iad.”

Seo teachtairecht a foilsíodh ar m’fhalla Facebook inniu.   Muimhneach a d’fhoilsigh é agus b’fhéidir go raibh roinnt mioscais i gceist – ach b’fhéidir go bhfuil blúirín den fhírinne ann freisin.

Tá’s agam go mbeidh sibh ag fiafraí céard sa diabhal atá ar bun ag mo leithéidse ag caint faoi dhroch chaighdeán Ghaeilge muintir Chonamara – más fíor – nuair atáim féin chomh lochtach.  Ag an am chéanna, níl ionam ach an teachtaire an uair seo.   Níor mhiste dá mbeadh diospóireacht oscailte ar an ábhar.

Ritheann sé liom go bhféadfadh a léithéid bheith fíor ar chúiseanna fónta.  De bhrí go bhfuil an Ghaeilge á labhairt mar theanga phobail i gConamara thar mar atá sí á labhairt amhlaidh in aon cheantar eile sa tír, agus go bhfuil gach pobal Ghaeltachta agus Ghaeilge go mór faoi anál an Bhéarla trí na meáin, caithfidh go bhfuil deacrachtaí ag cainteoirí dhúchais chun teacht ar na focail chun iad féin a chur in iúl i nGaeilge.  Cad é an Ghaeilge ar ‘flatscreen TV’ mar shampla?    Tá sé fánach bheith ag rá le daoine imeacht go Focal nó go dtí an fhoclóir nuair atá tú ag iarraidh an focal ceart a úsáid i gcomhrá le do chomharsan.

Ceist é seo a bhaineann le saibhreas teanga.   Baineann saibhreas teanga, den chuid is mó, leis an sean aimsir.  Bím féin ag caint le m’úncail agus tá togha na Gaoluinne aige agus ar ndóigh bionn sé i gconaí mo cheartú.  Dár leis go bhfuil an líon daoine le fíor saibhreas teanga ana thearc ar fad, duine nó beirt i ngach pobal Gaeltachta.

Mar sin de, conas a bheadh an ghnath chainteoir Ghaeilge ábalta na focail atá gá acu leo a úsáid nuair atá an saol athruithe an oiread sin nach bhféadfadh na daoine a bhíodh fíor saibhreas teanga acu é a aithint.

Ná bac na gnath chainteoirí Gaeilge.  Cad faoi na daoine a shaothraíonn a slí beatha ón nGaeilge?  Is beag dealramh idir teanga na n-aistritheoirí agus an teanga a bhionn á úsáid ag an pobal.    Bionn lucht Nuacht TG4 agus RTÉ Raidió na Gaeltachta i gcónaí ag caint faoi ‘cheisteanna a ardú’ – agus is aistriuchán lom é sin ar an mBéarla ‘to raise a question’.   Creidimse go bhfuil sin micheart agus gur cirte ‘ceist a chur’ ná ‘ceist a ardú’.    Sin iad na cineál rudaí atá ag baint ó shaibhreas na teanga.

Is cuimhin liom bheith ag obair le Lá trath agus gur chuireamar ‘Clabhsúr Cogaidh’ mar cheannlíne ar scéal chéad leathnaigh faoi ocáid a shíleamar a bheith ag léiriú go raibh cogadh an IRA ag teacht chun deiridh.  Fuaireamar barántas ina dhiaidh sin ó dhream i mBaile Atha Cliath a bhí ag faire amach do “Bhéarlachas” sna meáin Ghaeilge.  Bhíos ábalta a léiriú go raibh an focal ‘clabhsúr’ i bhfoclóirí eagsúla Ghaeilge, Foclóir Uí Dhuinnín san áireamh, agus nach bhféadfaí bheith ag maíomh gur focal Béarla ‘aistrithe go Gaeilge’ a bhí ann.  Ach gan amhras b’fhéidir gur aistríodh é sara tháinig An Duinníneach ar an bhfód.    Focal eile a thaitníonn liom ‘aidbhintiúr’ mar aistriúchán ar ‘adventure’.  An bhfuil sin mícheart freisin?

Bhíodh comórtas seachtainiúil i dTuarascáil an Irish Times fadó, nuair a bhíodh dealramh leis an gcolún sin agus leithéidí Deaglán de Bréadún agus Daire Mag Cuill ina mbun, agus an pointe a bhí leis an gcomórtas aistriúcháin glic agus saibhir a aimsiú le h-aghaidh téarmaí nua aimseartha.  Mura bhfuil dearúd orm, is ón gcomórtas sin a tháinig an leagan Ghaeilge de mobile phone – fón póca.

Deirtear liom go bhfuil coiste téarmaíochta ag obair go dícheallach chun leaganacha Ghaeilge ar theanga ár linne – ach ní bheidh sé riamh tapaidh a dhothain chun an téarmaíocht atá i mbéal an phobail a shárú.

Nuair a bhionn plé ar chúrsaí teanga mar seo bionn an baol ann go mbionn an plé dirithe ar cheisteanna gramadaí – mo ghramadach – agus gan tuiscint ar an scéal iomlán, conas is féidir cur le saibhreas na Gaeilge don ghlúin atá le teacht le cinntiú go mbeidh an teanga acu atá i dtiúin leis an saol ina bhfuil siad beo?

Is dócha nach mbeadh morán measa ag sean laochra na teanga ar ár nGaeilge agus is lú fós a meas ar Gaeilge na glúinte a thiocfaidh in ár ndiaidh.  B’fhéidir nach bhfuil leigheas ar sin – ach cad is feidir déanamh ag an bpointe seo agus san am atá romhainn le cinntiú nach breac theanga a bheidh sa Ghaeilge amach anseo?

Ar aghaidh leis an diospóireacht….

Teacht Google Gaeilge, imeacht tionscal an aistriucháin?

Agus sinn ag cur fáilte inné roimh sheirbhís aistriúcháin Google, rith sé liom go bhféadfadh impléachtaí tromchúiseacha a bheith ag an seirbís seo do ghnólachtaí aistriúcháin fud fad na tíre.

Tá seirbhís Google saor in aisce.   Ní fheadar an bhfuil sé iontaofa nó nach bhfuil ó thaobh caighdeán an aistriucháin ach, ar shlí, is cuma faoi sin.   Is Gaeilge atá ann agus mar sin b’fhéidir nach mbeidh lucht na gcaipéisí oifigiúla ró bhuartha.  An bhfuil éinne ag léamh na gcaipéisí seo ar aon nós?

Níl ann ach smaoineamh fánach agamsa – agus ní le h-olc d’aistritheoirí a luaim é – ach cheapfainn go bhféadfadh borradh teacht faoin úsáid a bhaintear as Google Gaeilge chun caipéisí a aistriú agus go bhfagfaí an cheartúchán ag na h-aistritheoirí.

Achainí aistritheora

Seoladh an freagra seo ar thrachtaireacht eile níos luaithe inniu agus sílim gur fiú é a chur ós bhúr gcomhair mar abhar machnaimh.

Dar le hAna B, an t-é a scrígh, tá iGaeilge ag cur a slí beatha i mbaol leis na h-íonsaithe seo ar ghairm an aistriúcháin agus deir sí gur pinginí atá á chaitheamh ar aistriúchán i gcomparáid leis na bínse fiosruithe.

B’fhéidir é. Táimse ag teacht ar an dtuairim, dá fheabhas iad na h-aistritheoirí, dá ghaelaí iad, go bhfuil earnáil an aistriúcháin ag tarraingt míchlú ar an nGaeilge leis an ró-chaiteachas atá á dhéanamh ann ar chaipéisí gan tairbhe i mBéarla a aistriú go Gaeilge.

Dá mba amhlaidh go raibh airgead a dhothain ann le h-aghaidh na meáin Ghaeilge agus an aistriuchán, bheinn ar an bport céanna. Táimíd ag cur an dubh ina gheal orainn féin leis an bport seo faoi ‘stadas’ teanga agus ag maíomh go bhfuil tabhacht éigean ag baint le caipéisí oifigiúla a bheith ar fáil i nGaeilge, fiú mura léitear iad, go h-áirithe mura léitear iad.

Ach nílimíd ag cur an dubh ina gheal ar aoinne taobh amuigh de chiorcal chúng daoine. Táimid ag cur daoine i gcoinne na Gaeilge le gach caipéis gan brí atá aistrithe ó Bhéarla doleite go Gaeilge doleite.

Cinnte tá gá le straitéis níos eifeachtaí ó thaobh caiteachas ar an réimse chaipéisí oifigiúla trí chéile – agus mura dtugann an Bórd Snip faoi seo sa tuairisc rúnda atá curtha faoi bhráid an Rialtais, agus mura bhfuil aistriúchán san áireamh, beidh sé le tuiscint ón mhéid sin nach bhfuil an Rialtas dáiríre ar chorr ar bith faoin mhór fhadhb eacnamúil a luaitear leis an tír seo de shíor na laethannta seo. Más amhlaidh go bhfuil an Rialtas sásta airgead a chaitheamh ar chaipéisí – leithéidí na h-ionstraimí reachtúla mar shampla – a aistriú go Gaeilge, in áit ar mhúinteoir breise i seomra ranga nó leabhair fiúntach do na daltaí i scoileanna Ghaeilge nó leaba breise in oisbidéal nó teiripeoir cainte le Gaeilge i gceantar le pobal Ghaelach ann, beidh a fhios againn nach bhfuil sna ciorruithe seo ar fad ach cleas suarach éigean.

Ach sin a dhothain de mo chaint: seo léargas Ana B.

Is aistritheoir mé, in ainm Dé, éiríodh na daoine seo as a bheith ag cur mo ghairme i mbaol, tá dóthain frigin imní orm cheana!! Mo SHAOLSA atá i gceist for frig’s sake, Pinginí suaracha fánacha a chaitear ar an aistriúchán le hais na diabhail binsí fiosrúcháin sin – targaid éasca í an Ghaeilge is na haistriúcháin – coinnigí cuimhne air seo in ainm Dé, Táthar ag cur mo shaol iomlán is mo ghairmse i mbaol!!!! Ba cheart go mbeadh dóthain airgid ann do na meáin Ghaeilge agus do na haistritheoirí – níl sibh ag cabhrú le bhur gcomh-Ghaeilgeoirí ar chor ar bith is bhí Concubhar ariamh ag tochailt ar a cheirtlín féin maidir leis seo gan trócaire ar bith aige dá chomh-Ghaeilgeoirí atá ag obair go dian – mo náire thú!

Foinse – Pravda Uí Chuív?

Táim i gConamara, ag céad comaoine mo neach, agus níl locht air mar ocáid teaghlaigh. Is mór an áthrú é ón ocáid teaghlaigh dhgeireannach a thug sinn le chéile, sochraid m’athair, tuairim is leath bhliain ó shin anois.
Táim ag scriobh an meid seo ar iPhone ague níl sé éasca.
Ag léamh Foinse dom tar eis aifrinn, aithnim an bhearna ata fagtha le dúnadh La Nua. Is léir dom ó thuairisciú ‘phríomh nuachtán naisiúnta na Gaeilge’ – nó an neamh thuairisciu – go bhfuil pé cnamh droma a bhí ag an nuachtán caillte.
Tri shampla:
1. Le linn na seachtaine, sheol an Choimisinéir Teanga a thuairisc bhliantúil. Tá tuairiscí is eagarfhocal ar an dtuarascáil i bhFoinse ach ar eigean gur luadh failli Roinn Ui Chuiv i leith na reachtaiochta agus go h-airithe, níor luadh an faillí atá déanta ag an Roinn a reachtaigh Acht na dTeangacha Oifigiúla agus a chum agus a cheap cur chuige na scéimeanna i leith a scéim teangan féin.
2. Go fóill níl tagairt ar bith sa nuachtán seo ar an bplean atá ag an Aire Uí Chuív aonad aistriúcháin a bhunú agus an costas a bheadh air. Is scéal mór é seo i saol na Gaeilge – ach ní aithníonn an ‘phriomh nuachtán’ gur amhlaidh atá.
3. An mó pictiúr d’Éamon agus An Taoiseach ar gá a fhoilsiú in aon eagrán?

Ní h-amháin go bhfuil an argóint ann – agus ann go láidir – go bhfuil an nuachtán claonta go mí nadúrtha i dtreo amháin ó thaobh na polataíochta de ach is léir freisin go bhfuil Foinse ar chúl na h-imeartha maidir le scéalta móra na Gaeilge. An tseachtain seo chaite bhí fógra sa nuachtán faoin Stiurthóir Aistriúcháin agus ní raibh an scéal ann. An tseachtain seo bhí an scéal mór ag Nuacht 24 faoi phlean an Aire ‘Údarás na Gaeilge’ a dhéanamh de Údarás na Gaeltachta agus agallamh leis an Aire faoin phlean seo. Ach ní raibh rian den scéal i Foinse.
Tuigim go maith go bhfuil todhchaí an nuachtáin idir dhá cheann na meá faoi láthair agus an Fhoras – Dia idir sinn agus an t-olc – ag plé téarmaí an chonartha úir leis an fhoilsitheoir, Pádraig Ó Céidigh.
Ach ni leithscéal é sin an súil a bhaint den liathróid. Is é priomh ghnó an nuachtáin iriseoireacht a dhéanamh, seachas bolscaireacht ar son pháirtí nó fiú aire ar leith. Is mó an chosúlacht idir Foinse agus ‘Pravda’ Uí Chuív anois ná riamh.

An post mícheart ag an am mícheart

Poilíneacht Teanga le bunú ag Ó Cuív

Ar an droch uair, nílim ag magadh. Nó is dócha gur léamh amháin é seo ar an bhfógra atá ar Public Jobs agus san Irish Times inniu ón Roinn Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta.

An ainm ar an bpost sa bhfógra, an Stiúrthóir Seirbhísí Aistriúcháin, agus beidh tuarastal, fan le seo, idir €97,617 agus €120,383 móide liúntas de €13,272 á ioc leis an t-é a cheapfar.

Na dualgaisí a bheidh ar an t-é a cheapfar: “seirbhis lárnach nua a chur i bhfeidhm chun bainistíocht a dhéanamh ar aistriúchán Ionstraimí Reachtúla ar son na Ranna Rialtais agus ar son na nÚdarás Déanta Rialacháin ar fad”.

Anuas ar an gcúram riachtanach seo, beidh ar an t-é a cheapfar ‘freagrach as athbhreithniú a dhéanamh ar an gCaighdeán Oifigiúil don Ghaeilge’.

An é seo an cúram is riachtanaí i saol na Gaeilge faoi láthair, trath go bhfuil eagrais Ghaeilge á dtreorú ag an Aire, via Foras na Gaeilge, daoine a ligint chun bealaigh. Iad seo na daoine atá i mbun seirbhisí ar nós Raidió Rí Rá nó ag obair le hOireachtas na Gaeilge nó na timirí teanga i gceantaracha éagsúla ar fuaid na tíre.

Trath é seo freisin go bhfuil lán chosc á chur i bhfeidhm ar an seirbhís phoiblí ar fad. In áit bheith ag foilsiú phleán chun an Ghaeilge a spreagadh i measc an phobail agus 250,000 cainteoir Ghaeilge, tá an tAire tar éis post a chruthú nach bhfuil ag teastáil ach ag sciar bheag de dhaoine a bheadh suim acu i dtuarastal €120,000 in aghaidh na bliana móide liúntais is eile.

An é seo an slí is ciallmhaire chun airgead na Gaeilge a chaitheamh? Ní chreidim é.

Sílim go bhfuil botún ollmhór á dhéanamh ag an Aire.

Aistriúcháin in aisce ar Facebook

Tuairim spéisiúil ar fiú é a chur ós bhúr gcomhair.   Bhí scéal sa Sunday Times ag an deireadh seachtaine faoi iarracht atá á dhéanamh leagan Ghaeilge de ‘Facebook’ a chur ar fáil.   ‘Feidhmchlár’ atá á thabhairt acu air.   

Bhí baint bheag agam féin le h-iarracht a deineadh anuraidh chun leagan Ghaeilge de suíomh cosuíl le ‘Facebook’ a chur ar fáil.   Tá An Líonra Soisialta beo faoi láthair ach ar chúiseanna éagsúla nár fiú iad a phlé anseo, cúiseanna teicniúla, níl sé ag feidhmiú ag barr a mhaitheasa. 

I gcás An Líonra, ba mé féin a chuir an chuid is mó den aistriúchán ar fáil.   Ach le Feidhmchlár, is na h-úsáideoirí féin atá á dhéanamh.   Tá leaganacha Ghaeilge de théarmaí ar nós ‘poke’ cumtha acu – sonc=poke – agus tá sé ag dul leis.  Caithfidh mé a rá nach dtaitníonn an leagan Ghaeilge d’ainm an suímh liom.  B’fhearr liom rud éigean a bheadh níos cairdiúla ná ‘Feidhmchlár’ – aon tuairimí agaibh? 

Ar aon nós, tá daoine den tuairim go bhféadfaí an modh oibre seo a úsáid chun tabhairt faoi chaipéisí rialtais a aistriú ó Bhéarla go Gaeilge.  

Dá gcuirfí i bhfeidhm an módh oibre seo, modh oibre atá usáidte chun leagan Ghaeilge de Wikipedia a chur ar fáil mar shampla, chiallódh sé go mbeadh comhartha ceiste faoi thodhchaí thionscal an aistriúcháin, tionscal atá ag solathar slí beatha do go leor chéimithe Ghaeilge faoi láthair. 

An fearrde a bheadh an Ghaeilge dá mbeadh deireadh le tionscal an aistriúcháin mar thionscal ghairmiúíl agus go mbeadh an deis céanna ag gach éinne a bheith páirteach ann, gan de luach saothair ach an saothar féin?  

Nó an é an toradh a bheadh ar seo nach mbeadh ach grúpa beag fanaiceoirí páirteach ina leitheid de shaothar – tá an saol ró ghar do chuid is mó againn le bheith i mbun oibre dá leitheid – agus go mbeadh deireadh leis an aistriúchán ar fad?

Agus cad é an toradh a bheadh ag seo ar an Ghaeilge mar theanga phobail?  

An bhfuil seans ann go mbeadh daoine ag plé leis an teanga ansan de bharr go bhfuil pleisiúr ag baint lei – seachas slí beatha le baint aistí?   An mbeadh a leitheid sin d’athrú bunusach ar an gcaidreamh idir an teanga agus an pobal chun leasa na Gaeilge nó/agus an phobail? 

In áit bheith ag caint, mar a bhionn an Aire O Cuív faoi láthair, ar institiúidí nó forais [tá droch chlú ar an cineal sin eagrais] ar cheart bheith ag féachaint ar an mbealach a bhaineann daoine úsáid as an teanga go laethúil i bhfirinne seachas bheith ag iarraidh an ‘normalú’ bréagach seo a dhéanamh uirthí?