Tá mé tuirseach de ‘tír gan teanga, tír gan anam’

Agus an diospóireacht seo faoi phlean Fhine Gael ag dul ar aghaidh go tréan – go deimhin tá dornán litreacha ar an gceist seo san Irish Times ar maidin – ritheann sé liom go bhfuil gá féachaint arís ar ráiteas atá ag teacht chun tosaigh arís is arís eile san phlé seo.

Tír Gan Teanga, Tír Gan Anam

Dá mba rud é go raibh Brian Ó Nualláin ag scríobh sa lá inniu bheadh an nath cainte sin ar bharr an liosta agus é ag tabhairt faoi leagan Ghaeilge den ‘Catechism of Cliché’.

Níl a fhios agam go cinnte ach creidim go bhfuil an nath cainte seo ós cionn céad bliain d’aois. Ar an mbunús sin, creidim gur ceapadh é ag am go raibh gluaiseacht eile ar bun sa tír seo maidir leis an teanga, gluaiseacht atá cosúil le na h-iarrachtaí ar bun anois ach go bhfuil an comhthéacs iomlán difriúil.

Anois níl a fhios agam, mar shampla, an bhfuil an tuiscint céanna againn ar ‘anam’. Níl an tuiscint céanna againn ar an spioradáltacht anois is a bhíodh an uair úd ag tús an chéid seo chaite. Mura raibh an anam sin i mbaol roimh teacht na mílaoise seo, is cinnte go raibh sé damnaithe ar fad le linn blianta bhuacacha an Tiogair Cheiltigh agus an tír truaillithe le rachmas.

Nílim ag déanamh beag – a mhalairt glan – den áit lárnach inár n-oidhreacht atá dlite don Ghaeilge. Creidim, áfach, go bhfuil gá le h-athmhachnamh a dhéanamh ar an gcur chuige atá againn ar an gceist seo.

Tá tabhacht, gan amhras, le na buntáistí eacnamaíochta a ghabhann leis an nGaeilge – na páístí Samhraidh ag teacht agus an ioncam a ghineann siad do mhná tí, do mhúinteoirí, do shiopaí is eile – ach cén fath seachas sin go bhfuil tabhacht ag baint leis an dtionscal sin.

Creidimse go bhfaigheann na páistí a thagann go dtí an Ghaeltacht i bhfad níos mó as an dtrí sheachtain sin ná mar a fhéadfaí bheith ag súil leis. Go minic is é an céad blaiseadh de ‘neamhspleachas’ a bhionn ann do dhéagóir – saoire le daoine chomhaosta leis i bhfad ó bhaile (ach sa bhaile) i dtír i gcéin (ach i do thír féin) le teanga coimhthíoch (do theanga féin!).

Tá na scéalta ar fad cloiste againn faoi na páistí Samhraidh a chuaigh go dtí an Ghaeltacht agus ná raibh sásta le ‘Riail na Gaeilge’ nó leis an bia nó na rialacha eile. Is cuimhin liom nuair a bhíodh an Coláíste Samhraidh i gCúil Aodha gur mór an spórt a bhíodh ann – bheadh togha an bhídh sa bhaile sa chéad dul síos (bhí i gcónaí go maith ach chuaigh sé suas céim nó dhó teacht na gColáístí Samhraidh), bheadh raidhse daoine nua ann le cairdeas a bhunú leo (agus b’aoibhinn ar fad bheith id dhéagóir ag an am!) agus chuir sé ina luí orainn go raibh buntáistí ag baint leis an nGaeilge (cé go mbíodh idir Béarla agus Gaeilge idir sinn is na páistí!).

Thairis sin, tá tabhacht ar leith leis an Ghaeilge san am seo ach go h-áirithe. Anois an t-am ath-oideachasú a dhéanamh orainn féin le go mbeidh samhlaíocht níos beoga agus aigne níos oscailte againn chun go mbeidh ar ár gcumas dul i ngleic le na dúshláin nua an todhchaí. Faoi mar atá sé tá an chuma ar an scéal go bhfuilimíd ag iarraidh an Status Quo a choimead. Tá daoine buartha faoi sin agus an dochar a dheinfear do gheilleagar na Gaeltachta is go leor nithe eile – is tá an cheart acu bheith buartha. Nílimse ach ag moladh argóint sa bhreis ar sin, argóint deacair gan amhras ach argóint a chuirfidh ina luí ar an bpobal, agus tríd sin ar na bpairtithe éagsúla, nach bhfuil sé ar leas na tíre sa todhchaí gad na Gaeilge a scaoileadh mar atá á mholadh ag Fhine Gael.

Deireadh na Dála…tús an fheachtais

Faoi dheireadh thiar tá an 30ú Dáil ar scor agus na teachtaí ag ardú a seol is iad ag ullmhú d’fheachtas nua nó do saol nua taobh amuigh den pholataíocht. Thug An Taoiseach, Brian Ó Comhain, a oráid dheireanach sa Dáil inniu agus é ag ráite aige ón oíche aréir [Dé Luain] nach mbeidh sé san iomaíocht don Dáil i mbliana.

Bhí go leor Gaeilge ina oráid – agus in oráid Enda Kenny freisin – agus bhí sé oiriúnach. Ni h-é go raibh croí Brian Ó Comhain san áit mícheart – ní raibh an t-adh leis agus chothaigh sé go leor deacrachtaí do féin – ach is dócha gur féidir a rá gur dhein sé, mar a dúirt sé féin, a mhíle dícheall. Bhí cúpla focal Ghaeilge in oráid Éamon Gilmore chomh maith – leath líne ó dhán Raifteirí’. Go deimhin bhí ceannairí na bpríomh phairtithe ar fad ag baint úsáide as an dán céanna….

Deirtear linn go mbeidh an fheachtas romhainn ar an toghchán is tabhachtaí i stair na tíre. Feachtas stairiúil, is cosúil, mar den chéad uair riamh, beidh díospóireacht i nGaeilge ar TG4. B’é seo sprioc a chuir mé romham nuair a chuireas m’ainm chun tosaigh sa chomórtas phoiblí le bheith i m’ionadaí phoiblí ar Bhórd TG4. Anois, ar amharaí an tsaoil b’fhéidir nó ‘events, dear boy, events’, tarlóidh sé agus tá cuireadh seolta ag an staisiún chuig ceannairí na dtrí mórpháirtí, Fianna Fáil (Mícheál Martin), Fine Gael (Enda Kenny) agus An Lucht Oibre (Eamon Gilmore), chun páirt a ghlacadh i ndiospóireacht a chraolfar BEO, is cosúil, ag 10 AR MAIDIN, ar an 16ú Feabhra, naoi lá roimh an olltoghchán.

Is cuma liom triúr nó cúigear bheith sa dhíospóireacht – ba chuma liom freisin, go deimhin ba mhaith liom, dá mbeadh diospóireachtaí foirmeálta idir urlabhraithe na bpairtithe sna príomh réimsí, cúrsaí oideachais, sláinte, gnó agus fiontraíocht is airgeadais, Gaeilge/Gaeltacht.

Ach tá sé tabhachtach go mbeadh diospóireacht ann idir iad san a fhéadfaí, go réadúil, bheith tofa mar Thaoiseach. Agus má tá sé tabhachtach go mbeadh sé ann i mBéarla, tá sé chomh tabhachtach céanna go mbeadh sé i nGaeilge.

Feicim go bhfuil ráiteas éisithe ag Conradh na Gaeilge ag cur fáilte roimh an dhiospóireacht stairiúil seo. Tá tagairt sa ráiteas céanna don éileamh ar gach páirtí go mbeadh an Ghaeilge ina chroí-ábhar san Ard Teist. Tá ceangal laidir idir an dhá rud, creidim, Má bhionn an diospóireacht seo ann uair amháin, beidh sé tabhachtach leanúint leis an nós seo agus má leantar cothóidh sé bunriachtanas d’ábhar ceannairí sna toghcháin amach anseo: is é sin go mbeidh Gaeilge ag aon duine ar mhaith leo bheith ina ceannaire ar mhór pháirtí. Ciallaíonn sin, d’fhéadfá a rá, go mbeadh Gaeilge ag furmhór mhór na bpolaiteoirí, is é sin má tá suim acu i gceannaireacht a bpairtithe. Caithfidh sin cuidiú leis an nGaeilge a choimeád ina chroí-ábhar san Ard Teist amach anseo.

Creidim go laidir gur fearr i bhfad iacaill a chur ar cheannairí pholatúla an dea-shampla a thabhairt ná bheith ag caint de shíor faoi ‘stadas oifigiúíl’ agus ‘caipéisí’ is reachtaíocht bheith aistrithe go Gaeilge fiú is go bhfuil a fhios againn nach mbionn cainteoirí Ghaeilge á lorg nó á léamh. Ach sin mo shean phort….

Cad is fiú Coimisinéir Teanga anois?

Is ag dul siar atá tiomantas na Roinne is mó atá cúram na Gaeilge uirthí ó ceapadh an Choimisinéir Teanga – agus ní h-é sin mo bhreith ach breith an Choimisinéara féin.

Ag labhairt do inniu (Dé hAoine) ag seimineár a reachtáil Conradh na Gaeilge i dTrá Lí thug an tUasal Seán O Cuirreáin, an Choimisinéir Teanga – aka Fear a’ Bhata – le fios go raibh laghdú 50% ar líon na mball foirne sa Roinn Oideachais a raibh ábalta gnó a dhéanamh trí Ghaeilge thar mar a bhí 5 bliain ó shin.   An uair sin, i dtuairisc an Choimisinéara, bhí 3% a dúirt go raibh siad ábalta gnó a dhéanamh trí Ghaeilge.

I mbliana, de réir suirbhé a rinne an Choimisinéir a choimisiúnú, níl ach 1.5% d’fhoireann na Roinne Oideachais atá ábalta gnó a dhéanamh trí Ghaeilge.

Cheapfá go mbeadh múineadh faighte ag an Roinn Oideachais i 2005 nuair a náiríodh iad i dTuarascáil an Choimisinéara agus, dá bhrí sin, go mbeadh údaráis na Roinne ar a míle dícheall le, ahem, oideachas a chur orthu féin.

Ní h-amhlaidh a thit amach.  Is amhlaidh gur lean siad ag dul i léig ó thaobh na teanga de.  Anois, níl a fhios agamsa conas is féidir le duine post a fháil sa Roinn Oideachais gan Ghaeilge a bheith acu.  Tá’s agam nach bhfuil Gaeilge éigeantach don iontráil sa Stat Seirbhís níos mó ach nach léiriú é ar easpa oideachais, sa chiall is bunúsaí den fhocal, nach bhfuil Gaeilge ag an mball foirne.  Sa chás sin an bhfuil sé ceart go mbeadh na daoine seo ag obair i Roinn Rialtais ar bith, gan trácht ar an Roinn Oideachais, mar níl siad inchurtha leis an obair.   An aon íontas é go bhfuil an tír sa phriacal ina bhfuil sí, an Roinn Oideachais gan cainteoirí Ghaeilge, an Roinn Airgeadais gan eacnamaithe….

An rud amháin eile a deir seo liom, gur beag is fiú an Choimisinéir Teanga bheith ann ar chorr ar bith.  Níl aon eagla ar an Stat Seirbhís roimhe.  Tá sé chomh h-eifeachtach le baincéir a bheith ina rialtóír airgeadais – agus tá’s againn cad a tharla mar gheall ar sin.   Ní le drochmheas ar Sheán O Cuirreáin a deirim sin ach ní doigh liom go bhféadfadh duine ar bith múineadh a chur ar an Stat Seirbhís maidir leis an nGaeilge agus is fánach an scéal go bhfuilimíd ag cur airgead, am is allas amú ar an saothar in aisce seo.

B’fhearr dúinn ár n-iarrachtaí a dhíriú i dtreo eile…  Ar na meáin stat urraithe a dhíreoinn mo chuid saothair agus ar bhunú bunscoileanna lán Ghaeilge, agus ag obair ag an libhéal áitiúil, le cead nó gan cead.

Gan amhras, léiríonn seo freisin go bhfuil Conradh na Gaeilge féin ag gníomhú sa treo mí cheart.  In áit bheith ag iarraidh cathanna a bhuachaint ar fiú agus ar féidir iad a bhuachaint, tá siad ag cnagadh a gcinn in éadan falla brice agus gan de luach saothair acu as a dtrioblóid ach ceann scoilte agus píosa ‘reachtaíochta’ nach fiú é an phaipéar ar a bhfuil siad scríte.

Conradh na Gaeilge i dTalamh an Íontais

Níl a fhios agam, ó am go chéile, cén phlainéad ar a mhaireann Conradh na Gaeilge?  Inniu fuaireas an r-phost seo ó Ard Oifig an Chonartha:

A chara,

Ritheadh rún ag Ard-Fheis Chonradh na Gaeilge 2010 ag tréaslú le Comhairlí Contae & Baile áirithe as glacadh le córas a chinnteoidh gur ainmneacha as Gaeilge amháin a bheidh ar eastáit tithíochta nua a thógfar laistigh de limistéar an Údaráis Áitiúil. Déanann an córas seo úsáid na Gaeilge a normalú agus próifíl na teanga a ardú i measc an phobail áitiúil.

Tá litreacha curtha ag Conradh na Gaeilge chuig Cathaoirligh Chomhairlí Contae ar fud na tíre, dar dáta 16 Samhain 2010, chun an córas céanna a chur i bhfeidhm ina gcontae féin.

Tá sé tábhachtach go bhfeictear do na Comhairlí Contae go bhfuil tacaíocht ó phobal an chontae do chóras dá leithéid. Mar sin, bheimis an-bhuíoch díbh as teagmháil a dhéanamh le hArd-Mhéara Chontae Chorcaí le cur ina luí gur chóir an rún seo a leanas a chur roimh an gComhairle Cathrach:

“Aontóidh forbróirí ainm gach eastát nua leis an Údarás Pleanála roimh thús an fhorbartha. Beidh na hainmneacha eastáit seo i nGaeilge amháin agus beidh siad fréamhaithe i stair agus tírdhreach an cheantair ina bhfuil siad lonnaithe. Cuirfear an rún seo san áireamh sa chéad phlean contae eile chomh maith.”

Sonraí Ard-Mhéara Chontae Chorcaí ná: An Chomhairleoir Jim Daly, 023-8858770,jim@jimdaly.ie

Má tá aon cheist agat faoi seo nó má tá eolas breise ag teastáil uait, ná bíodh leisce ort teagmháil a dhéanamh liom.

Le gach dea-ghuí,

Anois, níl a fhios agam an ag magadh atá duine éigean.  Tá an Conradh ag iarraidh orm, ball dilis, litir a chuir chuig Méara Chorcaí is eile, ag iarraidh air rún a rith le go mbeadh ainmneacha i nGaeilge ar eastáit NUA tithíochta.   Cén uair a cheapann Conradh na Gaeilge go mbeidh eastáit nua á thogáil i gCorcaigh nó i gcontae ar bith eile as seo go ceann glúin nó trí?    Nár chuala an Chonradh go bhfuil an Chiste Idirnáisiúnta Airgeadaíochta anseo, ag iarraidh orainn stop a chur leis an gcaiteachas is araile?

Ba bhrea liom feachtas litreacha chuig gach Cathaoirleach Bórd Chontae CLG a thosnú le tacaíocht a mhealladh don bhfeachtas go mbeadh trachtaireacht Ghaeilge ar chluichí móra CLG ar fad – ní na cluichí mionúir amháin – seachas an leagan is déanaí de Alice i dTalamh an Iontais nó Don Qixote agus na Muilte Gaoithe atá ar bun ag an gConradh na laethannta seo.

Ach ar son Dé, ní h-é seo an am don bhfeachtas seo.   Cuireann sé alltacht orm gur shuigh oifigigh an Chonartha timpeall an bhoird agus gur cheadaigh do litir chomh h-amaideach le seo a sheoladh timpeall na tíre.   Murach é seo ag tarraingt mí chlú ar an gConradh, níl a fhios agam céard eile atá i gceist.

Dála an scéil, tá mé ar shon ainmneacha Ghaeilge a bheith ar eastáit tithíochta.  Ach is ceist é seo a bhaineann le h-am chuí a roghnú don bhfeachtas agus ní h-é seo an am cheart don bhfeachtas seo.

 

TG4, an Staighre Beo, Uachtarántacht Chonradh na Gaeilge

An tseachtain seo chaite fuaireas r-phost ó Cheannasaí TG4, Pól  O Gallchóir, agus é ag tuairisciú dom agus do bhaill eile Bhórd TG4 go mbeadh breis cluichí CLG á chraoladh ar an gcainéal an bhliain seo chugainn.

Go h-íontach, cheapas, tá an CLG tar éis geilleadh ar dheireadh do cheart éileamh na nGael agus beidh na cluichí móra, Cluichí Ceannais na Mumhan agus na gCúigí eile is araile, á chraoladh beo ar an staisiún.

Beag an bhaol.  Is cosúil gur éirigh le TG4 na cearta a bhí ag an staisiún le trí bliana anuas – cluichí beo ar an Domhnach ó Mheán Fómhair go Bealtaine (Club agus Sraith – Peil agus Iomáint) a choinneáil agus tá pacáiste nua faighte ag an staisiún freisin – aon chluiche dhéag tráthnóna Dé Céadaoin san Earrach ina mbeidh Cluichí faoi 21 agus araile.

Anois tá muintir TG4 ríméadach as seo mar gheall gur dul chun cinn atá ann agus molaim iad as na cluichí breise a aimsiú.   Ach shamhlóinn ó bheith ag léamh an r-phoist a tháinig chugam gur ag déanamh gar do TG4 atá an Chumann Lúthchleas Gael.   Ní h-ea in aon chorr.   A mhalairt glan atá i gceist. Tá proifíl ag Craobhacha na gClub agus an Craobhach Fé 21 CLG de bharr an craoltóireacht d’ard chaighdeán atá á dheanamh ag Nemeton ar son TG4 ar na cluichí seo.   Tá lucht féachana acu ná raibh roimhe seo.

Is cosúil gur staighre beo é TG4 ar son imeachtaí spoirt.  Thosnaigh sé ag craoladh an Sraith Cheilteach mar shampla agus ansan thug na staisiúin Bhéarla, leithéidí RTÉ agus Setanta is Sky, súntas don lucht féachana a bhí á aimsiú ag craoltóireacht na gcluichí seo.   D’imigh an Sraith Cheilteach ó TG4 agus anois is é Srath Magniers agus tá cearta ag TG4 ar roinnt chluichí.    Is staighre beo é ar an slí suas – agus ar an slí anuas.   Níl suim ag RTÉ níos mó i Wimbledon is sa Tour de France – agus mar sin tá siad ar TG4.   Tá buntaiste áirithe ag an staisiún mar gheall ar an lucht féachana ‘íseal’ a luaitear leis de bharr gur i nGaeilge atá an trachtaireacht – mar sin bionn an ráta a ghearrtar ar an staisiún ar son na gcearta ar na n-imeachtaí seo níos ísle.

Sna blianta a bhí caite thug staisiúin ar nós Sky agus Setanta suimeanna ollmhóra ar son na gcearta ar chraoladh Phríomhshraith Shasana.  Bhris an margadh sin Setanta sa Bhreatain nó níl an oiread san daoine ag dul go dtí na tithe tabhairne níos mó chun faire ar an gcluichí agus mar sin theip ar Setanta a dhothain sintiúis a mhealladh ó thabhairneoirí  – tuairim is €1000 sa mhí atá i gceist – chun díol as na cearta a bhí ceannaithe acu.

Is margadh casta é seo, margadh na gcearta craoltóireachta, agus ní thuigim go h-iomlán é.     Ag an am chéanna, creidim go bhféadfadh TG4 margadh ar leith a dhéanamh le na h-úinéirí na gcearta ar na cluichí móra CLG, na cluichí idirnáisiúnta sacair is rugbaí, na Cluichí Oilimpeacha is araile, chun na h-imeachtaí seo a chraoladh i nGaeilge.

Mar sin an tseachtain seo chaite, nuair a thuigeas go raibh céim chun tosaigh glactha ag TG4 ach nach raibh ‘AN’ chéim chun tosaigh glactha maidir le cluichí móra an CLG, thit mo chroí.   In ainneoin feabhas TG4 maidir le craoltóireacht ocáidí móra spoirt, tá sí fós in áit na leathphingine agus, dá bhrí sin, tá a pobal féachana ina thánaistigh i gcomparáid le pobal féachana an Bhéarla.

Ag an am céanna go raibh TG4 ag ceiliúradh na cearta breise a bhí gnóthaithe ag an staisiún, bhí na cearta ar na cluichí mionúir á chailliúint ag RTÉ agus iad ceannaithe ag TV3.   Anois tá daoine ann i ngluaiseacht na Gaeilge atá míshásta faoi seo…ach ar shlí, táim idir dhá stól ar an gceist.   Cinnte ní thaithníonn sé liom nuair a laghdaitear dualgas RTÉ i leith na Gaeilge agus táim ar shon go mbeadh trachtaireacht Ghaeilge ar fáil ar gach imeacht spoirt.

Dar liomsa ba mhasla tomhaiste don Ghaeilge é go raibh an trachtaireacht ar chluiche na mionúir i nGaeilge agus an trachtaireacht ar chluiche na sínsear i mBéarla.   Mhínigh Mícheál  O Muircheartaigh go raibh trachtaireacht ar an gcluiche mór, cluiche na sínsear, leath agus leath i nGaeilge agus i mBéarla nuair a thosnaigh RTÉ ag craoladh na Cluichí Ceannais i 1962.   Ba riail ag an CLG é go mbeadh trachtaireacht i nGaeilge. Is cosúil go bhfuil an riail sin ann fós – fiú mura bhfuil sé athruithe.  Ansan, dar le Mícheál, bhí “dea smaoineamh” ag boc éigean in RTÉ:  cén fath nach gcraolfaimíd Cluiche na Mionúir chomh maith agus é sin a dhéanamh i nGaeilge agus cluiche na sínsear a chraoladh i mBéarla.  Agus b’shin a thárla ó shin go dtí an bhliain seo.   Agus bhí gach duine sasta – seachas canncráin cosúíl liomsa.

Anois tá an ualach seo bainte ó RTÉ ag TV3 – agus deir TV3 go mbeidh siad ag déanamh a machnamh ar an dtrachtaireacht a dhéanamh i nGaeilge.  I bhfírinne b’fhearr liom go gcuirfeadh TV3 X Factor i láthair i nGaeilge….ach sin scéal eile.

Bhí Padraig Mac Fhearghusa ar an clár céanna ar Raidió na Gaeltachta, An Saol ó Dheas Dé hAoine, agus é ag gearán faoin ísliú céime a bhí faighte ag an nGaeilge maidir leis na gcluichí mionúir.   Ní fheadar an dtuigeann Pádraig gur ísliú céime é go mbeadh na cluichí mionúir á chraoladh i nGaeilge (sa teanga ‘mionúir’) agus na cluichí sinsearacha á chraoladh i mBearla.

Is cosúil go bhfuil an fheachtas a thosnaigh Conradh na Gaeilge tar éis don alt seo uaim a bheith i nGaelscéal ligthe i ndearúd nó níl tasc nó tuairisc ar leathnach na bhfeachtaisí faoin bhfeachtas chun tabhairt ar an Aire Cumarsáide dualgas a chur ar na craoltóirí leaganacha Ghaeilge den trachtaireacht ar na mór ocáidí spóirt ‘saor go h-aer’ a chur ar fáil.   Mór an trua go bhfuil seo ann – nó creidim gur feachtas é seo a fhéadfaí buachaint.  Is léir, áfach, gur ag dul siar atá an Chonradh ar an gceist seo agus, ochón, ar cheisteanna eile freisin.   Os rud é go bhfuilim féin im bhall den Chonradh anois, cá bhfios ach go gcuirfinn m’ainm féin sa reicneáil d’Uachtarántacht an eagrais an bhliain seo chugainn fiú mura raibh i gceist ach an eagras is mó i saol na Gaeilge a mhúscailt óna mharbhshuan.

Idir seo agus sin, an rud atáim chun déanamh, mar is ball den CLG mé freisin, fiosruithe a dhéanamh maidir le rún a mholadh ag Cruinniú Cinn Bliana mo chumann chun tabhairt ar an eagras sin bheith níos gníomhaí ar son na teanga ná mar atá.  Más maith le duine ar bith eile é seo a dhéanamh ina chumann CLG féin, lean ar aghaidh.  Is é an rud tabhachtach go gcuirfí ar shúil an CLG go bhfuil an eagras ag déanamh failli ar an dteanga agus go bhfuil sciar dá bhallraíocht nach n-aontaíonn leis an bhfaillí seo.

Mac Fhearghusa tofa ina Uachtarán arís

Tuairim is uair a chloig ó shin, deineadh Pádraig Mac Fhearghusa  a ath-thoghadh ina Uachtarán ar Chonradh na Gaeilge tar éis ceann de na feachtais is bríomhaire agus is conspóidí i stair na dtoghchán don phost áirithe sin.

De réir na dtuairiscí atá ag teacht ó Luimneach, thug sé oráid spreagúil agus ba é sin an difir idir é féin agus an Fheirsteach óg, Seán O hAdhmaill a thug dúshlán do sa toghchán.

Ar shlí is cuma cé atá ina Uachtarán ar Chonradh na Gaeilge nó tá an eagras féin níos mó ná an tUachtarán.   Go deimhin má tá an méid a deir Gearóid O Cairealláin le creidiúint, b’fhéidir gur fearr don t-é ar mhaith leis an gConradh a athrú agus a ‘bhrú níos faide ar aghaidh’ gan a bheith ina Uachtarán mar go bhfuil cúramaí na h-eagraíochta ar an t-é sin agus go bhfuil saoirse níos mó ag an ghníomhaí aonair rudaí a athrú.

Is léir go bhfuil Seán O hAdhmaill ag díriú ar an mblian seo chugainn nuair a bheidh an Ard Fhéis i Nás na Rí i gContae Chill Dara.    Tá súil agam go mbeidh toghchán ann an uair sin freisin – nó cothaíonn an diospóireacht éagsúlacht tuairimíochta agus, chomh maith le sin, cothaíonn sé suim ó na meáin.

Luadh toradh an thoghcháin ar Nuacht RTÉ ar an Raidió ag 3.30in – agus luadh é roimh toradh Grand National na hAlban.  Sin dul chun cinn, ar éigean, ón gcraoltóir náisiúnta.

Is féidir libh bheith ag faire ar an Ard Fhéis anseo agus é ‘beo’ ar ustream.

Ré úr don Chonradh, ré úr don teanga?

Chláraigh mé im bhall de Chonradh na Gaeilge an tseachtain seo.   Is mise Ball Aonair #105, de réir na h-admhála r-phoist a seoladh chugam sa r-phost tar éis dom mo €20 a íoc le mo chárta ‘laser’.

Chláraigh mé im bhall de bhrí go bhfuil brí nua sa Chonradh – níl sé chomh marbh le hArt, de réir na ceiste atá ar shuíomh Nuacht 24.  Bhuel, níl sin díreach cruinn.   Deir an ráiteas go gcreideann bunús phobal na hÉireann go bhfuil an Chonradh chomh marbh le hArt.    D’fhéadfadh gach Gaeilgeoir sa tír a bheith ar mhalairt tuairim – ach bheadh an raiteas fós fíor mar is é an tuiscint atá ag bunús an phobail abhar raitis Ghearóid Uí Chairealláin, iar Uachtarán an Chonartha, agus ní cur síos ar staid reatha an Chonartha.

Ceann de na cúiseanna leis an mí thuiscint sin ar obair an Chonartha go mbíodh agus go mbionn na trodanna mí chearta á throid ag an eagras agus na feachtais míchearta á chur chun tosaigh acu.   Níl aon locht orthu – bhí mé chomh mí cheart leo mé féin trath agus mé ag glacadh páirte i mhór shiúl i mBaile Atha Cliath ar son stadas oifigiúil oibre don Ghaeilge san Aontas Eorpach agus ag áiteamh go mbeadh Acht Teanga ann ó dheas.

Cé go raibh tabhacht leis an mhórshiúl úd – i mí Aibreán 2004 – agus leis an bhfeachtas chun reachtaíocht ann a thabharfadh cosaint don Ghaeilge ó dheas, b’é an misneach a thug sé do phobal na Gaeilge an toradh ba thabhachtaí agus ba mhó tairbhe.   Ag siúl dom ó Chearnóg Pharnell, síos Sráid Uí Chonaill agus chomh fada leis an Dáil, gualainn ar ghualainn le go leor Gaeil eile, suas le 5,000 de réir mar is cuimhin liom, thóg sé mo chroí.

Anois nuair a fheicim an toradh a bhí ar na feachtais sin, ní fheicim ach an maorláthas ag fáil greim daingean ar an dteanga.   Ní h-amháin go bhfuil an nuachtán laethúil a bhí mé ag obair leis imithe ach tá níos mó acmhainní á chaitheamh le caipéisí neamh leite i mBéarla a aistriú go Gaeilge le go mbeadh siad chomh neamh léite céanna sa chéad teanga oifigiúil ná mar atá á chaitheamh ar litríocht i nGaeilge.   An bua sin?

Deintear seo a chosaint de bhrí go bhfuil sé ag solathar postanna d’aos na n-aistritheoirí – ach nach mbeadh an t-aos sin díreach chomh fostaithe agus ag solathar rud éigean fónta agus inléite dúinn mar leitheoirí dá mbeidís ag obair ar leabhair, ghreannáin (a la Rí Rá) agus go leor eile, nithe a mheallfadh daoine i dtreo léamh agus scriobh na Gaeilge.

An cloch is mó ar  mo phaidrín, taca an ama seo, go mbeadh bealach éigean ann le cinntiú go mbeadh craoladh beo beathach ar an dteilifís ar chluichí móra CLG an tSamhraidh agus trachtaireacht i nGaeilge orthu seachas go bhfagfaí lucht eisteachta na Gaeilge ag brath ar an bhfuaim a bheith múchta ar an dteilifís agus iad ag éisteacht le trachtaireacht ar na gcluichí móra ar RTÉ RnaG.  Fiú mura raibh an trachtaireacht sin ag leimpt ó chúige ó chúige agus gan é ag teacht leis an bpictiúir ar an dteilfiís de bhrí nach ionann an chlár ar RnaG agus an chlár ar an dteilifís, bheadh seo maslach.   Seo an bliain 2010 –  nior cheart go mbeadh orainn brath ar sheirbhís 1973!

Ní h-amháin gur cheart na cluichí craoibhe sa Pheil agus san Iomáint a bheith ar fáil le trachtaireacht beo i nGaeilge – ach nár cheart cluichí Chorn an Domhain agus Sraith na Seaimpíní is Cluiche Ceannais Heineken sa Rugbaí a bheith ar fáil i nGaeilge chomh maith céanna.

Seo an cineál cúise, dar liom, a mheallfadh lucht an Bhéarla ar bhórd.  Cuireann sé an Ghaeilge ar fáil doibh ar shlí nach bhfuil sí faoi láthair.  Go foill tá sí ceangailte leis an mhaorláthas – an mhaorláthas ar mire – agus is cinnte go gcothaíonn sé sin droch íomhá don teanga i measc an phobail mhóir.

Tá siad san ann a chreideann gur cheart do Chearta na nGael tús áite a bheith acu, roimh ‘íomhá na teanga i measc phobail an Bhéarla’ [eagarthóir Gaelscéal, Ciaran Dunbar, ag scríobh do ex cathedra ina thréadlitir chuig leitheoirí an nuachtáin eagrán #1] ach sin meoin seana chaite nach dtugann sinn ach go bun an ‘cul de sac’, áit atá an Ghaeilge sáinnithe ar feadh ró fhada.

Tá obair tabhachtach le déanamh ag an gConradh san am atá romhainn agus is é sin an droichead a thogáil idir an mhór phobal agus pobal na Gaeilge le cinntiú go dtuigeann gach duine, gach duine nach biogóidí frith Ghaeilge é nó í, an leas is feidir baint as an nGaeilge, ár dteanga.

B’fhéidir go n-athródh sin an port a bhí le clos ar na h-aerthonnta le cúpla lá anuas faoi daltaí scoile a fuair diolúine ón nGaeilge san Ard Teist le cuidiú leo de bharr go raibh ‘deacrachtaí foghlamtha’ acu – ach ansan chuaigh tuairim is 50% de na páistí céanna agus rinne siad staidéar ar theanga eigean ó mhór roinn na hEorpa in áit na Gaeilge.   Ní h-é seo fadhb na bpáistí an oiread is gur fadhb na teanga í.   Ar ndóigh rinne siad seo le beannú agus i gcomhcheilge lena dtuismitheoirí agus an Roinn Oideachais agus Scileanna.

An fear is fearr a thabharfaidh faoin droichead seo idir phobal na Gaeilge agus an phobal mhór a fhorbairt, sin an t-é is fearr a bheadh ina Uachtarán ar an gConradh don trí bhliain atá romhainn.   I gcúinne amháin tá file agus iriseoir, duine uasal, fear atá meas mór agam air, Pádraig Mac Fhearghusa, trodaí ar son na teanga, agus sa chúinne eile tá ógfhear cumasach fiontrach atá grá mór aige do phobal na Gaeilge agus atá cróga agus fuinniúil agus fonn air tabhairt faoi áit larnach i bpobal na hÉireann a bhaint amach don Chonradh. Is é sin Seán O hAdhmaill.

An oiread is mé féin, níl Gaeilge na bhfilí ag Seán – ach tá fuinneamh aige agus tá fuadar faoi, an iomarca fuadair chun a chuid ama a chaitheamh ag ceartú is ag profléamh a bpreas raitis atá ag teacht chugam go tiubh agus te faoi láthair.   Tá daoine ann a dhéarfadh nach bhfuil an Ghaeilge atá ag Seán maith a dhothain le go mbeadh sé á chur féin tosaigh d’Uachtarántacht Chonradh na Gaeilge.

Ach narbh é Máirtín O Cadhain féin a dúirt dá dtiocfadh an Ghaeilge slán do na glúinte inár ndiaidh, ní h-í an  Ghaeilge a bhíodh á labhairt agus á scríobh aige a bheadh ann ach Gaeilge a bheadh deacair a aithint mar theanga saibhir agus ársa ár sinsir.

Dá dtoghfaí O hAdhmaill in áit Mac Fhearghusa an iarraidh seo, leireodh sé go raibh an Chonradh sásta aghaidh a thabhairt ar an ré sin  le dóchas agus le dúthracht seachas bheith sáinnithe i sean ré na bpeann dearg.

Is cinnte, mar sin, go bhfuil an Chonradh ag crosbhothar an deireadh seachtaine seo agus iad sinn ag díriú ár n-aghaidheanna ar Luimneach agus an Ard Fheis ann.  Ní bheidh mé ann – tá cúramaí orm sa bhaile ó thaobh oibre, cur chun cinn na Gaeilge agus sa bhaile féin – ach tá súil agam strac fhéachaint a thabhairt ar imeachtaí na deireadh seachtaine ar an balla Twitter agus ar ustream.    Nach fada óna leitheid sin de theicneolaíocht a bunaíodh an Chonradh agus léiríonn sé, b’fhéidir, go bhfuil an rogha déanta theana féin agus an Chonradh píosa den slí ar an mbóthar i dtreo an todhchaí.     [É sin go léir á dhéanamh faoi Uachtarántacht Mhic Fhearghusa, rud a léiríonn nach ceist dubh agus bán í an cheist seo ar chorr ar bith.]

Dá bhfaighinn mo rogha den bheirt acu….

Seán Ó hAdhmaill - iarrthóir

Pádraig Mac Fhearghusa: Uachtarán

Táim ag bogadh tí amárach agus tá seachtain gnóthach caite againn ag iarraidh bheith ullamh don Eirí Amach seo.    Mar sin ní raibh morán ama agam bheith ag blagáil.

É sin ráite, thárla sé gur chuala mé an diospóireacht inné ar An Ghlór Anoir [Dé Chéadaooin] idir Pádraig Mac Fhearghusa, Uachtarán Chonradh na Gaeilge, agus an t-é aatá ag dul san iomaíocht leis sa toghchán sin, Seán O hAdhmaill.

Sa chéad dul síos, is maith an rud é go bhfuil toghchán le bheith ann agus is comhartha maith é ar bheocht an Chonartha go bhfuil iomaitheoir óg fuinniúil ag an t-é atá sa phost sin faoi láthair,fear Thrá Lí,Pádraig Mac Fhearghusa.  Dea theist ar a Uachtarántacht é an iomaiocht seo – i mblianta roimhe seo bhí baill an Chonartha ar nós cuma leo faoin toghchán seo agus fagadh ag an t-é a bhí ann an phost go dtí deireadh ‘tréimhse’ trí bliana.

Caithfidh mé a rá nár cheap mé gur léirigh Pádraig nó Seán na dea threithe a shamhlaím leo sa dhiospóireacht ar Raidió na Gaeltachta.   Bhí go leor salachar á chaitheamh le linn na diospóireachta agus faoi dheireadh na h-argóna, b’é an cuma a bhí ar chúrsaí go raibh scoilt idir an Chonradh taobh amuigh de Bhaile Atha Chliath agus iad san atá sa Chonradh sa phríomh chathair le bheith ina phríomh théama sa toghchán seo.

Ba bhotún tubaisteach ag Seán O hAdhmaill ceist na gcostaisí a bhionn á fháil ag na baill de Choiste Ghnó an Chonartha a bhionn orthu taisteal ó gach chearn den tír a lua ós ard.   Ní doigh liom go bhfuil aon bhall den Chonradh a shéanfadh praghas ticéad traenach is cupán tae ar bhall den Choiste Ghnó?

Ag an am chéanna ní mór a lua go raibh sé ag tabhairt freagra, chomh fada agus go dtuigim, ar thagairt dá phost mar Ghaeilgeoir atá ag saothrú slí beatha in earnáil na teanga.   An  oiread is go bhfuil sé ceart go mbeadh costaisí ar fáil do bhaill an Choiste Gnó le freastal ar chruinnithe, tá sé de cheart ag Gaeilgeoirí ‘gairmiúla’ bheith gníomhach sa ghluaiseacht agus iad féin a chur chun tosaigh i dtoghcháin d’ard phostanna an Chonartha agus eagraíochtaí eile.

Ba olc an mhaise dá bhfasfadh scoilt sa Chonradh idir Conraitheoirí taobh amuigh den Pháil agus Conraitheoirí na hArd Cathrach mar thoradh ar an gcoimhlint a tugadh chun solais sa dhiospóireacht seo.   Cibé iarrthóir a bhuafadh an Uachtarántacht i gConradh scoilte, bheadh dochar nach beag déanta dá Uachtarántacht fiú sara raibh lá  caite aige ‘i gcumhacht’.   [Nuair a luaim ‘i gcumhacht’ ní doigh liom go bhfuil cumhacht na cnaipe deirge ag Uachtarán CnaG faoi mar atá ag Uachtarán SAM.]

An diospóireacht ar mhaith liomsa a fheiscint ag croí lár an fheachtais seo, baineann sé leis an ndioscúrsa faoi thosaíocht a bheith ag cearta teanga – clár oibre a chuireann go mór, dar liom, le maorláthas trí Ghaeilge ach nach bhfuil aon leas le baint as ag an ghnath Ghaeilgeoir – nó ag gniomhaiocht teanga ar an dtalamh, na cineáπ beartais a chuidíonn go mór le saol an ghnath Ghaeilgeora tre seirbhísí agus acmhainní atá ag teastáil uaidh is uaithí a chur ar fáil.

Go poinnte caithfidh an Uachtarán an dhá thrá a fhreastal – ach cén ceann a thugann sé tosaíocht do.   Bhí bua tabhachtach ag an Chonradh le linn Uachtarántacht Phádraig Mac Fhearghusa agus is é sin gur aisghairm an Roinn Oideachais Ciorclán 0044 77, bíodh is go raibh aguisin nimhneach leis an aisghairm sin.     Ceist é sin a thagann faoin dhá cheann teideal thuas luaite.

Ach tá an cheart ag Seán O hAdhmaill bheith ag díriú ar an gConradh a fhás ionas go mbeadh sé chomh tabhachtach is chomh líonmhar le CLG.  Níl sé luaite aige, áfach, conas a dhéanfaidh sé seo.  Cad é an rud a iompóidh an ghnath Ghaeilgeoir, nach bhfuil ceangailte le h-eagras ar bith, ina Chonraitheoir.   Tá gá le Gaeilgeoirí gníomhacha – i ngach aon chuid den tír – chun rudaí a bhaint amach don teanga.   Bhí páirt shuntasach ag an bhFeirsteach óg i bhfiontair de chuid an Chonartha ar nós Rith 2010 agus Raidió Rí Rá.  Ní h-ionann sin agus a rá ná raibh tacaíocht ag na tograí seo ag Pádraig Mac Fhearghusa ach is léir go raibh croí agus anam O hAdhmaill san obair a rinne sé ar na fiontair seo.

Smaoineamh atá agam féin ar mhaith liom Uachtarán an Chonartha labhairt amach faoi – cén fath, 14  bhliain deag i ndiaidh bunú TnaG/TG4, nach féidir linn amharc ar chluichí móra i bpeil, iomáint, sacar, rugbaí agus ar imeachtaí móra spóirt ar an dteilifís beo agus le trachtaireacht i nGaeilge?   Tá’s agam cén fath, gan amhras, is ceist ceart craolta atá ann agus cosnaíonn siad sin airgead agus níl an cineál sin airgid ag TG4 agus níl an suim ag ár gcraoltóir náisiúnta an seirbhís sin a chur ar fáil dúinn.   Go deimhin tugann siad masla don Ghaeilge gach bliain trath na gcluichí ceannais is leath cheannais sa Chraobh Uile Éireann – chraol siad trachtaireacht Ghaeilge ar an gcluiche mionúir!   Agus ghlacamar le sin mar bhua!  Ba sinne na h-amadáin.   Anois tá an Bhéarla ag sleamhnú isteach sa trachtaireacht sin….

Dá dtabharfadh iarrthóir geallúint go ndéanfadh sé beart ar an gceist seo, bheinnse sásta éisteacht a thabhairt do agus b’fhéidir vóta.

Gan dabht, níl aon vóta agam.  Tá sé i gceist agam clárú im bhall den Chonradh agus is moladh é sin don dhá iarrthóir – tá árd mheas agam ar an mbeirt acu.

Ach ba mhaith liom smaointe móra a chloisint uatha, beartais ar mhaith leo tabhairt faoi a fheabhsódh saol an Ghaeilgeora go mór.   Smaointe mar seo….ionad náisiúnta Ghaeilge san Ard Chathair atá á sheoladh ar Luan Cásca…..

Toghchán Uachtarántachta eile chugainn

Postaer Toghcháin Sheán?

Tá sé dearbhaithe ag an bhFeirsteach óg, Seán Ó hAdhmaill, go mbeidh sé san iomaíocht do thoghchán Uachtarántachta Chonradh na Gaeilge a bheidh ar siúl an mhí seo chughainn i Luimneach.

Níl aon amhras orm go ndéanfadh an cheannaire fhuinniúil seo beart dá dtoghfaí é agus tá sé go maith go bhfuil sé ag imeacht sa bhearna baoil.

Tá siad ann a deir nár cheart dá leithéid bheith ag cur a chuid ama amú leis an Chonradh – go n-íosfaidh an eagras sin gan salann é agus go mbeidh sé gan feidhm as seo go dtí go n-eiríonn sé as i gceann bliain nó dhó nó trí.    Tuigim dóibh ar shlí – tá siad ag tabhairt chun cuimhne an méid a tharla do Ghearóid Ó Cairealláin nuair a toghadh eisean i 1997.   Shíleas gur dhearna sé jab réasúnta maith ach ná raibh na deiseanna atá ann anois i saol na Gaeilge.  Deiseanna agus dúshláin.

Is eagras fónta é Conradh na Gaeilge atá tar éis go leor a dhéanamh go ciúin le cúpla bliain anuas ach go h-áirithe chun leas na Gaeilge a chur chun cinn ar shlite atá eifeachtach is fiúntach.   Ach tá sé cothrom a rá nach bhfuil an Conradh – a bunaíodh sa ré céanna inar bunaíodh Cumann Lúthchleas Gael – chomh lárnach i saol na tíre is atá an CLG.

B’fhéidir go bhfuil sé ró uaillmhianach bheith ag súil go n-eireoidh leis an Chonradh an áit lárnach sin a bhaint amach i saol na tíre go luath – ach caithfear díriú ar an sprioc sin a bhaint amach.   Má tá sé mar aidhm ag an Rialtas go mbeadh 250,000 cainteoir Ghaeilge laethúil sa tír faoi 2030, ba cheart go mbeadh príomh eagras na Gaeilge ag díriú ar an sprioc go mbeadh ar a laghad 100,000 ball gníomhach ann faoin am chéanna.

Ní h-aon dochar ceannaire atá suite i mBaile Átha Cliath a thoghadh le go mbeidh aghaidh phoiblí an Chonartha i lár an aonaigh.   Dá mbeinn ag scríobh clár toghcháin do Sheán dhéarfainn leis díriú ar fhoinsí airgeadais neamhspleacha a aimsiú don eagras ionas nach mbeidh sé ag brath ar an bhForas, “Lámh Marbh na Gaeilge”, agus ar an Roinn, má mhaireann an Roinn sin beo.   Ba cheart go mbeadh an Chonradh ábalta maoiniú a mhealladh ó bhaill – tre orduithe seasta – ionas go mbeadh cultúrlannaí gniomhacha i ngach baile mór – agus baile beag – in Éirinn, faoi mar atá ag an CLG.

Tráth dúshlánach é seo d’eagrais Ghaeilge agus iarracht á dhéanamh ag na h-údaráis coilleadh a dhéanamh ar a líon.   Má tá eagras ar bith chun teacht slán ón dtua, ní mór do bheith ábalta seasamh ar a chosa féin ó thaobh cúrsaí maoinithe.   Ní h-ionann sin agus a rá nár cheart don eagras a bheith ag fáil maoiniú phoiblí d’aon tsort – ach má fhéachann aoinne ar CLG, feicfidh siad nach mbionn dearcadh leithscéalach ag an eagras sin agus iad ag dul chun cainte leis an Rialtas – go díreach – seachas le h-eagrais ar nós an bhForas is a leithéid.

Ní mór do Chonradh na Gaeilge áiteamh a dhéanamh ar an Rialtas suíochán a thabhairt don eagras timpeall Bhórd na bPáirithe Shoisialta.  Os rud é go bhfuil an socrú sin in amhras faoi láthair, is am mhaith é an éileamh a dhéanamh mar, luath nó mall, beidh tús nua á chur leis an bproiseas seo.    Tá gá a chur in iúl don Rialtas agus don phobal go neamh bhalbh go gcruthaíonn gluaiseacht na Gaeilge ‘caipteal soisialta’, go bhfuil an obair dheonach a dheineann eagrais ar nós Conradh na Gaeilge ar leas an phobail i gcoitinne agus gur cheart é sin a aithint tre cuireadh a thabhairt don eagras bheith ionadaíoch ar choistí rialtais.

Tá gá le feidhmiú ar an talamh – ie na Cultúrlannaí thuas luaite – agus tá gá le beartú go straitéiseach ag an am chéanna.  Ba cheart d’Uachtarán nua Chonradh na Gaeilge bheith cosúil le Barack Obama – sé sin ba cheart go mbeadh sé nó sí ábalta feidhmiú ar dhá libhéal ag an am chéanna.   Sílim go bhfuil an cumas sin léirithe ag Seán – é lárnach in eagrú Rith2010 agus é gníomhach ar cheisteanna ar nós ainmneacha na n-eastáit nua i mBAC a bheith i nGaeilge (cé nach doigh liom go mbeidh eastáit nua á thogáil i mBAC nó in aon ait eile go ceann roinnt bliana ach sin scéal eile!).

Guím gach rath ar Sheán sa toghchán seo ach tá súil agam freisin go mbeidh toghchán ann agus iarrthóír laidir ina choinnibh.   Bheadh sin ina chomhartha ar shláinte an Chonartha gan aon agó.  Ar chúis éigean tá amhras orm go mbeidh iomaíocht ann – ach beidh le feiceáil.

Cé cheannódh céim?

Seo thíos an tuairisc uaim a foilsíodh i Foinse ar an gcinneadh atá déanta ag an Aire Oideachais agus Eolaíochta, Batt O’Keeffe, deireadh a chur le hOllscoil na hÉireann.

Cheapfá gur cinneadh gearr radharcach é seo, a fhagfaidh comhartha ceiste faoi chéimeanna timpeall 250,000 céimí a fuair oideachas sna hinstitiuidí is coláistí atá páirteach san Ollscoil seo, a bunaíodh i 1908, ROIMH bhunú an Stáit.

Tá bagairt nach beag ann don Ghaeilge freisin – an mbeidh riachtanas na Gaeilge ag na Coláistí éagsúla amach anseo d’abhar micléinn.  Bhí ar Chonradh na Gaeilge feachtas laidir a reachtáil i 1908 chun a chinntiú go mbeadh an Ghaeilge mar chuid de na riachtanasaí maithreanaigh d’abhar micléinn.   Mór an trua gur féidir le Rialtas na gCreachadóirí deireadh a chur leis gan fiú comhairle atá siad ag íoc go daor as a léamh…..

Maidir liom féin, tá céim dlí (BCL) agus Ard Dioplóma sa Chumarsáid Feidhmeach agam ó Ollscoil na hÉireann.   Shaothraigh mé go dian ar a shon – ní go ró dhian!  – agus ní bheinn sásta dá ndéanfaí díluacháil orthu go neamh-chúramach.

Is fiú eagarfhocal an Irish Times ar an gceist seo a léamh freisin.

Botún agus míthuiscint bhunúsach ar ról na n-ollscoileanna sa chóras oideachais atá ar chúl an chinnidh ag an Aire Oideachais deireadh a chur le hOllscoil na hÉireann.

B’shin a bhí le rá ag an dTeachta Dála agus iar léachtóir ollscoile, Micheál D. Ó hUigínn, agus é ag cáineadh go géar cinneadh an Aire O’Keeffe an mhathair eagras do dheich choláíste éagsúil a scor.   I measc na gcoláistí atá páirteach in Ollscoil na hÉireann, tá coláistí ollscoile i gCorcaigh, Gaillimh agus Baile Atha Cliath maraon le Coláiste na Manlianna is an Fhoras Riaracháín.

Ag labhairt don Teachta Dála Ó hUigín le Foinse, dúirt sé go raibh aitheantas idirnáisiúnta ag céim ó Ollscoil na hÉireann agus go mbeadh an baol ann anois go ndeinfí díluacháil ar na gcéimeanna sin de bharr an chinneadh seo.

“Tá sé olc a dhothain nach bhfuil postanna ann do na mílte scoláire a chéimíonn ó na h-ollscoileanna gach bliain ach is measa arís mar go mbainfidh an cinneadh seo de luach a gcéimeanna go h-idirnáisiúnta,” dúirt an Teachta Ó hUigín.

Dúirt an Teachta Ó hUigín gur chuir an cinneadh isteach air de bharr gur cosúil gur cinneadh rialtais a bhí ann agus go raibh sé fógartha sna meáin sara tugadh an t-eolas don Dáil agus ar éigean go raibh oifigigh na hOllscoile féin curtha ar an eolas ag an Aire.

Ag labhairt do sa Dáil dúirt an Aire go raibh costas €1m in aghaidh na bliana ag baint le riaracháin Ollscoil na hÉireann agus gur doigh leis go bhféadfadh na coláistí éagsúla atá cláraithe san Ollscoil an obair sin a dhéanamh as a stuaim féin anois.

Dúirt an Teachta Ó hUigín gur chuir sé alltacht air ná raibh deis tugtha ag an Aire Grúpa Chomhairleach a bhunaigh an Aire féin tuairisc a chriochnú maidir le todhchaí oideachas ar an dtriú libhéal a chriochnú agus a fhoilsiú sara rinne sé a chinneadh.

Údar buartha agus imní do Chonradh na Gaeilge an mholadh atá déanta ag an Aire Ollscoil na hÉireann a scor.

Ag labhairt do le Foinse dúirt Uachtarán an Chonartha, Pádraig Mac Fhearghuasa, go mbeadh an eagraíocht buartha de bharr an neamh shoiléireacht faoi stadas na Gaeilge in aon leagan amach nua.

“Tá stadas ar leith ag an nGaeilge ó 1908,  roimh bhunú an Stáit seo, agus bheadh imní orainn dá mbainfí den stadas sin anois,” dúirt sé.

Faoi láthair ní mór d’abhar micléinn in institiúidí éagsúla pas a bheith acu sa Ghaeilge sara gcuirfear na pointí a ghnóthaigh siad san Ard Teist san áireamh le h-aghaidh a rogha cúrsa.   Riachtanas maithreánaigh é seo atá ann ó 1908 agus gnothaíodh an am sin é de bharr dianfheachtas Chonradh na Gaeilge.

Faoi láthair tá an Chonradh ag faire ar an scéal. “Is údar íoróin é gur fhograíodh an scéal seo an lá céanna agus a rinne an Aire aisghairm ar chiorclán a chur cosc ar luath thumoideachas na Gaeilge sna bunscoileann.   Dhealródh sé ón méid sin go bhfuil stat seirbhísigh sa Roinn Oideachais nach féidir leo rud a thabhairt ar ais don teanga le láimh amháin gan baint uaithí leis an láímh eile.”