Ar an imeall….arís

Tugadh léargas dúinn ar dhearcadh an Rialtais i leith na Gaeltachta inniu nuair a ghairm an Taoiseach, Brian O Cómhainn, cruinniú mullaigh d’aon aisínteacht stáit deag a bhionn ag plé le cursaí fostaíochta.   De réir na tuairisce seo san Irish Times, b’é an sprioc a bhí ag dTaoiseach, de réir mar a nocht sé ag an gcruinniú;

“What Government is doing is making sure all our State agencies are focused on the need to retain jobs and create jobs…,” he said.

Is fiú, go h-áirithe, liosta na n-áisínteachtaí a tugadh cuireadh dóibh bheith i láthair ag an gcruinniú:

The groups attending the meeting were the IDA; Enterprise Ireland; Forfás; Fás; Bord Bia; Fáilte Ireland; Tourism Ireland; Science Foundation Ireland; the Sustainable Energy Authority;  the Higher Education Authority and the City and County Managers Association.

Tá an IDA agus Enterprise Ireland luaite ar an liosta seo – ach cá bhfuil Udarás na Gaeltachta, áisínteacht atá chomh h-eifeachtach ar a laghad ag cruthú postanna is atá an bheirt eile.   Níl a fhios agam an é an Irish Times a d’fhag an tUdarás ar lár ón dtuairisc – nó ná bhfuair siad cuireadh a bheith i láthair.

Cé go bhféadfadh sé tarlú go raibh an tUdarás i láthair ach gur fhagadh ar lár ón dtuairisc iad, ní doigh liom gur sin a thárla.   Creidim gur léargas é seo ar chomh h-imeallach is atá an Ghaeltacht/an Ghaeilge de rér an Rialtas.  Botún é an Ghaeilge/an Ghaeltacht a fhágaint ar lár.

Agus, gan amhras, cuireann sé ceist bunusach mar gheall ar choimitmint an Rialtais i leith a Ráiteas i leith na Gaeilge (2006) agus gach a lean é sin.   An bhfuil an Ghaeilge is an Ghaeltacht lárnach nó imeallach i saol na tíre chomh fada is a bhaineann sé leis an Rialtas?

Dráma ar chúl stáitse ag an Taibhdhearc

Níl aon dráma ar an ardán ag ‘Amharclann Náisiúnta na Gaeilge’ – An Taibhdhearc – faoi láthair agus ós rud é nach mbeidh aon mhaoiniú á fháil ag an amharclann ón Roinn Ghnóthaí Pobail, Gaeltachta agus Comhionannais i  mbliana, gach seans nach mbeidh aon léiriú ar ardán na Taibhdheirce i 2010 ar fad.

Dála an scéil, thugas cuairt ar shuíomh na Roinne níos luaithe inniu.  Is cosúil nach bhfuil an scéal cloiste ag an Roinn go bhfuil ainm nua ar an Roinn – nach an Roinn Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta atá ar an Roinn níos mó ach an Roinn Ghnóthaí Pobail, Gaeltachta agus Comhionannais.

Cad é mar gheall ar chomhlachtaí Ghaeilge sa Ghaillimh go gcaitheann siad ‘X Náisiúnta na Gaeilge’ a chur orthu féin?   Foinse isea ‘nuachtán náisiúnta na Gaeilge’ agus An Taibhdhearc an Amharclann Náisiúnta.

Fagfaimíd Foinse mar atá go fóill – cé go bhfuil seans agat votáil ar shon foireann iriseoireachta Foinse 1996-2009 do bhuaic gradam cumarsáide an Oireachtais anseo.  Fhaid is atá tú ann, b’fhéidir go ndéanfá votáil sna catargóirí eile fosta.

An rud a bhaineann leis An Taibhdhearc go bhfuil na dóirse dúnta ann ó bhí 2007 nuair a chuaigh an amharclann tre thine.  Tá daoine a deir go raibh meoin Bhoird na Taibhdheirce dúnta i bhfad roimhe sin.  Tá tuairiscí éagsúla ann faoin méid airgid a fuair an Taibhdhearc mar chúiteamh ar an dámaiste a deineadh – deirtear liomsa gur €180,000 a fuarthas ón gcomhlacht arachais.  Tá sé á thuairisciú ar Raidió na Gaeltachta gurb é an fhigiúir atá á thabhairt amach ag an dTaibhdhearc gur €120,000 atá i gceist.  Más fíor sin, ciallaíonn sé go bhfuil €60,000 imithe ar iarraidh nó, ar a laghad, as radharc.

Ach tá go leor a fhéadfaí a dhéanamh le €120,000 nó €180,000.   Cur le sin airgead a gheall an Roinn anuraidh ar an gcoinnioll go mbeadh airgead ag teacht ón gComhairle Cathrach agus bheadh cnapshuim deas ann chun obair dheisiúchán a dhéanamh.  Sna pictiúir a taispeanadh ar TG4 aréir, ní raibh aon fhianaise gur deineadh morán dochair don amharclann féin ach tuigtear go bhfuil dochar áirithe déanta don chóras leictreachais.

Níl aon airgead ag an gComhairle Cathrach chun tabhairt faoi bhailiú brúscair agus cúramaí eile dá leithéid agus mar sin de is beag seans atá ann go dtiocfaidh siad chun tosaigh le h-airgead do phlean uaillmhianach na Taibhdheirce suas le €900,000 a infhéistiú san fhoirgneamh.     Tá seo ráite ag an gComhairle faoi thrí leis an dTaibhdhearc.

An féidir go bhfuil an Taibhdhearc – nó ar a laghad an bórd stiúrtha – den tuairim gur féidir leanúint ar aghaidh amhail is nach bhfuil géarchéim sa gheilleagar agus go dtiocfaidh airgead ina dtreo mar, mar a dúirt Roisín Ní Dhuignáin, Cathaoirleach na hAmharclainne, ar Nuacht TG4, ‘is muidne an Taibhdhearc, is muidne Amharclann Náisiúnta na Gaeilge’.

I gcead do Roisín agus a comhleacaithe, níl tada náisiúnta faoin Taibhdhearc faoi láthair.  Dream beag ó chathair na Gaillimhe atá ar an mbórd agus ní fhacthas dráma ón Taibhdhearc anseo i Múscraí nó in aon ngiorracht dúinn le cuimhne na gcat.    Deirtear liom go raibh dráma brea, leagan Ghaeilge de The Cripple of Inis Meáin, ar an ardán ann anuraidh, léiriú de chuid Beairtle M. O Flatharta – ach níor chuaigh sé ar chamchuairt sa taobh seo tíre.

Ní féidir le h-aon dream Amharclann Náisiúnta na Gaeilge a thabhairt orthu féin gan meas mar is ceart a léiriú don méid atá ráite sa mhaíomh sin – má tá An Taibhdhearc náisiúnta, ba cheart go mbeadh a rian le tabhairt faoi ndeara timpeall na tíre ar fad, thuaidh agus theas.  Níl sin amhlaidh.   Ba cheart go mbeadh daoine ar an mbórd atá ionadaíoch ar phobal Ghaeilge na tíre.  Nil sin amhlaidh.    Ar an dul chéanna, níor cheart go mbeadh Amharclann na Mainistreach ag tabhairt an Amharclann Náisiúnta uirthí féin gan í bheith ionadaíoch ar phobal na Gaeilge nó ag déanamh riar ar an gcuid suntasach den phobal ar mhaith leo, anois is arís, dráma Ghaeilge a fheiceáíl ar ardán na hAmharclainne ar Shraid na Mainistreach!

Anuas ar sin, tá ceist eile ann.  Céard faoin airgead a raibh luaite i mbuiséad na Roinne leis an Taibhdhearc don bhliain seo ach nach bhfuil ar fáíl anois don amharclann de bhrí nach bhfuil an Roinn sásta leis an bplean ghnó atá curtha chun tosaigh ag an dTaibhdhearc.  Isteach is amach le €450,000 a bhí ar fáil don Taibhdhearc anuraidh – méid súntasach airgid.

Nár cheart an t-airgead sin anois a roinnt ar leithéidí an Chomhlachas Náisiúnta Dramaíochta – comhlacht atá náisiúnta gan aon agó nó ceist – agus compántais dramaíochta ar nós Salamandar, Aisling Ghéar ,  Fibín agus eile, compántais atá ag déanamh a seacht ndícheall dramaíocht na Gaeilge a bheathú trath na h-eigeandála eacnamaíochta, an trath is géire go bhfuil gá leis an dramaíocht céanna, dar liom?

Beag an baol go mbeidh an Roinn ag iarraidh an t-airgead atá coigilte leis an diultú don Taibhdhearc a threorú i dtreo dramaíocht na Gaeilge, cheapfainn, ach b’fhéidir gur bhfiú an cheist a chur mar sin féin.

Is léir go bhfuil gníomh nó dhó fagtha sa dhráma seo go fóíll.  Is mór an trua gur ar chúl an ardáin seachas i lár stáitse atá an dramaíocht seo ag titim amach.  Ag an am chéanna, déanfadsa iarracht an spotsholas a dhíriú i dtreo an aicsin….

Airí nua, aireachtaí nua

Dúirt go leor trachtairí trathnóna gur cur chuige ‘íostach’ a bhí ag an dTaoiseach, Brian Cowen, agus é i mbun athshuathadh Rialtais inniu.   Cheapfá gur léirmheas ar ealaíontóir a bhí á dheanamh acu seachas rud ar bith eile.

Ní h-aon Picasso é Brian Cowen – ach is dócha go bhfuil ealaíon áirithe i gceist le roghnú airí agus, chomh tabhachtach céanna, cumadh agus díchumadh aireachtaí.

Tá suim ar leith agam sna h-aireachtaí seachas sna h-airí féin.  Is féidir a rá, mar shampla, gur beag an difir a dheineann Aire thar Aire eile, cibé cén pearsa atá i gceist.  Is é an stat sheirbhís ar chúl an Aire a chuireann an polasaí i bhfeidhm agus tá go leor ag brath ar an meon aigne atá ag na stat sheirbhísigh.

Is cosúil go bhfuil orainn slán a fhágáil le hÉamon O Cuív ón Roinn Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta – ach go bhfuil fear Chorr na Móna curtha i mbun Roinn nua, Roinn na Cosanta Shoisialta.

Tá Aire nua Gaeltachta ann – Pat Carey TD – agus tá  cúramaí nua ag a Roinn  freisin, agus an chuma ar an scéal go bhfuil sean chúram ag imeacht ón Roinn.   Feasta ní bheidh cúram Ghnóthaí Tuaithe ar an Roinn seo nó ní bheidh guth timpeall bhórd na Comhaireachta ag phobal tuaithe na hÉireann.

Agus é ráite go minic go bhfuil géarchéim i saol tuaithe na tíre seo, cad é a deir sé nach bhfuil cúram ‘saol na tuaithe’ ar aon aire shinsearach?

Tá Mary Coughlan ag coinneáil a post mar Thánaiste – ach beidh sí á dhéanamh i roinn eile, An Roinn Oideachais agus Scileanna.   Agus tá Batt O’Keeffe bogtha go dtí an Roinn Fiontar, Tradála agus Nuálachta.   Bhí cúram na fostaíochta ar an Roinn seo roimhe – ach anois tá ‘foxtaíocht’ ar iarraidh ó chúramaí na Roinne seo.  Tá seo déanta aige trath go bhfuil géarchéim fostaíóchta ann agus breis is 100,000+ níos mó ar an dól i mbliana thar mar a bhí anuraidh.      Deirtear go mbeidh cúram na fostaíochta á roinnt idir dhá roinn – ach nílim soiléir cén dhá roinn a roinnfidh an chúram agus, anuas ar sin, cén fath go ndéanfá sin nuair a cheapfá gur tosaíocht é an fhostaíócht.

Maidir le Mary Coughlan, b’fhéidir gur aitheantas atá ann ar an dtuiscint atá aici ar chúrsaí eolaiochta – nó nach bhfuil aici ar na cursaí sin, gur baineadh eolaíocht mar chúram ón Roinn Oideachais.   Nach ise a luaigh Teoiric na h-éabhlóíde le Albert Einstein?   Bhí fadhb i gcónaí ag an Roinn Oideachais leis an Eolaíocht – thog sé tamall mhaith orthu glacadh le taighde eolaíoch ar fheabhas agus eifeacht na nGaelscoileanna is an Ghaeloideachais.

Má tá dea scéal ann ó bhearta an lae inniu, is é go bhfuil ‘cultúr’ ar nais mar chúram d’Aire Shínsearach.  Nílim cinnte gurb í Mary Hanafin an t-é a roghnóinn don phost seo.  Sin ráite -tá sé tabhachtach go mbeadh ‘cultúr’ ann.  Tá Roinn Chultúr ag gach tír eile san Aontas Eorpach chomh fada agus is eol dom.   Tá deis ann an Chultúr a chur chun tosaigh agus é a úsáid chun deiseanna nua a chruthú do thodhchaí na tíre.

Tá roinn nua, Cosaint Shoisialta, ag Eamon O Cuív agus tuigtear duínn gur ardú céime é seo.  Beidh go leor cúramaí a bhaineann le cúrsaí dífhostaíochta is íocaíochtaí leasa shoisialta faoina láimh.

Is cinnte gur cur chuige íostach é ar an gcéad fhéachaint – ach b’fhéidir go bhfuil níos mó nó níos lú i gceist nuair a dheintear scrúdú níos doimhne ar an scéal!

An ghaoth fhuar ó Shráid Teamhair

Dé Luain seo chaite bhí eagarfhocal san Irish Times ar an gconspóid faoi Willie O’Dea – agus roimh dheireadh na seachtaine, bhí an Teachta Dála imithe go dtí na cúlbhínsí.    Thit sé ar a chlaíomh, is cosúil, tar éis do an bhriathar chath a bhuachaint sa Dáil oiche Dé Chéadaoin.

Ar maidin inniu tá eagarfhocal san Irish Times ina bhfuil an méid seo ráite ag Bean Uasal Sraid Tara agus í ag caint ar an riachtanas atá ann go ndéanfaí athshuathadh ar an gComhaireacht, amhail is go bhfuil flúirse talainne ar chúl bhínsí an Rialtais a thabharfadh slán sinn ón sainn inar chuir an Rialtas sin ann sinn:

Colm McCarthy indicated a way forward in last year’s “Bord Snip” report. He recommended abolishing the Department of Community, Rural and Gaeltacht Affairs and a critical examination of the Department of Arts, Sports and Tourism. He also cast a cold eye on the Department of Enterprise, Trade and Employment which is responsible for 14 non-commercial State agencies and more than 4,000 staff. Splitting the latter department’s functions while reallocating and merging other Cabinet responsibilities could provide more effective government. At the very least, it would get rid of dead wood.

Dar leis an eagarfhocal, tá airí sa Rialtas nach bhfuil ag cothú muiníne an phobail.

Mr O’Dea’s departure provides the Taoiseach with the opportunity for a fresh political start. The Government needs a thorough shake-up and filling a single vacancy at the Department of Defence will not serve that purpose. After 13 years in office, some ministers lack ideas and have become stale, detached and complacent. Others are simply out of their depth and should be replaced.

Tá sé soiléir cé ar mhaith leis an Irish Times go dtabharfaí bata agus bóthar dóibh – An Aire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, Éamon O Cuív, an Aire Ealaíon, Sport agus Turasóireachta, Martin Cullen, agus an Aire Fiontraíochta agus Trádala, Mary Coughlan.

Tá folúntas le líonadh ag an dTaoiseach, nó is é féin an Aire Cosanta faoi láthair, ar bhonn sealadach nó, níos fearr b’fhéidir ar eagla na míthuisceana, eatramhach.    Ach an bhfuil sé in  am do athshuathadh níos iomláine a dhéanamh agus an deis seo a thapú anois?

Ni dócha go gcuirfí Brian Lenihan san áíreamh sa reicneáil sin ach, ar maidin inniu, chaill sciaranna Banc na hÉireann suas le 11% dá luach.  Le linn na deireadh seachtaine, fuair Rialtas na hÉireann luach €250m de sciaranna an bhainc sin in áit díbhinn airgid.   Mar sin, roimh tosnú ar obair ar maidin,  roimh bhricfeasta go deimhin, bhí breis is €27m caillte againn.  Bhí an Aire Airgeadais ar an Raidió ar maidin ag cosaint an chinnidh glacadh leis na sciaranna seachas an airgead.  Is cosúil gur riail Eorpach atá i gceist – nach féidir leis an Banc  a fuair tacaíocht ón Stát airgead a thabhairt in áit dibhinn.   Dar le Gobharnóir an Bhainc Cheannais, Patrick Honohan, is gné míshlachtmhar de phroiseas NAMA é seo.  ‘Mí-shlachtmhar’ isea cur síos carthannach ar an gceist.

Táim féin ‘míshlachtmhar’ – ach níor chaill mé riamh €27m roimh bhricfeasta!  Nó, go deimhin, ag am ar bith.

An fath go bhfuilim ag lua an sampla seo chun a chur in iúl go bhfuil easpa talainne i measc ár gcinnirí.  Sin rud atá’s againn go maith. Nach sinne a thoghann iad!   Ag an am chéanna, ní raibh an easpa seo riamh chomh follasach is atá sé anois.   I gcead do Theachtaí Fhianna Fáil agus an Chomhaontais Ghlais, nó aon pháirtí go deimhin, ní fheictear dom go bhfuil na daoine is fearr againn chun tabhairt faoin obair atá riachtanach.

Ceist ar fiú a chur:  An scil ann féin an pholataíocht?  An mbeadh sé éasca a leithéid a mhúineadh d’eacnamaí nó do shaineolaí oideachais nó do chomhairleoir leighis?   Nó do phleanálaí teanga?    Seachas polaiteoirí a cheapadh ina Airí ar réimsí tabhachtacha na tíre, an fiú dúinn féachaint ar an sampla Meirceánach agus daoine a cheapadh ina Airí atá sainscil acu sna réimsí oibre ina bhfuil taithí agus saineolas acu?  Ní gá go ndeanfaí thú a dhíchailliú de bharr gur polaiteoir thú. Ach tá gá le modh oibre nua, dar liom.  Níl an chóras ag obair mar atá sé.

An rud atá gá leis anois féachaint go fuarchúiseach ar na dúshláin atá romhainn agus an fhoireann is fearr gur féidir linn chun tabhairt faoi na dúshláin sin a sharú.   Níor cheart go mbeadh srian orainn an fhoireann is fearr a roghnú ó 166 TD – ba cheart go mbeadh pobal na hÉireann ar fuaid an domhain ábalta cur isteach ar an bpost.   Nílim chomh cinnte faoi na ‘Giovanni Trapattonis’ nó na “Jack Charltons’  – is é sin eachtrannaigh a roghnú chun tabhairt faoin obair seo – ní h-é mar gheall ar chúrsaí chine nó rud ar bith mar sin.  Nior mhaith liom daoine a roghnú chun teacht i dtarrtháil orainn agus ná beadh spéis ag an duine sin ach i dtuarastal agus aguisín deas don CV.

Rialtas na dtalannaí atá uainn, seachas rialtas na bpolaiteoirí.     Is uirlis nó scil breise an pholataíocht – ach tá gá go mbeadh níos mó ná sin le tairiscint ag an dream ar a mbronnfaimís an chumhacht.

Teach lán ag comhdháil Phleanáil Teanga

Seosamh Mac Donncha, Acadamh na hOllscolaíochta Ghaeilge, ag tabhairt a chaint ag an Scoil Earraigh

Táim ag frreastal ag tús na seachtaine seo ar Scoil Earraigh faoi Phleanáíl Teanga atá á reachtáil ag Acadamh na hOllscolaíochta Ghaeilge – cé go bhfuil gnóthaí eile agam sa Ghaillimh freisin.  Tuilleadh faoi sin ar ball.

Nuair a shroich mé Aras na Macléinn ag an Ollscoil maidin inné, tar éis eirí moch agus turas fada agus, ag amanntaí, baolach, bhí an seomra comhdhála lán go doras agus Seosamh Mac Dhonncha ag cur deireadh lena chaint ar an Stráitéis 20 Bliana i leith na Gaeilge.   Ar éigean go raibh spás ann le seasamh.

Is maith ann an Scoil Earraigh seo, fóram chun cúrsaí pleanála teanga a phlé agus léargas an dream atá ag déanamh dian staidéir ar cheisteanna thar a bheith deacair agus casta.

Tháinig mé le dearcadh daingean i mo cheann go raibh dul amú san cur chuige deighilteach, dar liom, a bhionn á chraobhscaoileadh ag Mac Donncha agus a chomrádaithe i leith idirdhealú a dhéanamh idir an Ghaeltacht agus an Ghalltacht.   Thug an méid a chuala mé ag an Comhdháil dúshlán dom mo chuid claontaí féin a cheistiú – agus ní doigh liom go bhfuil siad chomh daingean.

Nuair a deirim go bhfuil an cur chuige deighilteach, is éard atá i gceist agam go bhfuil an deighilt dlithiúil atá ann idir an Ghaeltacht agus an Ghalltacht deighilteach ann féin agus nílim cinnte im cheann féin go bhfuil sin ar leas na Gaeilge nó pobal na teanga, cibé áit ina bhfuil siad.   Cén fath, mar shampla, go mbeadh deontas á dhíol le teaghlaigh sa Ghaeltacht faoi Scéim Labhairt na Gaeilge sa Ghaeltacht agus nach bhfuil aon deontas á dhíol le teaghlaigh atá  chomh Gaelach céanna taobh amuigh den Ghaeltacht?

Is cinnte go bhfuil sé molta agam anseo deireadh a chur le Scéim Labhairt na Gaeilge mar go dtagaim, go pointe, leis an moladh i dTuarascáil an Bhoird Snip deireadh a chur leis an riar dhifriúil a dheintear ar an nGaeltacht i gcodarsnacht leis an chuid eile den tír, ó thaobh na Gaeilge de agus ó thaobh ceisteanna eile.

Maidir le Seosamh Mac Donnchadha agus Conchúr  O Giollagáin agus eile san Acadamh, is leor a rá gur saineolaithe iad a thuigeann an abhar atá idir láímhe acu agus go bhfuil léargas ar leith acu ar na ceisteanna éagsúla a bhaineann leis an abhar, tá an t-adh linn go bhfuil siad ann agus ag labhairt amach ar na ceisteanna seo.

Tá an chaidreamh idir an dochtúir agus an othar cosúil leis an ghaol idir an saineolaí phleanáíl teanga agus polaiteoirí/na h-údaráis.   Tá othar tinn ann – is í sin an Ghaeilge sa Ghaeltacht).  Téann an pholaiteoir go dtí an Acadamh ag lorg cómhairle maidir leis an oideas is fearr.   Deineann na saineolaithe agus na comhairleoirí leigheas teangan scrudú ar an othar agus aimsíonn siad an fhadhb, tugann siad an diagnosis agus an prognosis don othar mura gcloítear leis an leigheas atá molta ag na comhairleoirí.  Más buan mo chuimhne, b’é an ceannlíne, de reir mar a foilsíodh i Foinse é i 2007 nuair a sceitheadh an tuarascáil i Lúnasa na bliana sin, go raibh an bás i ndán don Ghaeilge taobh istigh de 15 bliain.

Táimíd go léir, is dócha, ag iarraidh an chinniúint sin a sheachaint.   Deirim ‘is dócha’ mar go mbím éadochasach uaireannta go bhfuil comhcheilg ar bun ag na h-údaráís is an Rialtas chun an Ghaeilge a mharú – bá i maorláithis an bealach chun báis atá roghnaithe acu dar liom.

B’é an bun teachtaireacht a bhí á chraobhscaoileadh ag an gcomhdháil ná raibh sa Straitéis 20 Bliain na Gaeilge [dréacht] ach scath den oideas téigeartha a mhol siad sa Staidéar Chuimsitheach.  Go raibh go leor den ‘an oiread agus is féidir’ agus ‘a luaithe agus is féidir’ sa dara chaipéis agus, níos measa ná sin, ná raibh aon leid ann gur thuig an Rialtas go raibh an chainteoir dúchais éagsúil ón fhoghlaimeoir, go deimhin ná raibh ann don chainteoir dúchais ar chorr ar bith nó nior luadh oiread is uair amháin sa chaipéis (aistrithe ó Bhéarla go Gaeilge deirtear linn anois] a d’fhoilsigh Roinn Uí Chuív.

Níl ann don phobal dhá theangach i bhfirinne.   Níl a leithéid de rud ann agus dhá theangachas cothrom, an sprioc atá luaite leis an dréacht straitéis.

Sa Ghaeltacht, is rud dealaitheach é an dhá theangachas.  Is éigean don dhuine a bheith dhá theangach.  Taobh amuigh den Ghaeltacht, is rud breisitheach é.  Tugann cumas sa Ghaeilge breis cumhachta don t-é atá an chumas sin acu.    Is rogha saoil a dheineann daoine.  B’shin an anailis a rinne an saineolaí, Brian O Curnáin, ina chaint an spéisiúil agus dúshlánach.

Deineadh go leor cainte ar chumhacht agus an slí a bhaintear feidhm aistí agus na caidrimh éagsúla cumhachta sa tír seo de reir mar a imríonn siad tionchar ar pholasaithe Ghaeilge is Ghaeltachta.

An deacracht ar chúl na cainte ar fad go bhfuil a fhios ag an saol mór gur ar eigean go bhfuil airgead ann chun na mianta i gceachtar den dhá chaipéis, an Staidéar Chuimsitheach nó an Straitéis 20 Bliana (Dréacht), a thabhairt chun aibíochta.

Ní h-é sin an chúram atá ar lucht an Acadaimh, áfach. Is iad san na comhairleoirí atá ag tairiscint comhairle.  Iarradh orthu an comhairle sin a thairiscint.  Ní féidir leo iacaill a chur ar na h-udaráis glacadh leis an gcomhairle a chuireann siad ar fáil, fiú amháin go mbeadh aontú ann faoi chomh stuama is atá an chomhairle sin.

Tá cuinsí polatúla i gceist, gan amhras, maidir leis an gcomhairle seo a ghlacadh nó gan glacadh leis.  Bheadh sé ina mhí adh amach is amach go bhfaigheadh na cuimsí polatúla sin tús áite i gcás chúrsaí teangan.   Ag an am chéanna, tá’s againn an rud a thiteann amach sa tír seo.

Níl anseo ach an clochmhíle is déanaí sa phlé leanúnach seo.   Ba mhaith liom, sna laethannta romhainn, díriú ar roinnt phointí is argóíntí a cuireadh inár láthair ag an Scoil Earraigh.  Le cúnamh Dé beidh na caipéisí cuí agam ón Acadamh chun cuidiú leis an bplé sin.

Ar aghaidh leis an diospóireacht….

Dhá aguisín:

1. Tá brón orm gurb é seo an chéad tuairisc ón gComhdháíl seo.  Bhí sé i gceist agam tuairisciú leanúnach a dhéanamh.  Ach bhí deacrachtaí ar leith agam ceangal leis an idirlíon ag an Ollscoil – de reir dealraimh theastódh rud éigean cosúil le dispeansáid Phapúil chun ligint dom úsaid as an gcóras Wifi.

2.  Dea scéal[?]  Beidh mé féin ag glacadh pairte ar 7 Lá anocht. TG4 7.30in.

Sceannairt le déanamh ar na h-eagrais Ghaeilge – Tá sé oifigiúil anois

Seo tagairt spéisiúil ón gComhéisiúint Phreasa a foilsíodh mar thuairisc ar an gcruinniú den Chomhaireacht Thuaidh Theas an tseachtain seo chaite.

Foras na Gaeilge

9.  The Council discussed staffing issues in Foras na Gaeilge and noted that arrangements are in place to fill 5 posts in Gaoth Dobhair and 3 posts in Dublin. The Council noted that Sponsor Departments have received an application from Foras na Gaeilge for additional contract staff to complete the English-Irish Dictionary Project. Ministers asked that consideration of this request be completed as a priority and a recommendation presented to the next NSMC meeting in Language sectoral format.

10.  The Council welcomed the Foras na Gaeilge review of its core-funded organisations.  Ministers agreed that core-funding of the Irish language voluntary sector by Foras na Gaeilge be reconfigured on the basis that Foras na Gaeilge will set high level strategic priorities.  Applications for funding will be invited from the voluntary sector, within these strategic priorities, for one or a limited number of organisations with a representational, information dissemination, resource and support provision and advocacy role for the sector as a whole; and at local area level, groups that take an integrated approach to promotion of the Irish language, including working in community, family, educational and youth settings. This reconfiguration is to ensure a more effective, streamlined and cost effective approach to funding of the sector.

I bhfocail eile tá sceannairt le déanamh ar earnáil deonach na Gaeilge chun ‘a more effective, streamlined and cost effective approach to funding of the sector’ a bhaint amach.  An comhtharlúint é go mbeidh 16 phost nua ag Foras na Gaeilge do ‘innealtóiri teanga’ is a thuilleadh nach iad d’oifigí na h-institiúide i mBéal Feirste, Baile Atha Cliath agus, a bhuiochas do dhílarnú, Gaoth Dobhair?  An bhfuil an Foras féin ‘streamlined’  agus ‘cost effective’?

Beag an baol, cheapfainn.   Ach ná biodh aon dul amú ar éinne, tá an rud céanna á dhéanamh le na h-eagrais Ghaeilge is a deineadh roimhe seo le na nuachtáín Ghaeilge.   [D’fhéadfainn a rá: Beag a rinne na h-eagrais Ghaeilge chun Lá Nua nó Foinse (mar a bhí) a thabhairt slán agus anois tá siad ag foghlaim an ceacht a d’fhoghlaim an Pastor Nietmoller.   Ach sin scéal do lá eile.]

Níl an Buiséad fógartha go fóill ach dar liom tá feartlaoi na n-eagras Ghaeilge scríofa ann in áit éigean.  Ní doigh liom mar shampla go mbeidh airgead breise ann d’Fhoras na Gaeilge agus mar sin caithfidh siad an airgead atá á chaitheamh acu ar na fostaithe nua seo – Seisear Déag an Fhorais – a fháil in áit éigean.   Is cinnte go dtiocfaidh an t-airgead seo ó chistí na n-eagras Ghaeilge, iad san fiú atá luaite mar eagrais croí mhaoinithe.

Anois táim cinnte go bhfuil daoine ann a cheisteoidh cé acu chomh eifeachtach is atá na h-eagrais croí mhaoinithe seo – cuid acu ar aon nós – agus go n-aontóidh siad, b’fhéidir, gur cheart go mbeadh ath-eagar éigean ar an earnáil.  Ach an é seo an bealach chun tosaigh?

Tá caipéis spéisiúil eile faighte agam le déanaí freisin – coip de mhiontuairiscí chruinniú idir an Roinn Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta agus an Bórd Snip Nua ar an 8ú Aibreán.  Tá an mhír deireannach sa chaipéis seo – atá ar fáíl ina ionláíne thíos – an spéisiúil mar gheall ar an léargas a thugann sé ar chur chuige agus aidhmeanna an Chomhairle Aireachta Thuaidh Theas….

Mary Walsh [ball den Bórd Snip Nua] noted that Foras was providing funding for 19 organisations.  She asked if there was a problem with the number or range of organisations.

DCRGA replied that there are different niches.  At NSMC it was decided that there was potential for collapsing the number.

Caipéis iomlán: 2009.04.08 Miontuairiscí DCRGA – Snip

Agus anois tá ‘athbhreithniú’ déanta ag Foras na Gaeilge ar eifeacht agus líon na n-eagras Ghaeilge agus mar thoradh ar sin is é an moladh atá ann go mbeadh comórtas ann chun eagras amháin nó líon teorannta eagrais a bheith ann chun obair na n-eagras Ghaeilge a dhéanamh.    Sin tairiscint nach feidir a dhiultú – bí pairteach i gcomórtas chun do phost a choimead!   Agus ós rud é nár ghearán na h-eagrais Ghaeilge faoin gcur chuige seo nuair a bhí na comórtais á reachtáíl do na nuachtáin Ghaeilge, cén slí gur féidir leo cur i gcoinne seo?

Ní aontaim leis an gcur chuige seo ar chorr ar bith.   Is cuimhin liom feidhmeannaigh an Fhorais bheith ag caint ar ‘phairtíocht’ roimhe seo ach ní thuigfeadh siad páírtíocht dá dtabharfadh sé cic sa tóin dóibh.    Ba cheart suí síos le na h-eagrais agus cur chuige aontaithe a bheith ann agus an ‘streamlining’ a bhaint amach i slí atá comhaontaithe.    Má tá ceisteanna le cur faoi líon na bhfostaí ag na h-eagrais Ghaeilge, tá na ceisteanna céanna le cur fá thrí faoi líon agus éifeacht na bhfostaithe ag Foras na Gaeilge féin.

Tá barúil agam, afach, má tá pobal na Gaeilge le teacht slán go mbeidh gá le h-eagras Ghaeilge atá go h-iomlán neamhspleach ar an Rialtas agus go gcaithfimíd íoc as sin.   Mar atá sé tá an cumhacht ar fad ag an Rialtas agus ag an bhForas – agus anois tuigimíd cad é atá ar bun acu agus ní h-é leas phobal na Gaeilge an cloch is mó ar a bpaidrín.

Mar aguisín, is léir ón ráiteas seo ó Ghearóid  O’hEara thar cheann Shinn Féin, nach líonmhar iad cairde na Gaeilge i measc cheannairí an phairtí sin.  Ritheann sé liom go bhfuil an cumhacht anois ag baill SF ar bhórd an Fhorais an scian a chur in eagras ar bith nach gcreideann siad a bheith ag teacht le tuairimí SF.

”Aontaímid i bprionsabal leis na moltaí chun obair na ngrúpaí Gaeilge a athbhreithniú ag súil le luach ar airgead a fháil agus chun éifeachtacht na n-áiseanna caite ar Ghaeilge a uasmhéadú.”

Lucht Sinn Féin ag caint ar ‘luach ar airgead’  – anois tá deireadh cloiste agam.  Cad faoi luach na votaí!

Filleadh Foinse ‘neamhspleach’ ar an bhForas

Is cosúil, de reir tuarisc ar Nuacht TG4 anocht agus de reir raflaí ag scaipeadh le seachtain anuas, go mbeidh Foinse ag filleadh laistigh de choicís.   Ach ní Foinse mar is eol dúinn é a bheidh san fhoilseachán nua.

De réir na dtuairiscí, beidh Foinse á fhoilsiú mar iatán a scaipfear leis an Irish Independent gach Déardaoin.  Tuigtear go mbeidh an chéad eagrán á eisiúint ar 19 Samhain, an lá roimh a bhaileoidh comhaltaí bhoird Fhoras na Gaeilge le h-aghaidh an cruinniú ag a bhfuil sé i gceist an chinneadh a dhéanamh faoin chonradh don nuachtán seachtainiúil le comharba a aimsiú ar….Foinse.

De reir an raitis a tuairiscíodh anocht ar Nuacht TG4, tá sé i gceist ag an bhForas leanúint orthu leis an chomórtas seo agus tá sé deacair a fheiscint conas nach bhféadfaidís amhlaidh a dhéanamh tar éis costas agus saothar a chuir ar na h-iarratasóirí eile nach bhfuil pairteach i gcaoi ar bith sa chluiche idir Foras na Gaeilge agus foilsitheoir Foinse, Pádraig O Ceidigh.

An raiteas is súntasaí a chuala mé anocht, áfach, go raibh an Roinn Ghnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta ag cur ceiste ar an bhForas athbhreithniú a dhéanamh ar an scéal sa chomhthéacs gur féidir ná raibh gá lena gcomórtas mar go raibh comhlacht trachtála ag déanamh na h-oibre.  D’fhéadfadh sé tarlú, mar shampla, go dtabharfaí dúshlán don bhForas dá mbronnfaidís an chonradh ar dream éigean ar an mbonn go raibh an infhéistíocht ag sarú dlithe an Aontais Eorpaigh maidir le h-iomaiocht sa mhargadh.

Gach seans go gcriochnódh an scéal san Ard Chúirt….

Mar is eol díbh táim féin luaite le h-iarratas sa chomórtas seo – Nuacht 7 – agus táimíd dóchasach is muiníneach faoinár n-iarratas.  Ní chuireann sé isteach orm bheith san iomaíocht le Foinse arís más gá.     Tá nuachtán náisiúnta eile ag cur comhairle agus tacaíócht phraicticiúil ar fáil dár niarratas.

Tá sé ráite ag an bhForas nach mbeadh an ‘stadas’ céanna ag baint le h-iatán i nuachtán eile agus gur ísliú céime don Ghaeilge a bheadh ann.  Ní mar sin a bheartaigh siad i gcónaí nó nuair a bhí an comórtas á ullmhú le h-aghaidh nuachtán laethúil i 2006, chinntigh baill áirithe ar bhórd an Fhorais go mbeadh ‘foilseachán’ seachas ‘nuachtán’ á lorg le deis a thabhairt don Irish News cur isteach ar an gcomórtas lena bplean iatán laethúil a fhoilsiú.  Bhain an plean sin le h-imreas idir an Irish News agus foilsitheoirí Lá, Grúpa Meáin Bhéal Feirste, agus iarracht eilimintí laistigh den bhForas deireadh a chur le Lá.   Sin é mo thuiscint ar chúrsaí – ach má tuiscint eile amuigh ansin ó dhuine údarásach, bheadh failte roimhe anseo.

Ar aon nós, bheinn féin abhairín buartha nach mairfeadh Foinse sa chrut nua seo ró fhada.  Nach cuimhin linn gur eirigh Pádraig O Céidigh as an fhoilsitheoireacht i mí an Mheithimh de bharr titim 75% ar fhograíocht stait.  Ní dócha go bhfeabhsóidh seo.   Tá ana chostas ag baint le foilsiú agus clóbhuaileadh 150,000 iatán 28 leathnach uair sa tseachtain agus ní chuirfeadh sé íontas orm go gcosnódh sé isteach is amach le €5m in aghaidh na bliana.    An bhfuil an Independent sásta an bille sin – nó cuid mhór de a sheasamh?   Ní h-aon rún nach bhfuil an Independent gan a chuid trioblóidí féin faoi láthair.  Nó an é Pádraig  O Céidigh a sheasfaidh an chostas?  Agus más é, cá fhad a mhairfidh sin i gcomhthéacs na h-aimsire seo agus an tionscal eitleoireacht trí chéile faoi scamall?

Dá mba rud é ná rabhas bainteach le h-iarratas eile, bheinn ag súil go n-eireodh leis an  bplean seo, ar son na Gaeilge, mar tá sé nua agus difriúil.  Agus tá gá le rudaí nua agus difriúla a dhéanamh san aimsir seo.  Dar ndoigh creidim go bhfuil rud éigean nua agus difriúil le tairiscint ag ár n-iarratas freisin.  Mar sin i gcead do Foinse, Nuacht 7 abú.

Gné aisteach den scéal seo nach bhfiul iar fhoireann Foinse san áireamh, de réir mar a thuigim, sa scéim seo ag an gCéideach.   Tá eagarthóír luaite leis an iatán – Eimear Ní Chéide sílim an ainm a chuala mé ar Nuacht TG4.   Agus tá iar fhoireann Foinse luaite le h-iarratas eile a bheidh a fhiúntas á mheas ag an gcruinniú ar 20 Samhain – Tuairisc ainm oibre an iarratais seo.

Cad a tharlóidh, níl a fhios agam, ach is cinnte go mbeidh aiféaltas ar an bhForas nár deineadh an rogha ar an 16ú Deireadh Fómhair mar a bhí beartaithe roimh ré.

Nó an mbeidh?

Cúpla cinniúnach iad an 19ú agus 20ú Samhain, gan aon amhras!