While the present generation is better educated than previous ones, there is room for improvement in Irish education. Not enough time is given in primary schools to foreign languages, science, and maths, and too much is given to learning the two national languages.
John Bruton, iar cheannaire FG, iar Thaoiseach, (an Taoiseach a sheol TnaG!)
Is é seo an cáineadh atá á dhéanamh ar an gcóras oideachais in Éirinn ag an iar Thaoiseach John Bruton agus é ag scriobh san Irish Times ar an oideas atá aige chun an tír a chur ar ais ar a cosa arís. Níl sé ráite go follasach aige ach is dócha go dtuigimíd cén teanga náisiúnta a mholfadh John Bruton laghdú a dhéanamh ar an riar ama atá ar fáil di sa chóras bhunscolaíochta.
Molann sé go n-úsáidfí an am seo chun:
We should reallocate a couple of hours a week on the primary school timetable to science, maths and a foreign language.
Nilim i gcoinne níos mó eolaíochta nó matamaitic nó, fiú, teanga iasachta, a mhúineadh do pháistí sa bhunscoil. Tá mo mhac féin ag freastal ar bhunscoil ina múintear Iodáílis. Agus Gaeilge/Gaoluinn.
Ach is dearcadh gearr radharcach neamh eolaíoch atá á mholadh ag an iar Thaoiseach. Sa chéad dul síos ní mór teangacha a mhúineadh mar is ceart sa tír seo, le go mbeidh na daltaí ábalta í a labhairt nuair a fhagann siad an scoil. Cé mhéid airgid a bheadh sábhailte againn dá mba rud é go mbeadh ard chumas sa Ghaeilge i measc na gcailíochtaí atá ag ár stát seirbhísigh? Is léir freisin go bhfuil deacrachtaí ag daoine le teangacha iasachta agus an Bhéarla féin sa tír seo. An Taoiseach féin, Brian Cowen, is í ‘jargon’ an teanga is dúchasaí aige.
De réir gach taighde atá déanta, cuidíonn foghlaim teanga agus tú óg, sa chóras tumoideachais go h-áirithe, le cumas an dhuine óig tuilleadh teangacha a fhoghlaim agus iad ag fás suas. Mar sin, más amhlaidh go dteastaíonn ón Uasal Bruton go mbeadh cumas teangacha iasachta ag an nglúin óg, ní gá do moladh go mbeadh níos lú ama á chaitheamh leis an nGaeilge agus leis an mBéarla. Ní gá níos mó áma a chaitheamh leo, seans, ach go gcaithfí an t-am atá á chaitheamh leo níos éifeachtaí.
Nílim ag lochtú na múinteoirí as an teip seo. Creidimse go bhfuil ár gcóras oideachais seanachaite, gur córas scruduithe é seachas córas oideachais, agus go gciallaíonn sin go bhfuil daltaí á dhíriú ar an Ard Teist agus ‘pointí maithe’ a scóráil seachas ar na rudaí ar ghá doibh bogadh chun tosaigh sa saol a fhoghlaim. Cinnte tá gá measúnú neamhspleach a dhéanamh ar gach dalta agus na talannaí is na treithe atá acu a aimsiú agus a spreagadh. Ach is múnla ó ré Victoria an scrúdú mór seo ag deireadh do thréimhse scolaíóchta ina gcaitheann tú gach rud atá ar eolas agat a chaitheamh amach ar leathnach laistigh de thrí uair a chloig!
De réir an mhúnla seo a fheidhmíonn leithéidí John Bruton agus Ed Walsh. Creideann siad má fhoghlaimíonn tú an Ghaeilge, go bhfagann sin níos lú spáis san inchinn chun teangacha eile a fhoghlaim. Cé chomh cloch aoiseach is atá an dearcadh sin? Táimíd ag caint ar an ré Iurassach is dócha.
Is sean phort agam é go bhfuil easpa mór acmhainní oideachais ar lucht múinte Ghaeilge (agus i nGaeilge) agus go bhféadfaí an t-airgead atá á úsáíd chun cáipéisí nach léitear i dteanga ar bith a aistriú ó Bhéarla go Gaeilge ar na leabhair seo atá gá leo agus leitheoirí ag fánacht orthu go cí ocrach. Teip ár gceannairí i ‘nGluaiseacht na Gaeilge’ agus sna Pairtithe Polatúla atá a n-inchinn lán le caint ar ‘chearta teanga’ agus a leithéid ach nach dtuigeann siad an rud ceart le déanamh chun an teanga a thabhairt slán.
Agus ar eagla na mí thuisceana, nílim ag iarraidh obair a bhaint d’aistritheoirí. Daoine árd chumasacha iad seo a fhéadfaí na scileanna atá acu a chur i bhfearas go h-eifeachtach ag aistriú is ag cumadh téacsleabhair is acmhainní dá leithéid, abhair a bheadh eileamh orthu ag léitheoirí, seachas ar an mhaorláthas ar mire.
Racht na maidine, curtha díom…..bíodh lá deas agaibh….
Seo an litir ó Aonghus a fhoilsíodh inné sa Sunday Independent mar fhreagra ar m’alt an tseachtain seo chaite. Níl an litir ar fáil ar eagrán idirlín an Indo ar chúis éigean ach ós rud é gur cheannaigh mé an nuachtán, tá sé feicthe agam ar leathnach na litreacha. Tá saghas tuairim agam nach gceannódh lucht leanta iGaeilge an nuachtán sin ach nár mhiste leo a fháil amach nuair a fhoilsítear alt nó litir ann faoin nGaeilge.
Litir stuama é mar a bheithfeá ag súil leis ó Aonghus – ar ndóigh ní aontaím leis cé go dtuigim an argóínt.
Seo chugaibh é…..
Dear Sir,
I am one of those who disagree with Concubhar Ó Liatháin’s analysis of
the purpose and success of the Official Languages Act. (Sunday
Independent 1 Nov)
There is a perfectly simple reason why the Act is full of details
about a bureaucracy. The purpose of the Act is to make the states
bureaucracies take Irish speakers into account, in a planned,
consistent and sensible fashion.
The compulsory English imposed by the State’s various arms on the
people of the Gaeltacht has been a major factor in the decline of
Irish in the Gaeltacht, and a significant factor in reducing the range
of places Irish is spoken outside the Gaeltacht.
The documents it requires translated are those used by the
bureaucracies to communicate with the public. That these can be
improved, and produced and distributed more cost effectively is true,
but not the purpose of the Act. To allow the bureaucracy to continue
to ignore Irish speakers in these documents – which the organs of the
State consider to be important – would be to signal that Irish
speakers need not be considered.
It should also be noted that it is not resources which would be
available for Irish language projects that are spent on these
measures.
Like every other legal measure, the cost of these measures are met
from the administrative budgets of public bodies, which received no
additional funding when the Act became law. And costs related to the
full range of the Act – not just the small number of translated
documents – consume less than a few percent of the administrative
budget, which itself is a small fraction of the actual budget of the
public bodies.
Nobody ever claimed that the Act would improve matters overnight – it
takes time to change attitudes and to undo the damage done by years of
compulsory English.
But the act is improving matters, and where it is put into effect
properly, has led to a jump in the amount of business conducted
through Irish.
Seo smaoineamh ar fiú féachaint air – cé nach bhfuil a fhios agam an chostas a ghabhann leis – agus d’fhéadfadh sé an argóint seo faoi chúrsaí aistriúchán a réiteach go glic.
Spéaclaí atá chomh glic sin go gcuireann siad aistriúcháin ar fáíl don t-é atá á chaitheamh nuair atá sé nó sí ag labhairt le duine eigean nach bhfuil comhtheanga aige nó aici leis an gcéad dhuine. Is amhlaidh go bhfuil na spéaclaí chomh glic go dteilgíonn siad na fotheidil ar an lionsa.
Is dócha go mbeadh sé indéanta é seo a úsáid freisin le h-aghaidh aistriúcháin téacsa – nó leagan de. Agus tá’s againn ar fad faoi Google Translate agus na buanna – is na mí bhuntáistí – a bhaineann leis an gcóras sin.
Ar aon nós, is fiú féachaint air mar chóras agus beidh sé speisiúil a dhéanamh amach conas mar a eiríonn leis is an mbeidh sé oiriúnach d’aistriúcháin Ghaeilge.
Beidh sé ar fáil sa tSeapáín ón mbliain seo chugainn.
Fiú, tá sin thart. Caithfidh mé rá go raibh mé cineál neirbhiseach roimh an diospóireacht ar maidin inniu[beo anois] idir mé féin agus an Aire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, Éamonn O Cuív ar Adhmhaidin ar maidin inniu.
D’iarr an tAire ar léiritheoirí an chláir an deis a thabhairt do diospoíreacht liom faoin alt uaim a d’fhoilsigh an Sunday Independent Dé Domhnaigh. Agus gan amhras ní raibh aon cheist ach go gcuirfí an ardán ar fáíl d’Aire na Gaeltachta ar Raidió na Gaeltachta. An mó Aire eile atá staisiún náisiúnta raidió ann chun riar a dhéanamh air nó uirthi?
Ar aon nós thosnaigh an diospóireacht agus cé gur an Aire a d’iarr é, is mise a iarradh air labhairt ar dtúis. Chuireas i láthair go raibh áthas an domhain orm an deis seo a fháil chun an cheist a phlé leis an Aire, ar iarratas an Aire, mar gur trath cinniúnach é seo i stair na tíre agus go bhfuil roghanna tabhachtacha le déanamh againn.
Dar liom, tá ‘airgead na Gaeilge’ á chur amú ar aistriúcháin ar chaipéisí oifigiúla agus chorporáideacha nach bhfuil morán leas le baint ag an bpobal astu fhaid is atá gníomhaithe teanga/eagrais/múinteoirí/eile á ngearradh agus á fhágáil ar an dtrá folamh ag an Rialtas.
Thugas cúpla sampla:
De réir Scéim Teanga na Roinne Oideachais, tá sé mar aidhm ag an Roinn sin leaganacha Gaeilge de chaipéisí chorporáideacha a chur ar fáil go comhuaineach le na leaganacha Béarla.
Foilseacháin Chorpraithe
Foilsíonn an Roinn roinnt foilseachán corpraithe gach bliain. Faoi réir Acht na dTeangacha Oifigiúla, leanfaimid orainn ag soláthar leagan Gaeilge de gach foilseachán corpraithe. Cuirtear na foilseacháin seo amach chuig na Comhpháirtithe Oideachais agus faigheann níos mó ná 4,000 scoileanna cóipeanna de na foilseacháin chorpraithe. Cuirtear leaganacha Gaeilge de dhoiciméid chuig na Gaelscoileanna agus na scoileanna Gaeltachta, ar ndóigh, agus bíonn siad ar fáil do scoileanna eile ach iad a iarraidh.
Foilseacháin
Tá an Roinn freagrach as pleanáil agus soláthar cóiríocht scoile agus dá réir sin tá sí gafa le bainistíocht tionscadal móra tógála. Mar thaca don gclár seo tá sraith de ábhar treoraithe teicniúla ann maraon le doiciméadú de leithéid Líníochtaí Ailtireachta, Billí Cainníochtaí, agus Iarratais ar Thairiscintí, &rl. De bhrí go bhfuil siad casta, teicniúil leanfar de na doiciméid seo a chur ar fáil i mBéarla amháin chomh fada agus a mhaireann an chéad scéim.
De ghnáth, is i mBéarla amháin a bhíonn fáil ar doiciméid taighde, tuairiscí coistí, moltaí meitheal oibre agus doiciméid eile a úsáidtear go hinmheánach nó a scaiptear i measc na gComhpháirtithe Oideachais.
Bileoga Eolais
Cuireann an Roinn bileoga eolais ar fáil do ghrúpaí éagsúla custaiméirí. Bíonn na bileoga seo i mBéarla de ghnáth. Eisíonn an tSeirbhís Náisiúnta Síceolaíochta Oideachais a mbileoga eolais go léir i mBéarla agus i nGaeilge.
An Feabhsúchán atá Curtha Romhainn
Go ginearálta, foilsítear an leagan Gaeilge agus an leagan Béarla i diaidh a chéile, ach i gcaitheamh scéime 2005 – 2008 tosóidh an Roinn diaidh ar ndiaidh ag cur amach dlúthdhioscaí leis an leagan Gaeilge agus an leagan Béarla orthu.
Sin mar a deir sé sa scéim. Cuir seo i gcomparáid leis an dearcadh atá acu i leith pacaí acmhainní do na scoileanna céanna, pacaí a bheadh ina áis agus ina acmhainn do na múinteoirí agus na páistí:
Pacáistí Acmhainne agus Físeáin
Ní bhíonn eolas i bhfoirm pacáistí acmhainne agus físeáin ar fáil ach i mBéarla amháin de ghnáth mar gheall ar chostas foilseacháin líon beag pacáistí acmhainne agus tairgthe físeán i nGaeilge.
Preaseisiúintí
Faoi láthair, cuirtear preaseisiúintí amach as Béarla.
Óráidí nó Ráitis
Óráidí nó ráitis a thugann Airí, na cinn a thugtar san Oireachtas ina measc, nó óráidí a thugann oifigigh sinsearacha, cuirfear ar fáil i dteanga(cha) a dtabhartha iad.
An Feabhsúchán atá Curtha Romhainn
I rith 2005 – 2008, cuirfimid leagan Gaeilge ar fáil de na foirmeacha iarratais do na seirbhísí seo leanas:
• Seirbhísí Pearsanra d’fhoireann múinteoireachta agus foireann eile a fhostaítear ag leibhéal Bunscoile.
Déanfar cur i bhfeidhm na dtionscnamh ríomhsheirbhísí Rialtais agus tabhairt isteach na bhfoirmeacha iarratais ar-líne, a dhéanfar in éineacht leis sin, ar bhonn dátheangach. An chéad tionscnamh den sórt sin, gabháil ar-líne bhunachair éileamh tuarastal d’fhoireann múinteoireachta agus foireann eile a fhostaítear i mbunscoileanna, déanfar é a phíolótú i 2006.
An Feabhsúchán atá Curtha Romhainn
I rith 2005-2008, measúnóimid féidearthacht pacáistí acmhainne a aistriú go Gaeilge do chláir scoileanna.
Cé acu is tabhachtaí dár libh trath go bhfuil rogha le déanamh nuair atá acmhainní gann? Nár cheart tús áite a thabhairt do na pacaí acmhainní roimh na ‘caipéisí corporáideacha’?
Sampla eile:
Romham ar chlár Adhmhaidin inniu bhí Cabrini de Barra, gníomhaí teanga sna Déise agus duine a bhí go dtí le déanaí fostaithe mar aisitheoir teangan. Ag tús na bliana rinne an Roinn Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta an cúnamh don scéim seo a aistharraingt agus anois tuigim go bhfuil Cabrini gan post. Mór an náire mar bhí obair mhaith ar bun sa Rinn. Anuas ar sin tá an t-airgead don Chomharchumann atáimse im bhainisteoir air, Comharchumann Forbartha Mhúscraí, gearrtha le níos mó ná 50% ag Udarás na Gaeltachta agus tá ciorruithe den scála céanna curtha i bhfeidhm ar fuaid na gcomharchumainn ar fad ina bhfuil bainisteoirí faoi oiliúint fostaithe iontu. Nílim ag lochtú UnaG – nó tá an aisínteacht sin beo ar an airgead a fhaigheann siad ó Roinn Uí Chuív.
Ar an láimh eile, tá an Roinn Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta tar éis Stiurthóir Rannóg Aistriúcháin a earcú le déanaí agus is é an tuarastal atá luaite leis an post sin ná €90,000 go €130,000 móide €13,000. An chúram a bheidh ar an duine sin suas le 40,000 leathnach d’ionstraimí reachtúla a aistriú go Gaeilge ar chostas €3m nó níos mó. Dhíolfadh an suim airgid sin as roinnt mhaith gniomhaithe teanga ar an dtalamh sna Gaeltachtaí ar fad agus bheadh an briseadh ann d’iris Ghaeilge don aos óg, leithéidí nós*, a mhaoiniú, rud atá de dhith go géar.
Ceist roghanna é seo agus tugann na roghanna atá á dhéanamh ag an Rialtas seo, ag an Aire seo, trath na h-eigeandála seo, léargas íontach dúinn ar chur chuige an Rialtais i leith na tíre. Is léir nach bhfuil a fhios ag an Rialtas cad is feidir a dhéanamh chun stop a chur leis an chur amú atá ar bun san earnáil phoiblí, an earnáil atá, de reir dlí ar aon nos, faoina smacht.
Ba oscailt súl dom – agus táim cinnte d’éisteoirí Raidió na Gaeltachta ar maidin inniu – an chosaint a rinne an Aire ar na roghanna atá á dhéanamh aige agus a chomhleacaithe rialtais i leith na Gaeilge agus na Gaeltachta.
Tá sé ráite go minic aige go gcreideann sé gur ceart bunusach é go mbeadh abhar ar fáil sa dhá theanga oifigiúil ach, sa chéad anál eile, deir sé go gcuireann Acht na dTeangacha Oifigiúla srian ar an méid aistriúchán atá le déanamh nó, de reir na Bunreachta, a chum a shean athair féin i gcomhair lena chomhairleoirí.
An uair seo, dúirt sé gurb amhlaidh go raibh ‘airgead na Gaeilge’ á sparáil ag Acht na dTeangacha Oifigiúla mar anois go gcaithfidh gach Roinn agus eagras phoiblí atá ceangailte le scéim teanga an t-airgead chun riar a dhéanamh ar an scéim teanga sin a fháil laistigh d’achmhainní na roinne féin seachas ó ‘airgead na Gaeilge’, an fhoinse don obair seo roimh Acht na dTeangacha Oifigiúla. An rud nach dtuigeann an Aire, is léir, gurb é tuiscint an phobail gur ionann airgead a chaitear ar rudaí fónta agus úsáideacha i nGaeilge agus airgead a chaitear ar aistriúcháin ar chaipéisí oifigiúla chorporáideacha le cheile agus airgead na Gaeilge agus, níos cirte ná sin, amharcann siad ar an airgead seo – agus an cheart acu – mar a gcuid airgid á chur amú ar an nGaeilge.
Bhí seo olc a dhothain mar ‘mhíniú’ ón Aire ach chuir an chéad chuid eile dá chaint an dlaoi mullaigh ar chúrsaí. Dar leis ná raibh mise buartha ar chorr ar bith faoin airgead atá á chur amú ar na bunchaipéisí Béarla, caipéisí nach mbionn aistriúcháin Ghaeilge ar a bhfurmhór mhór, agus gur mó i bhfad an cur amú airgid ar seo. ‘Go tobann,’ arsa an Aire, ‘tá Concubhar buartha mar gheall ar an airgead atá á chur amú ar an nGaeilge’.
I simply can’t take it any more. This latest scandal is piling ignominy on my beloved Irish language. More and more money — our tax euros — is being spent on translating documents which aren’t read in English so they can be equally unread in the First Official Language.
Cén chuid de seo [thuas] nach dtuigeann sé? Tá béim curtha le cúpla focal agam chun go dtuigfeadh sé go bhfuil imní orm faoi chur amú airgead an phobail – mo chuid airgid agus do chuid airgid – cuma cén teanga ina bhfuil an cur amú á dhéanamh. Is mó agam, b’fhéidir, an cur amú a fheictear dom bheith á dhéanamh ar chaipéisí Ghaeilge mar gheall ar an ngrá atá agam don teanga agus an tuiscint atá agam ar na bealaí níos fearr agus níos eifeachtaí chun an t-airgead céanna a infheistiú chun toradh nios fearr a fháil ar son na teanga agus ar son na tíre.
Luaigh an Aire figiúir de €18m – creidim,nó ar eigean gur chuala mé de bharr droch líne gutháin ach beifear ábalta seo a seiceáil ar ball nuair a bheidh an agallamh ar fáíl mar phodchraoladh – leis an chaiteachas ar chaipéisí i mBéarla a dheineann ranna rialtais. Sin suim mhór airgid agus d’admhaigh sé go raibh caipéisí faighte aige ar maidin inniu, caipéis 1000 leathnach ón NSSS (cibé dream iad san) agus caipéisí eile agus bhí sé le tuiscint uaidh nach mbeadh sé á léamh seo.
Más é sin an scéal, a Aire, tá an Rialtas seo ag cur an dubh ina gheal orainn ar fad. Agus iad ag maíomh go bhfuil eigeandáil airgeadais ann, tá páistí óga ag fánúint ar obráidí a shlánóidh iad ón mbás agus a fheabhsóidh a mbeatha de bharr nach bhfuil maoiniú ann chun íoc as altraí chun cúram a thabhairt doibh i ndiaidh na n-obráidí in aonad dianchúraim. Go fóill tá siad ag caitheamh an oiread sin airgid ar chaipéisí ollmhóra nach leitear. Is cinnte go bhfuil gach curiarracht le h-aghaidh cur amú airgid á shárú ag an Rialtas seo agus níos measa ná sin arís, níl aon náire orthu faoi seo.
Ag meabhrú ar an gcás sin faoi pháistí ag fanúint ar obráidí in Oisbidéal na bPáistí i gCromghlinn, chuimhnigh mé ar an leithscéal a thug an Aire ar cheapachán an stiurthóra nua ar an rannóg aistriúcháin. Dúirt sé go raibh air an stiurthóir a cheapadh de bharr go raibh comhairle ‘Bunreachtúil’ faighte aige agus de reir an chomhairle sin go raibh baol ann go dtabharfaí cás in éadan an Stáít.
Nach mó i bhfad an chontúirt go gcuirfí an dlí ar an Stát de bharr easpa altraí dianchúraim má fhaigheann páiste bás agus iad ag feitheamh ar an obráid a shabháilfeadh a mbeatha? Tá’s agam go cinnte nach staonfainn ó chás cúirte dá leithéid dá mbeadh mo pháiste sa chás sin.
Aontaim leis an bprionsabal go bhfuil ‘cearta teanga’ ann ach caithfear na cearta sin a chur i gcomhthéacs na linne seo agus cad é leas an phobail? Cuid den cheist faoi leas an phobail isea leas phobal na Gaeilge – ní féidir agus nior cheart pobal na Gaeilge a scarúint ón phobal mhór faoi mar atá grúpaí ar nós Guth na Gaeltachta agus grúpaí eile atá ag stocaireacht ar son a suimeanna leasmhara féin.
Mar a deir an sean fhocal, is ar scath a cheile a mhairimíd…..
An fíor an scéal go bhfuil Leas Phríomh Fheidhmeannach Fhoras na Gaeilge, Tomás O Ruairc, ceaptha ina Stiurthóir ar an Aonad Aistriúcháin nua i Roinn Uí Chuív agus go bhfuil tuarastal idir €97,000 agus €130,000 luaite leis an bpost céanna, gan trácht ar liúntas €13,000 le h-aghaidh ní fheadar cad é.
An é seo an úsáid is fearr d’airgead an Stáit ag an am seo? An mbeadh an Chiste Náisiúnta Airgeadais sásta airgead ar bith, gan tracht ar airgead ar an bpá scála seo, a chur ar leataobh dá mba rud é go raibh siad i gcumhacht?
Sin ceist ar fiú freagra a fhail do, nach gceapfadh sibh?
Dála an scéil, guím gach rath ar Thomás ina phost úr.
Seo chugaibh alt liom a foilsíodh sa Sunday Independent ar maidin…
THE Irish Language Commissioner, Sean O Cuirreain, has urged Irish speakers to avail of their right to have their cases heard in the First Official Language in the Irish court system.
Apparently only a little over €1,000 was spent on interpreter services for Irish speakers in 2007, and in 2006, the figure was less than €2,000.
Although interpreters were sought in legal actions involving 71 different languages, Irish wasn’t among the top 10 languages for which such services were sought.
Of course, let me hastily point out that the Irish Language Commissioner, An Choimisineir Teanga, the much respected Sean O Cuirreain, hasn’t called on more Irish speakers to break the law, one of the possible requirements to appear in court. He has, however, called on more Irish speakers to avail of their right, under the Constitution, to fight their cases in Irish.
This call suggests to me that an tUasal O Cuirreain is a glass-half-full kind of guy. Isn’t it good news that the court system isn’t clogged up with Irish speakers? Doesn’t it prove that Irish speakers are more law-abiding than the rest of the population?
You may have guessed that I am a Gaelgeoir myself and are, perhaps, wondering why I’m adopting such an apparently anti-Irish stance.
I simply can’t take it any more. This latest scandal is piling ignominy on my beloved Irish language. More and more money — our tax euros — is being spent on translating documents which aren’t read in English so they can be equally unread in the First Official Language.
And yet my six-year-old son attending primary school in the Gaeltacht is starved of reading material in Irish due to lack of resources.
I used to be an editor of an Irish-language daily newspaper — but it closed due to lack of resources. At its peak, more than 4,000 copies of La Nua were being sold daily. That’s not to mention the number of hits the website attracted from all over the world.
When I make these points to my Gaelgeoir friends, they tell me that I’m naive to expect that if translation of the official documents were to stop, the resources saved would be spent on the provision of high-quality textbooks or a youth-oriented magazine as Gaeilge.
The point, to put it bluntly, is that as long as the money is being spent on Irish, no matter if it’s read or not, that’s fine. After all, it provides work
for highly qualified translators who are paid more than your average journalist for their unread translations. On average, they’re paid €14 per 100 words. The scale of the folly is underlined by the recent revelation that translation of rarely read documents cost €1.8m last year — that’s more than was spent on funding Irish language books, newspapers and magazines combined.
You might expect that the undoubted expertise of these translators be used to produce the textbooks or magazines for which there is, it appears, demand among the public?
Not at all. Because the Official Languages Act only provides for the translation of some official documents and doesn’t, for instance, compel the Department of Education and Science to ensure that textbooks of a similar quality are provided in all subjects in each of the official languages.
So now, here we go again, as if we needed more ways to waste public money in entirely futile gestures, the Coimisineir Teanga, whose ultra-modern office in An Spideal is funded to the tune of €1m per year, comes up with another way to put us further in the red. All ‘ar son na cuise’.
When the Official Languages Act was mooted and vociferously demanded back in the early days of the Celtic Tiger, it was sold as the panacea for all Irish language ills. And I have to admit that I was to the forefront of those who believed it might be of benefit — until I read the bill as it was proposed and realised it was little more than a bureaucrats’ charter.
Now we have the legislation and Irish is an official working language in the European Union. All should be well — but it’s clearly not, as the Irish language is increasingly under threat in the Gaeltacht, and Irish speakers are on tenterhooks. As we await the publication of a plan to revitalise the Irish language by 2028 with the ‘creation’ of 250,000 daily speakers, the certainty is that the money doesn’t exist to fund the fulfilment of such a plan. But I fully expect the farcical situation of rarely read documents being translated to continue.
The famed satirist Myles na gCopaleen would have had a field day with this. His memory will be recalled in a revival this month of his classic An Beal Bocht by Belfast-based Aisling Ghear who are taking their production on an All-Ireland tour.
If ever there was an antidote to the farce of futile translation, it’s this. Maybe Sean O Cuirreain could take a time out to attend and realise the folly of his proposal.
Tá sé tugtha chun solais san Irish Independent inniu gur caitheadh €1.8m ar aistriúcháin chaipéisí oifigiúla go Gaeilge. Is fiú an scéal a léamh ar mhaithe le tuiscint a fháil ar scála na seafóide atá ag titim amach. Tá na milliún Euro á chaitheamh gach bliain ar chaipéisí nach léitear nuair atá daoine atá ag iarraidh foilseacháin a bheadh léamh agus tóir orthu fagtha ar an dtra folamh.
An cheist atá agam ná seo – an bhfuil tusa sasta go bhfuil an oiread sin airgid á chaitheamh ar aistriucháin, go h-áirithe ag an am seo. Gan amhras tá go leor lúbanna ar lár sna tuairiscí a bhionn sna meáin Bhéarla ar an gceist seo – ní chuirtear san áireamh an méid airgid a chaitear ar na leaganacha Bhéarla de na caipéisí céanna nó ní áirítear an líon uaireannta a deineadh íoslódáil ar na caipéisí seo. Go deimhin tá cosaint tréan déanta agam ar an gcaiteachas seo i litir a foilsíodh san Irish Examiner inné. Dar liom gur fearr an t-airgead a chaitheamh ar chaipéisí a aistriú seachas bheith á thabhairt do leithéidí Brendan Drumm (a fuair bónas €70,000 in aineoin an easpa acmhainní sa chóras sláínte) nó John O’Donoghue, a chaith na céadta míle Euro ar chamchuaird ar rás chúrsaí na hEorpa.
Ach má eirímíd ró ghafa le na poinntí seo, ní fheicfimíd an phictiúir mhór. Is é sin go bhfuil michlú á charnú ar an nGaeilge de bharr an bhásta seo trath go bhfuil eigeandáil airgeadais sa tír.
An bhfuil sé ceart agus cóir go bhfuil an oiread san airgid á chaitheamh ar chaipéisí Ghaeilge nuair atá sé soiléir nach bhfuil tóir ag Gaeilgeoirí ar na caipéisí céanna?
Agus cad is fiú do Ghaeilgeoirí bheith ag gearán faoi easpa leabhair, téacsleabhair scoile san áireamh, nuachtáin is irisí i nGaeilge nuair atá an oiread sin acmhainní á chur i dtreo na caipéisí nach léir aon tóir a bheith orthu?
Tá mé tinn tuirseach is dubh dóite leis an bhfimínteacht a bhionn á chleachtadh ag Gaeilgeoirí ar an gceist seo. Amhail is gur cuma leo go bhfuil airgead á chur amú nuair atá airgead á chaitheamh ar chaipéisí Ghaeilge nach léifeadh na Gaeilgeoirí céanna!
Leis an fhigiúir €1.8m IN AGHAIDH NA BLIANA a chur i gcomhthéacs, is mó é ná conradh CEITHRE BLIANA le h-aghaidh nuachtán seachtainiúil a sholathar, conradh atá measúnú á dhéanamh anois ar ag Foras na Gaeilge. €1.6m – nó €400,000 ar a mhéid – atá á thairiscint don chonradh sin san iomlán – agus táim ag caint ar uasmhéid.
Agus is bocht an chosaint a dheineann an tAire O Cuív ar chúrsaí:
But Community, Rural and Gaeltacht Affairs Minister Éamon Ó Cuív defended his policy. He said it is “a fundamental right of the Irish speakers of this country to get certain basic documents in Irish and to get basic services through Irish”.
He said the Official Languages Act 2003 “limits the State’s obligation to translate documents” and without it, “the State could be held legally obliged to translate every single document produced”.
Anuas ar sin, tá An Choimisinéir Teana, Seán O Cuirreáin ag gearán nach bhfuil a dhothain Gaeilgeoirí ós comhair na cúirte ag troid a gcásanna i nGaeilge. Mar a dúirt sé i bpreas ráiteas a d’eisigh a oifig inniu, d’iarradh seirbhísí ateangaireachta i gcúirteanna na tíre i 71 teanga anuraidh. “Ní raibh an Ghaeilge fiú i measc na chéad deich dteanga,” a dúirt Seán Ó Cuirreáin.
Dá mbeadh mioscais ionam, bheinn ag ceapadh go raibh an Choimisinéir Teanga ag iarraidh ar níos mó Gaeilgeoirí an dlí a bhriseadh níos minicí. Ach ní dócha gur shin atá i gceist aige.
Dar liom gur coir ann féin é bheith ag moladh do dhaoine níos mó airgid a chur amú – ná mar atá á chur amú go dtí seo – ar sheirbhísí trí Ghaeilge a éileamh nuair nach bhfuil siad ag iarraidh na seirbhisí trí Ghaeilge sa chéad dul síos.
Má tá airgead le caitheamh ar an nGaeilge, agus creidim go bhfuil sé riachtanach fiú san trath eigeandála seo, ba cheart go mbeadh airgead ann le h-aghaidh téacsleabhair is eile i nGaeilge.
Ar ndóigh tá’s agam go gcothóidh an chaint seo an ghnath aisfhreagra ón dream a chreideann – agus is dócha go bhfuil an cheart acu – má staontar ó airgead a chaitheamh ar chaipéisí a aistriú go Gaeilge nach mbeidh na h-acmhainní sin ar fáil le h-aghaidh fiontair fónta ar nós na téacsleabhair thuas luaite.
Tá go leor tacaíocht léirithe ag Gaeilgeoirí éagsúla don cheangal atá ar chomhairlí chontae is údaráis phoiblí eile aistriúcháin a dhéanamh ar chaipéisí oifigiúla go Gaeilge, fiú is nach bhfuil na caipéisí céanna á cheannach ag na Gaeilgeoirí céanna. Gan amhras ní gá iad a cheannach nó tá siad ar fáil ar an idirlíon saor in aisce – ag an am chéanna, an bhfuil aon fhianaise go bhfuil siad á léamh ar chorr ar bith? Bíodh siad saor nó daor?
Mar a luaigh mé i dtrachtaireacht roimhe seo, tá áird á dhíriú ar an gceangal idir caiteachas ar aistriúcháin agus an easpa airgid atá ann le h-aghaidh, mar shampla, áiseanna do dhaoine aosta agus ar chumas laghdaithe a chur ar fáil doibh ina dtithe. Ar ndóigh, mar a dúirt mé roimhe freisin, is léir nach bhfuil easpa airgid sa tir nuair atá bonas €70,000 á dhíol le ceannasaí an FSS/HSE nó nuair atá airgead á chaitheamh ar aistriúcháin nach bhfuilimíd, pobal na Gaeilge, ag cur spéis iontu.
Fagann coimhlintí mar seo mise idir dhá thine Bealtaine. Ar láimh amháin nior mhaith liom bheith ag cur in éadan ceart teanga, sé sin go mbeadh ábhar ar fáil i nGaeilge – ach ar an láimh eile, nílim chun seasamh ar leataobh nuair atá acmhainní á shéanadh ar pháistí Gaelscoile agus iad fagtha i seomraí réamh dhéanta atá céasta ag franncaigh agus ag luchóga? An bhfagfá do pháistí féin?
Tá gá le cur chuige nua ar na ceisteanna seo ó ghluaiseacht na Gaeilge, i gcomhthéacs na h-aimsire nua, an oiread is go bhfuil gá le h-athchuairt a thabhairt ar Acht na dTeangacha Oifigiúla le cinntiú go bhfuil an reachtaíocht sin ar leas na Gaeilge agus ar leas phobal na Gaeilge agus ar leas phobal na tire anois agus sa todhchaí.
Mura gcreideann tú mé, tóg cúpla noimead chun féachaint ar seo. Agus má tá tú sásta go mbeadh páistí ag foghlaim i bhfoirgnimh mar seo, bhuel glacfaidh mé le sin. Mura bhfuil, dein rud éigean. Ceannaigh an cheirnín atá éisithe acu ar iTunes – Cá Bhfuil Mo Scoil?
Tá scéal san Irish Examiner inniu agus baineann sé leis an sean phort faoi airgead a bheith á chur amú ar an nGaeilge tre acmhainní bheith curtha amú ag aistriú caipéisí go Gaeilge nach mbionn á éileamh [á cheannach] ag pobal na Gaeilge.
An iarraidh seo is i gContae an Chláir atá an achrann seo. Tá comhairleoir de chuid an Chomhaontais Ghlais, Brian Meaney, ag tabhairt chun solais gur caitheadh €30,000 ar leagan Ghaeilge den phlean forbartha chontae a chur ar fáil. Is cosúil nach bhfuil aon dream tar éis an chaipéis a cheannach.
Tá comhbhá áirithe agam don Chomhairleoir Meaney. Is cinnte go bhfuil go leor airgid á chur amú ar chaipéisí oifigiúla – na leaganacha Ghaeilge agus na leaganacha Bhéarla.
Mar a deir sé féin:
“Spending this money on translating these plans, that no one reads, makes a mockery of the language. If the council is given a choice in the future of spending €10,000 on translating an annual report into Irish or providing €10,000 in grants in improving homes for the elderly or people with disabilities, I know which choice I would make.”
Ach an é sin an rogha atá á dhéanamh? Ní dealraíonn sé domsa go bhfuil easpa acmhainní ann. Ar an bpríomh leathnach céanna atá an scéal seo luaite san Irish Examiner inniu, tá scéal ann faoi Mary Harney ag séanadh aon fhreagracht as ucht an bónas €70,000 in aghaidh na bliana a díoladh leis an Ollamh Brendan Drumm, ceannasaí an Feidhmeannacht Seirbhísí Sláinte, trath go bhfuil an seirbhís sin i bpriacal de bharr easpa airgid! Anuas ar sin, níl aon easpa airgid ann chun pinsean brea ramhar a ioc le John O’Donoghue, an Ceann Comhairle ar eirigh as de bharr an raic faoi na costaisí taistil a shaothraigh sé le dhá bhliain anuas mar Cheann Chomhairle, isteach is amach le €250.000 ag freastal ar na Rasaí i Longchamps is eile.
Ach go tobann tá easpa airgid ann maidir leis an nGaeilge.
Tá rud éigean aisteach faoi sin.
Tá sé raite agam go minic roimhe nach fiú na h-aistriúcháin seo a dhéanamh a fhaid is nach bhfuil téacsleabhair ar chomhchéim leis na téacsleabhair Béarla ar fáil sna scoileanna do pháistí atá ag foghlaim Gaeilge agus trí Ghaeilge. Sin an feall is mó atá á dhéanamh ar an dteanga – mar mura dtuigeann páisti go bhfuil an leagan Ghaeilge chomh maith nó níos fearr ná an leagan Bhéarla agus iad ar scoil nó fiú ar an naíonra, ní bhacfaidh siad riamh le leagan Ghaeilge de chaipéis níos déanaí ina saol.
B’fhearr liom freisin go mbeadh an airgead á chaitheamh ar leabhair Ghaeilge, agus ar dhíolaíocht na leabhar sin, seachas é a bheith á chaitheamh go h-amaideach, dar liom, ar chaipéisí nach léifear i dteanga ar bith. Ach sin maorláthas an Stáit duit – tá dúil uafásach acu i ndubhach agus i bpáipéar agus is cuma leo sa tsioc faoin chostas mar ní iadsan atá ag ioc na mbillí. Ní iadsan atá ag ioc na mbillí…ach sinne!
Creidim féin go bhfuil talann na n-aistritheoirí á chur amú ar chaipéisí oifigiúla nuair a fhéadfaidís bheith ag cur rudaí i bhfad ní ba thairbhí ar fáil i nGaeilge, ábhar a bheadh éileamh ann do gan amhras.
Creidim go laidir mar sin go bhfuil sé fánach a bheith ag gabhail don siar agus aniar seo le leithéidí Brian Meaney le cur in iúl do go bhfuil slí níos fearr ann chun airgead an chomhairle a chaitheamh. Eirímíd, mar phobal, sáite i gcogadh nach mbainfimid mar tá na fórsaí atá inár gcoinnibh ró thréan agus ró ghlic. Tá sé in am athrú cur chuige bheith ann.
Mhothaigh mé go raibh athrú dearcaidh le sonrú sa bhealach a raibh Julian de Spainn ag plé leis an cheist inniu ar chlár Eamon Keane ar Newstalk – bhí sé ag rá nach é aistriú gach caipéis go Gaeilge an cloch is mó ar phaidrín an Chonartha. Dúirt sé go raibh an Chonradh ar shon,mar shampla, módhanna níos eifeachtúla chun an Ghaeilge a theagasc ionas go mbeadh níos mó daoine in ann í a usáid agus, amach anseo, go mbeadh níos mó daoine ag éileamh na caipéise conspóidí seo: ie http://www.clarecoco.ie/Planning/Docs/Irish_Version_County_Dev_Plan.pdf.
Roinnt blian ó shin, agus mé ag obair le Lá Nua, tógadh raic den tsort céanna i gContae Chorcaí mar gheall ar fhoilsiú phleananna áitiúla i nGaeilge agus gan éinne bheith á lorg. Ach ní h-é ná raibh daoine á lorg – ní rabhdar á gceannach. Cé a chuirfeadh an locht orainn nó chosain siad breis is €150 an coip? Agus bhí siad ar fáil saor ar an idirlíon. Mar atá plean an Chláír….anseo.
Ach tá lúb ar lár ag baint le hAcht na dTeangacha Oifigiúla, an reachtaíocht faoinar dréachtaíodh na scéimeanna atá ag solathar an phaipearachais ar fad i nGaeilge dúinn. Cén fath nach féidir iachaill a chur ar an Roinn Oideachais, mar shampla, faoin reachtaíócht seo, cúram a dhéanamh de sholathar leabhair Ghaeilge do bhunscoileanna, Gaelscoileanna, Scoileanna Gaeltachta, Mean Scoileanna agus araile? Cairt na maorlathach atá ann agus is beag an tairbhe é don ghnath Ghaeilgeoir, nach léir go bhfuil aon leas á bhaint aige nó aici as.
iGaeilge 