Kevin Myers – an Gael is fearr riamh!

Kevin Myers - an Gael is Gaelaí riamh

Bhí litir uaim san Irish Independent ar maidin ag gabhail buiochais le Kevin Myers agus a chomh thaistealaithe mar gheall ar an méid atá déanta aige agus acu ar son na Gaeilge i gcaitheamh na mblianta. Gan a mbinib in éadan na teanga le linn an ama sin ar fad cá bhfios ach go mbeadh an Ghaeilge faoin bhfód fadó!

An rud nach maraionn, neartaíonn. Sin a deirtear ar aon nós. In ainneoin na n-ionsaithe ar an dteanga ó leithéidí Kevin Myers i gcaitheamh na mblianta, tá níos mó beatha intí anois ná mar a bhí le blianta fada. I gcead do ‘Ghluaiseacht na Gaeilge’, ní h-é Conradh na Gaeilge nó Comhdháil nó Foras nó aon eagras eile atá ar a chúl seo ach gnathdhaoine ag iarraidh sealbhú a dhéanamh ar rud éigean atá, b’fhéidir, as an ghnath. Teanga éagsúil ó theanga an aonaigh – mar a dúirt Hartnett, English is the perfect language to sell pigs in – ach ár dteanga féin ag an am chéanna!

Agus nuair a chuireann leithéidí Kevin Myers a bpinn sa phota nimhe le h-íonsaí a dhéanamh ar an dteanga, is sinne, an ghnath chosmhuintir, atá á íonsaí aige, na dúramáin a fhanann dílis do theanga nach dtuigeann sé. Scríobhann sé chun sinn a mhaslú ach is amhlaidh go ngriosann sé sinn. Agus féach an toradh atá ar a chuid maslaí – thug sé Telefís Delorean ar an bhfeachtas ar son TG4 (TnaG mar a bhí) agus anois tá ceannairí na tíre ag diospóireacht as Gaeilge ar an staisiún sin agus lucht féachana san iomlán de 500,000 aige. Go deimhin b’é an diospóireacht ab fhearr san fheachtas é, dar le go leor, an t-aon uair a raibh beocht san fheachtas fhadalach leathdránach seo. (Thit mo chodladh orm le linn na diospóireachta ar RTÉ an oíche dheireannach!)

Tá sé féin fostaithe ag nuachtán, an Irish Indo, agus deintear Foinse a dháileadh sa nuachtán céanna. Ar an lá a fhoilsíodh an cholún is déanaí uaidh i leith na Gaeilge bhí scéal ar phríomh leathnach Foinse faoin líon is airde léitheoirí riamh a bheith ag an nuachtán sin, 195,000, thar aon nuachtán Ghaeilge eile riamh roimhe. Ní beag an méid léitheoirí sin ag aon nuachtán.

Mar sin tá Kevin Myers agus a leithéid tar éis bheith ina chabhair mór ag lucht na Gaeilge i gcaitheamh na mblianta agus é ár bpriocadh ó am go chéile chun sinn a dhíriú ar an mbóthar romhainn seachas bheith gafa ag mionshonraithe an lae. Cén fath go mbímíd ag cur am agus allas i dtreo cur chun cinn na teanga? Uaireannta, tá a fhios agat, bionn gá le meabhrú cad é an rúd atá ag troid ar a shon agus is é sin an fheidhm atá ag Myers – nuair a léann tú a cholún bionn a fhios agat laithreach cad tá tú ar a shon mar gheall go bhfuil an rud atá tú ina choinnibh curtha i gcuimhne dhuit!

Mar sin, lean ort Kevin Myers, an Gael is fearr riamh. Ná trathfadh an nimh i do pheann choiche!

Ceist acadúil na nuachtán Ghaeilge

Tá cuireadh faighte agam chuig seimineár lae a bheidh á reachtáíl ag deireadh na seachtaine seo faoi iriseoireacht na Gaeilge i gColáiste na hOllscoile, Baile Atha Cliath, ach ní bheidh ar mo chumas bheith ann.    Nuair a chonaic mé clár na gcainteoirí, thuig mé láithreach an cineál imeachta a bheadh ann.

Díreoidh mé ar chúinne na nuachtáin mar is ansan atá pé taithí is saineolas atá agam.  Tugaim faoi ndeara go mbeidh plé ann faoi na h-irisí – ach ní fheicim go bhfuil éinne ann ó ‘nós*’, an t-aon iris Ghaeilge a fhéadfá rá go bhfuil dírithe ar phobal mhór leitheoireachta (gí is go bhfuil sé anois i nGaelscéal!).

Níor thuig mé go raibh suim dá laghad ag muintir UCD in iriseoireacht na Gaeilge.  I gcaitheamh na mblianta ar fad a chaitheas le Lá/Lá Nua, ní raibh aon fhiosrú ó mhuintir UCD faoin obair a raibh ar bun ag an nuachtán.   Roinnt blian ó shin d’fhoilsíodh leabhar faoi ‘Iriseoireacht Phinn na Gaeilge’ – agus ní raibh oiread is tagairt ann do Lá/sean Foinse, amhail is ná raibh tabhacht dá laghad leis an obair a bhí ar bun ag na nuachtáin sin.

Is maith an rud go bhfuil spéis á léiriú i gceist na nuachtán Ghaeilge ag lucht acadúil – mar creidim nach bhfuil ann ach ceist acadúil anois.   Sé sin gur beag an bhrí atá ag na nuachtáin Ghaeilge atá ann faoi láthair sa saol chomhaimseartha.  Nuair a bhíos ag an Oireachtas le déanaí, bhí Gaelscéal agus Foinse ann agus ag teipeadh orthu na nuachtáin a thabhairt do lucht na Gaeilge saor in aisce.  Bhí beartanna móra nuachtáin scaipithe in áiteanna éagsúla san INEC.

Bhí seans ann, le linn do Lá/Lá Nua agus Foinse bheith in árd a réime, go bhféadfadh nuachtáin Ghaeilge briseadh amach as saol chúng na Gaeilge.   Bhí seans ann go mbeadh fíor nuacht á thuairisciú sna nuachtáin sin agus bhí daoine ag súil le na nuachtáin gach lá/gach seachtain.  Luaití scéalta ó na nuachtáin ar chláracha nuachta RTÉ.  Is cuimhin liom nuair a gabhadh Seán  O Muireagáin in Iosrael, bhí eagarthóir Lá, Ciarán O Pronntaigh, ar Morning Ireland agus bhíodh scéalta ó sean Foinse á lua ar Nuacht theilifíse RTÉ.  Le h-imeacht Lá/Lá Nua agus Foinse, tá na seansanna sin caillte.

Cé go bhfuil buanna ag Gaelscéal agus Foinse nua, ní nuachtáin  iad a éilíonn dílseacht ó leitheoirí.   Níl sé soiléir go bhfuil tuiscint ag aon cheann den dhá nuachtán ar ‘nuacht’ nó bionn na scéalta a bhionn chun tosaigh sna foilseacháin seanachaite agus gan téigear de ghnath.   Ní cuimhin liom ach príomhscéal amháin i Foinse agus i nGaelscéal a raibh aon brí leis – agus is mé féin a scrígh an scéal sin.  Scéal a bhí agam i Foinse faoin Dréacht Straitéis 20 Bliain ar chuir an cheist:  Cá bhfuil an t-airgead chun an straitéis (pé straitéis é!) a chur i bhfeidhm?

Má tá tú ag freastal ar an seimineár seo, d’fhéadfá an cheist seo a chur ós árd:  Cé mhéid cóip de ‘Gaelscéal’ atá á dhíol gach seachtain?   Cad é an líon is mó cóipeanna ar díoladh?     Mura bhfuil na freagraí á chur ar fáil ag an t-é atá ag déanamh ionadaíocht ar son ‘Gaelscéal’ fiafraigh cén fath nach bhfuil?  An bhfuil sé fíor, mar shampla, nach bhfuil Gaelscéal cláraithe leis an ABC, an oifig a dheineann fiosrú neamhspleach ar dhíolachán nuachtáin.   Coinnioll abea é sin a ghabh leis an deontas.

Ní ceist iomlán acadúil na nuachtáin Ghaeilge – nó tá nuachtán amháin, ar a laghad, ag cruthú gur féidir seirbhís a thabhairt don phobal leitheoireachta agus páirt tabhachtach a bheith agat sa phobal sin.  Is é an nuachtán ‘Goitse’ atá i gceist agam.  B’fhéidir go bhfuil Goitse – atá dírithe ar cheithre pharóiste Gaeltachta i dTír Chonaill – ina ghormchló againn go léir ar mhaith leo bheith ag obair sa ghnó seo.

Easnamh eile ar chlár an tseimineáir seo, ar ndóigh, nach bhfuil tagairt dá laghad ann do na nuamheáin Ghaeilge – na blaganna, na suíomhanna nuachta(nuacht24 mar shampla) is tionchar ‘Facebook’ is ‘twitter’ ar an earnáil.

Míreanna mire ón Oireachtas…

Díreach tar éis filleadh ón Oireachtas agus is fiú a rá gur bhain mé sult as – fiú má chreidim go fóill go bhfuil alán rudaí i leith na féile ar cheart a fhorbairt go práinneach faoi mar a bhíos ag rá libh san imlitir dheireannach.

Is é an rud mar gheall ar an Oireachtas go gcasann tú le do cháirde atá ag troid an dea throid i dtrínsí eile – leithéidí Darach O Scolaí a sheol leabhar alainn eile ó Leabhair Breac, Ceadtach Mac Rí na gCor le Maidhc P. O Conaola nó na Deartharacha Fanzini nó muintir Mhic Giolla Bhríde – bhí an chéad albam ó Dhoiminic (in éineacht le Greagoir O Labhruidh) á sheoladh ann, Guailibh a Chéile, dluth dhiosca a dheineann ceiliúradh ar an gceangal laidir idir sinn is ár gcomh Ghaeil trasna Sruth na Maoile.    Bhí go leor eile ann, go h-áirithe thíos i bhforhalla an INEC áit go raibh ‘Aonach na Gaeilge’ agus leithéidí Scrabble á dhíol ag Glór na nGael nó BábagoBaby nó An Spailpín Fánach is a chuid t-léinte is eile.

Maidin De Satharn b’é ceann de na príomh ocáidí Seimineár Chonradh na Gaeilge.   Abhar an tSeimineáir: An Straitéis 20 Bliain:  Reiteach an Scéil?    Na cainteoirí:  Pádraig O hAoláín, Udarás na Gaeltachta; Muireann Ní Mhoráin (An Chomhairle Um Oideachais Gaeltachta agus Gaelscolaíochta/COGG) is Fergal O Cuilinn (Comhluadar).   Chuir sé íontas orm, áfach, agus an tAire Ghnóthaí Pobail, Comhionannais agus Gaeltachta, Pat Carey, thíos staighre san óstán céanna, ná raibh seisean ag caint ag an ocáid seo, ós rud é gurb é a sheolfaidh an Straitéis i gceann, deirtear linn, trí sheachtain nó mar sin.

Seans go gcuirfeadh an tAire spéis i rudaí a dúradh ag an Seimineár:   Bhí ráiteas amháin a rinne Donncha O hEallaithe a chuir íontas orm féin:  Dar le Donncha, niorbh é Colm McCarthy agus an Bhord Snip Nua a mhol go mbainfí feidhm na fiontraíochta den Udarás ach Roinn na Gaeltachta féin.  Anois má tá sin fíor, tá go leor ceisteanna le cur, an príomh cheann:  cén taobh ar a bhfuil an Roinn sa chluiche seo?   Más ar thaobh coilliú an Udaráis atá an Roinn, ar cheart do Ghaeil a bheith ag cosaint na Roinne mar atá leithéidí Guth na Gaeltachta.  Gan fiontraíocht a bheith faoi chúram an Udaráis, d’fhagfaí an Ghaeltacht ina thalamh bánaithe mar is cinnte nach lonnódh leithéidí Enterprise Ireland oiread is tionscnamh amháin sa Ghaeltacht.  Ní spéis le Fiontar Éireann bailte beaga is ceantair imeallacha.

Mar ar tugadh chun solais anseo den chéad uair roinnt seachtainí ó shin, ní raibh an t-údarás i measc na n-aisínteachtaí forbartha a fuair cuireadh chun cruinnithe ón dTaoiseach.    Fiú go raibh Fás ar an liosta in ainneoin go bhfuil sé fógraithe go poiblí go mbeidh áisínteacht nua scileanna ann san Athbhliain.    Deirtear linn gur léirigh an tAire ‘dóchas’ nach ngearrfaí buiséad an Udaráis sa Bhuiséad agus é faoi agallamh ar TG4 oíche Déardaoin – ach cad is fiú dóchas an Aire nuair a chuirtear i gcomórtas é leis imeallú shoiléir atá déanta ar UnaG ag an dTaoiseach féin?  Beidh le feiceáil teacht na Nollag!

Tá go leor eile a fhéadfaí rá faoin Seimineár – chuir Eoghan O Néill ceist tabhachtach ina cholún i nGaelscéal an tseachtain seo:

Tá Conradh na Gaeilge chun comhdháil a eagrú ag an Oireachtas chun ‘Straitéis 20 Bliain na Gaeilge’ a phlé.

Go n-éirí go breá leo.

B’fhearr liom go mbeadh ceist eile á plé.

Ceist níos práinní dar liom.

Táimid ar an dé deiridh thuaidh is theas, faoi luí na bíse ag ciorruithe eacnamaíochta, fiacha troma, dífhostaíocht, éagóir agus inimirce.

Ba bhreá liom díospóireacht a bheith ag an Oireachtas faoin saol a bheas ag na Gaeil sa ré barainne atá anois ann.

Shíl mé riamh agus mé ag fás aníos gur Gael-Linn an eiseamláir do gach eagras Gaeilge.

Dream a fuair airgead éigin ón stát ceart go leor ach a bhí dírithe go mór mór ar fhiontair a chur sa tsiúil a shaothródh ioncam don eagras féin – crannchur, díol ceirníní, nuacht-fhíseáin, scannáin, drámaíocht agus go leor eile.

Fiontraíocht an dúshraith a bhí ag an eagras Gaeilge áirithe sin.

Anois, i ré seo na héigeandála eacnamaíochta, caithfidh na heagrais Ghaeilge agus na fiontair Ghaeilge agus na cumainn Ghaelacha agus na hionaid Ghaelacha tabhairt faoina n-atheagrú féin le go mbeadh siad saor ó dheontais stáit.

Nárbh fhiú straitéis 5 bliana a ullmhú chun go mbeadh gach eagras Gaeilge ag cruthú 50% dá n-ioncam iad féin faoin bhliain 2015 seachas iad a bheith ag brath ar dheontais rialtais?

Nó go fiú 75%?

B’fhiú sin a phlé ag an Oireachtas.

Cé gur ceist é ar chóir é a phlé ag an Oireachtas i mbliana – agus ag Oireachtais roimhe seo – tá ceannasaíocht na Gaeilge chomh coimeádach sin nach féidir leo todhchaí gan deontas a shamhlú.  Ní doigh liom go mbeidh gá leis an samhalaíocht i bhfad eile mar tá na mictíre anois ag an doras….

Bhí sé d’adh orm casadh le Seán Tadhg O Gairbhí, iar eagarthóir an ‘sean’ Foinse, thíos staighre ón Seimineár agus d’fhiafraigh mé de cad é an cúram a bhí aige na laethannta seo.  Is cosúil gur mise an duine deireannach atá ar an eolas nó tá Seán Tadhg anois ag cur comhairle ar an Aire Carey.  Sin cara amháin sa chúirt ag lucht gnímh na Gaeilge.  Ní raibh an seans agam plé a dhéanamh leis faoina thuairim ar na ‘nuachtáin’ nua i saol na Gaeilge, ó chuir Foras na Gaeilge chun báis Lá Nua agus Foinse (mar a bhí), nó tháinig an Aire ar an láthair.

Táím tar éis corr alt a sholathar do Ghaelscéal le déanaí agus bhí altanna agam i Foinse anuraidh –  tacaím le nuachtáin Ghaeilge mar bhunphrionsabal – ach mothaím go bhfuil an plot á chailiúint go fóill ag Gaelscéal go h-áirithe.   Is é feile an Oireachtais deireadh seachtaine mór shaol na Gaeilge agus ní raibh tagairt don Oireachtas ar phríomh leathnach an nuachtáín nó fiú san Eagarfhocal.   Bhí an eagarfhocal dírithe, den chuid is mó, ar mhasla a ghlac an t-eagarthóir don téarma ‘Irish language enthusiast’ i bpreas ráiteas ó Shinn Féin.   Anois níl aon bá agamsa le SF agus is minic ar cháin mé an pháirtí in eagarfhocal nuachtáin – ach seo an rud, is ceist fánach is imeallach é seo le h-ainm nuachtáin, murab ionann agus colúnaí, a cheangal leis.     Nuair is eagarthóir nuachtáin thú, tá dualgas ort guth shainiúil a chruthú don nuachtán san eagarfhocal agus, ar uaireannta, d’fhéadfadh sé titim amach go dtrasnódh an rud a dhéarfadh an nuachtán ina ghuth féin agus an rud a dhéarfá id ghuth.      Dá mba rud é go raibh an oiread san dúil ag an Eagarthóir an pointe sin a dhéanamh, d’fhéadfadh sé colún a scríobh ar an gceist ach, ar ór ná ar airgead, níor cheart do an eagarfhocal a fhagaint faoi na maslaí a mhothaíonn sé féin.     Nó má dheineann sé amhlaidh, bíodh sé cinnte gur ceist níos tabhachtaí atá i gceist ná an lipéad a luaitear le cainteoirí Ghaeilge.   Is cainteoir Ghaeilge mé ach, freisin, is ‘Irish language enthusiast’ mé.  Más é sin mar a fheiceann domhan an Bhéarla mé, is beag éifeacht a bheidh ag eagarfhocal i nGaelscéal chun an léargas sin a athrú.   Ní h-é seo an chéad uair don eagarfhocal i nGaelscéal bheith dirithe ar cheisteanna fánacha is imeallacha – níl sé cúpla seachtain ó shin ó bhí an eagarfhocal ag gearán faoi claonadh a bhí tugtha faoi ndeara aige sna meáin Bhéarla ar nós RTÉ is an Irish Times bheith ag moladh d’fhir óga bheith ag liostáil i bhfórsa choimhthíoch ar nós Arm na Breataine.   Ceist é seo a eiríonn mionlach dhaoine tógtha faoi – mionlach de mhionlach – agus is ceist amaideach é le plé in eagarfhocal nuachtán Ghaeilge nuair atá ceisteanna i bhfad Éireann níos giorra den scórnach le plé.

Is cinnte gur scrígh mé féin cúpla eagarfhocal a chuaigh thar fóir le mo linn i Lá/Lá Nua.   Ach níor phléigh le ceisteanna fánacha ar bhonn rialta – riamh ar éigean – mar is nós, is cosúil, don  eagarfhocal i nGaelscéal.  Agus má bhí mo thuairimí féin le craobhscaoileadh agam, dhein mé an obair sin faoi m’ainm féin seachas faoi bhrat an nuachtáin.

Ní thuigim cén fath nach bhfuil lucht bainistíochta an nuachtáín, leithéidí Máire Ní Thuathail is an Connacht Tribune, tar éis comhairle a chur ar an t-é atá ag scríobh na h-eagarfhocail seo smacht de shórt éigean a bheith aige ar a pheann – ar son an nuachtáin agus ar son na Gaeilge.

Ceist eile ar cuireadh orm i gcaitheamh an deireadh seachtaine:  Cén sórt díolachán atá ag Gaelscéal?  Níl a fhios ag éinne mar ní chreidim go bhfuil an nuachtán cláraithe le ABC – cé gur luaigh an Fhoras é sin mar choinnioll liomsa agus mo chomhleacaithe nuair a rabhmar san iomaíocht don chonradh a bhuaigh Torann na dTonn Teo (comhlacht úinéireachta Gaelscéal).   Agus é á cheistiú ar an bpointe seo le déanaí ar An Ghlór Anoir, dúirt Ciaran Dunbar, eagarthóir an nuachtáín, ná raibh na figiúirí ós a chomhair agus é ag caint ach go raibh sé féin agus lucht an nuachtáin is Foras na Gaeilge sásta go raibh na ‘targaidí’ a aontaíodh á aimsiú acu.    Ní chreidim focal de. Ní chreidim nach bhfuil a fhios ag eagarthóir nuachtáin an líon cóipeanna a dhíolann an nuachtán ar an meán agus dar liom is eolas é sin ar cheart a roinnt leis an bpobal ós rud é gur airgead phoiblí atá ag maoiniú an nuachtáin.  Mo bharúil féin, is é go bhfuil díolachán Gaelscéal thar a bheith lag.  Seachas canncráin ar nós mé féin, ní bhionn daoine ag caint faoin ‘scéal’ i nGaelscéal.   Fágtar beartanna móra den nuachtán gan díol sa siopaí im chomharsanacht féin.    Ar ndóígh is beag margaíocht atá á dhéanamh ar son an nuachtáin.   Ní h-é nach bhfuil súáilcí ag an nuachtán – tá colúnaithe maith a dhothain ag scríobh ann, leithéidí Eoghan O Néill agus Páidí O Lionaird is Conn O Múinneacháin – ach níl an nuachtán ag aimsiú an bhuille nó níl fíú i ngiorracht scread ásail do.  B’é eagrán na seachtaine seo, eagrán an Oireachtais, an eagrán dheireannach a thógfaidh mise im láímh mura dtugtar comhairle dom go bhfuil feabhas súntasach tagtha air.   Mo bharúil féin, go bhfuil sé in am anois stiur cheart a chur ar Gaelscéal ionas nach ndéanfaidh sé staicín aiféise den tuairim gur cheart nuachtán Ghaeilge a bheith ann ar chorr ar bith.

Ní raibh sé i gceist agam dul ar strae mar sin (DAS chuala mé mo chéad eagrán de ‘Ar Strae Sa tSaotharlann’ inné ar mo shlí go Cill Airne – tá clár eolaíochta RnaG, curtha i láthair ag Conn O Muineacháin agus Risteard O Coistealbha, ana thaithneamhach ar fad agus é chomh éagsúil ó ghnath stuif RnaG) – ach ós rud é go bhfuilim ag tracht ar na meáin Ghaeilge agus a gcur chuige don Oireachtas, is fiú a lua gur ábhar mór díomá dom é ná raibh Corn Uí Riada á chraoladh ag TG4 aréir.    Tar éis go raibh sé á chraoladh le cúpla bliain anuas – idir 2007 agus 2009 – bhí mé imithe i dtaithí air agus chreideas gur maith ann é – cé go raibh lochtanna is lochtanna súntasacha ar an gcur i láthair.  Ba cheart é a dheanamh agus é a dhéanamh i gceart.     Tá’s agam go raibh TG4 ag craoladh na Rialacha Idirnáisiúnta idir an tír seo agus an Astráil ó Pháírc an Chrócaig aréir ach, mar phríomh urraí na Sraithe, ná raibh deis ag TG4 a chur in iúl do na h-eagraithe gur cheart am nó dáta an dara chluiche a athrú dá mba rud é go raibh sé ag teacht salach ar chlúdach an staisiún ar an Oireachtas?       Is é pobal na Gaeilge sprioc phobal TG4 fiú is go bhfuil ar an staisiún lucht féachana a lorg sa phobal mhór lasmuigh de phobal na Gaeilge.   Nior cheart pobal na Gaeilge a fhágáil in áit na leathphingine agus TG4 sa tóir ar an bpobal mhór.

A Eagarthóir ‘Gaelscéal’, focal id chluais

Cheapas tar éis eagrán na seachtaine seo chaite agus an feabhas a thugas faoi ndeara sa nuachtán nua, Gaelscéal, atá maoinithe ag Foras na Gaeilge, cheapas go raibh deireadh raite agam fé’n dtogra seo.   Cheapas go leanfadh an feabhas seo agus, uair éigean amach anseo, go mbainfeadh Gaelscéal na caighdeáin árda iriseoireachta agus bailithe nuachta a bhíodh ag sean Foinse agus ag Lá Nua trath dá raibh.

Nach orm a bhí an dul amú.   An chéad rud ar fiú a rá faoi eagrán na seachtaine seo den ‘nuachtán’, níl aon nuacht ann.  Níl oiread is scéal amháin nach mbeadh léite agus pléite ag pobal na Gaeilge níos túisce an tseachtain seo.

Tá an príomhscéal ag díriú ar an dtoghchán Uachtarántachta ag Ard Fhéis Chonradh na Gaeilge – ní alt nuachta é ach píosa lag tuairimíochta gan oiread is leid go raibh an t-é a scrígh ag labhairt le ceachtar iarrthóir.     Líonadh spáis atá ann seachas rud ar bith eile.   Cur amú phaipéir.

Ach ní sin an peaca is measa a chuirim i leith Gaelscéal.  Is cosúil, ón eagarfhocal, go bhfuil an nuachtán ag tabhairt a chúl do cheann dá mhór fheidhmeanna, de réir mar a thuigimse iad ar aon nós, bheith ag cothú litríocht na Gaeilge.

Seo atá ráite san eagarfhocal agus iad ag phoiblíú ‘mír speisialta litríochta’ an tseachtain seo – bhíodh mír litríochta i Lá Nua agus i Foinse gach seachtain.

Cé nach é ról Gaelscéal léirmheasanna móra litríochta a dhéanamh[sic], tugann muid ár ndeimhin [sic] go ndéanfaidh muid gach leabhar Gaeilge a chuirtear inár dtreo a lua inár Nuacht Litríochta.

Nach cineálta atá tú, a Eagarthóír Chóír, tú ag tabhairt le fios go mbeidh tagairti seachas léirmheasanna ar shaothair litríochta na Gaeilge sa t-aon nuachtán stát mhaoinithe ar an oileán.   Cé thug an cead duit an cinneadh sin a ghlacadh?  Foras na Gaeilge, atá ‘freagrach’ as tacú le foilsitheoireacht na Gaeilge?   Ar thug an Fhoras cead duit an pholasaí seo a fhogairt – nó an mbeidh Ferdie Mac an Fhailigh ar Nuacht TG4 trathnóna anocht ag tabhairt le fios gur ‘sarú chonartha’ atá i gceist leis an bpolasaí seo, díreach mar a bhí an Fhoras ag fógairt ‘sárú chonartha’ Lá Nua  nuair a fhograíomar ag tús Mhí Feabhra 2008 go mbeadh an nuachtán á fhoilsiú mar eagrán PDF feasta?

De réir cosúlachta, ón méid atá léite agam san eagarfhocal, ceapann muintir Gaelscéal nach bhfuil leitheoirí ann do litríocht na Gaeilge agus mar sin nach fiú an tairbhe an trioblóid bheith ag déanamh léirmheasanna ar leabhair nach léitear.

Níl aon amhras ann, áfach, ach go mbeidh dhá leathnach lán dáite ar fáil gach seachtain do leirmheasanna ar earraí leictreonacha, leithéidí an iPad agus, an tseachtain seo, an ‘printéir'[sic].     In áít leirmheasanna fiúntacha go seachtainiúil ar an litríocht i nGaeilge , tá fógraíocht saor in aisce ann do leithéidí Apple agus Microsoft, amhail is go raibh sé ag teastáil ón dhá ollchomhlacht domhanda úd.

B’údar íoróin amach is amach é go raibh mír eile san eagarfhocal – nach leor ábhar amháin i ngach eagarfhocal, nó dhá cheann, seachas ceithre chínn! – ag tagairt don diolúine ón nGaeilge atá ar fáil do dhaltaí atá ábalta a chruthú go bhfuil ‘deacrachtaí foghlama’ acu.     De réir an scéil a tuairiscíodh níos luaithe an tseachtain seo de bharr ‘iriseoireacht’ [agus ní solathar ábhair]  Nuacht RTÉ, tá os cionn leath de na daltaí a bhfaigheann an diolúine seo ábalta na deacrachtaí foghlama a shárú chun teanga ó Mhór Roinn na hEorpa a staidéar.

Seo a deir an eagarfhocal:

Más amhlaidh go bhfuil daoine óga áirithe agus a dtuismitheoirí [nuachtán Ghaeilge áirithe  ag déanamh a seacht ndícheall leis an Ghaeilge [le litríocht na Gaeilge] a sheachaint [a fhágáil in áit na leathphingine], tá obair le déanamh ag gluaiseacht na Gaeilge [leitheoirí na Gaeilge] le cur in iúl dóíbh go bhfuil fiúntas sa Ghaeilge agus i [litríocht] gcultúr Ghaelach na tíre seo.

[Mise a chur na míreanna sin idir [].  Bain triail as na míreanna idir lúibíní a chur in áit na míreanna i gcló dubh agus feicfidh sibh an fhimíneacht atá i gceist agam.]

An fath go bhfuil gá le léirmheasanna – agus ní gá dóibh bheith mór – ar  litríocht na Gaeilge agus go bhfuil sé riachtanach go mbeadh na léirmheasanna sin i ‘nuachtán’  – b’fhéidir gur fearr ‘múchtán’ mar chur síos ar an bhfoilseachán seo – a bheadh á léamh ag Gaeil na tíre agus Gaeil ar fuaid an domhain, go mbeadh feabhas ag teacht ar litríocht na Gaeilge.   Is é sin an fath go bhfuilimse tar éis roinnt léirmheasanna a dhéanamh ar Gaelscéal, ag súil go mbeidh feabhas air.    Cheapas go raibh ag eirí leis feabhsú.  Mo léan lom ach is in olcas atá sé ag dul.

Tá níos fearr ná Gaelscéal tuillte ag pobal na Gaeilge.

Egunkaria, Lá, Foinse agus ‘Saoirse an Phreasa’ san Aontas Eorpach

Saoirse an phreasa san Aontas Eorpach

Tá scéal á thuairisciú ar maidin inniu a thugann mé ar ar thuras ar bhóithrín na smaointe agus a fhagann cheist san aer faoin dearcadh atá againn sa tír seo agus i dtíortha eile san Aontas Eorpach faoi saoirse an phreasa.   Scéal é a thosnaigh go moch maidin Mhárta i mbaile beag tuaithe taobh amuigh de Donostia [San Sebastian] i dtír na mBascach.

Seacht mblian ó shin,agus Lá go fóill ina nuachtán seachtainiúil, dhein fórsaí slandála na Spáinne ruathar ar cheanncheathrú an nuachtáin laethiúil Bhascais, Egunkaria, agus na h-údaráis ag maíomh go raibh an nuachtán ag tacú le ETA.   (Is amhlaidh go raibh eagarthóir an nuachtáín tar éis úrlabhraí ETA a chur faoi agallamh – an oiread is a dhéanfadh aon eagarthóir nuachtáin le h-eagras aintoisceach radacach chun tuiscint a fháil ar a bpleananna agus é sin a roinnt le leitheoirí – ní h-ionann sin agus tacaíocht!)

Ar aon nós, cuireadh ballraíocht d’ETA i leith an eagarthóra, Martxelo Otamendi, agus cuireadh eisean agus ceathrar eile faoi ghlas. Laochra saoirse an phreasa iad Martxelo, Iñaki Uria, Joan Mari Torrealdai, Txema Auzimendi  agus Xabier Oleaga.  Céasadh iad i bpriosún agus bagraíodh marú orthu.     Scaoileadh saor iad tar éis roinnt míonna ach bhí na cúiseanna go fóill ina gcoinnibh.  Dúnadh an nuachtán agus níor osclaíodh ó shin é.

Ach an lá tar éis don nuachtán Egunkaria bheith dúnta, bhí nuachtán eile Bascaise sna siopaí. Tá Berria ag dul ó shin  – agus b’onóir domsa go raibh altanna liom sa dhá nuachtán.

Is cás mór saoirse an phreasa an cás seo.   Go bhféadfadh sé titim amach i dtír atá ina bhall stát den Aontas Eorpach go ndúnfaí nuachtán de bharr easaontas an Rialtais leis an nuachtán.  Duradh gur ar bhonn an ‘chogaidh in éadan sceimhle’ a dúnadh Egunkaria, ach i bhfirinne ba bheart díoltais é an dúnadh in éadan pobal na Bascaise mar gheall ar bheartais ETA, amhail is go raibh an pobal sin ag tacú le ETA.  In ainneoin chomh mór is a bhí an chás seo ó thaobh saoirse an phreasa de, ba bheag tuairisciú a deineadh faoi i nuachtáín na hÉireann seachas i Lá.

Na h-íomhánna a chonacthas, poilíní faoi phuicíní agus iad armtha ag druidim nuachtáin, chuaigh siad glan in éadan an tsoiscéal Eorpach a bhionn á chraobh scaoileadh ag na h-údaráis.  Ní fhéadfadh a leithéid de rud titim amach anseo, an bhféadfadh.

[Ar ndóigh, creidimse gur tharla rud éigean cosúil leis in Éirinn nuair a druideadh Lá Nua agus Foinse de bharr ‘easpa tacaíochta’ an Fhorais agus anois go bhfuil an dream iriseoirí a bhí ag cur na ceisteanna crua agus ag déanamh fiosruithe fagtha ar an imeall agus glúin nua ‘solathróirí abhair’ fostaithe ina n-áít – ach sin mo shean phort agus tá a fhios agaibh cá sheasaim!]

Tá an cás anois thart.  Tá sé ráite ag Ard Chúirt na Spáinne gur míléamh ar an mBunreacht an cinneadh an nuachtán a dhúnadh i 2003:

The ruling also points out that the closure of Egunkaria was “not directly covered by the Spanish Constitution”. “The mistaken vision that anything to do with the Basque language and all culture in that language must be being promoted or controlled by Eta leads to a mistaken interpretation of the facts,” the ruling continues to say.

“It was clear from the newspaper’s editorial line that it did not follow Eta’s instructions”, it concludes.

Ná h-abair nach bhféadfadh a leithéid titim amach in Éirinn!      Má tá ceacht ar bith le foghlaim ó scéal Egunkaria, go gcaithfidh pobal Ghaeilge na hÉireann, má theastaíonn nuachtán neamhspleach agus neamh eaglach uainn é a mhaoiniú as ár bpócaí féin go direach, seachas é a dhéanamh trí aisínteachtaí atá faoi smacht pholatúil phairtithe éagsúla, aisínteachtaí ar nós Foras na Gaeilge atá i gceist agam.     Ach b’fhéidir go bhfuil an cath sin caillte theana féin.  [Iar nóta: Mo phardún – nach bhfuil Nuacht 24 ann, gan maoiniú ar bith, mar chomharba ar Lá.   Ba dheas an rud é, áfach, dá mbeadh an t-airgead ann ó lucht na Gaeilge chun tacú leis an dtogra sin….]

Is fiú go mór an chúntas seo a foilsíodh i Time i 2003 a léamh.

First came the predawn trip, blindfolded in the back of a Spanish paramilitary van, from his home in Tolosa to a police cell in Madrid. It was there, claims Martxelo Otamendi — the last managing editor of the now banned Basque-language daily Egunkaria — that his ordeal began. While police interrogated him about his newspaper’s alleged links to the Basque separatist terror organization ETA, he claims they had him stand naked in his cell for three days, with a chance to sit down only every five hours. Otamendi, 45, says the police humiliated him for his homosexuality, telling him to “take the position I use when my lover and I make love.” On the third day, he says, they gave him the notorious treatment known as la Bolsa — “the bag” — a plastic sack pulled over the head to cause a panic they hoped would compel him to name his ETA contacts. But Otamendi insists he has none. His only relationship with the terrorists, he says, was several interviews conducted years ago. “There’s never been any suggestions from ETA to our paper, no orders, absolutely nothing,” he says.

Otamendi’s explosive and still unproven story has been vociferously denied by the Spanish government. Nevertheless, the Feb. 20 closure of Egunkaria and the detention of 10 of its managers — five of whom remained in custody last week — have given fresh focus and energy to Basque feelings of martyrdom. A crackdown meant to weaken Basque national solidarity may have done the reverse.

Tuilleadh: http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901030317-430697,00.html#ixzz0kyGZe2Fp

Is féidir libh teachtaireacht tacaíochta a sheoladh chuig Berria tre twitter.  Is é #egunkarria an seoladh le h-úsáid sa teachtaireacht agus feicfear tú ar an bpríomh leathnach….

iGaeilge ar phríomh leathnach Berria.....

Moill le bheith ar ‘Gaelscéal’?

Na Ceithre Chúirteanna - an blár catha is déanaí le h-aghaidh strachailt na nuachtán Ghaeilge.

Táim díreach tar éis féachaint ar an dtuairisc a bhí ag Nuacht TG4 Dé hAoine faoin dúshlán dlithiúil atá á thabhairt ag Cló Ceart Teorannta, iar bhaill foirne sean ‘Foinse’, d’Fhoras na Gaeilge  mar gheall ar an bproiseas a h-úsáideadh chun buaiteoir an chomórtais le h-aghaidh nuachtán seachtainiúil Ghaeilge a roghnú.

Mar ar tuairiscíodh anseo, bhí éisteacht den chás Dé hAoine seo chaite sna Ceithre Chúirteanna.  De réir na tuairisce ag Nuacht TG4 is é údar gearáin muintir Cló Ceart Teo nár úsáídeadh na critéir chun an buaiteoir a roghnú mar is ceart.   Glacaim leis go bhfuil Foras na Gaeilge ag cosaint clú na h-institiúide teanga tras teorainne in éadan an liamhain sin ach ní raibh aon rud le rá ag urlabhraí an Fhorais ach ná raibh siad ag caint faoin chás agus é ‘sub judice’.

Ar shlí is cuma faoi cé acu an bhfuil údar gearáin ag Cló Ceart Teo. nó nach bhfuil ach má tugtar breith ar an 26ú Feabhra go bhfuil cás d’aon tsort ag Cló Ceart Teoranta, d’fhéadfadh sé cur as go mór don bhForas agus, go h-áirithe, don phlean atá ann go mbeidh Gaelscéal á fhoilsiú den chéad uair ar 26ú Márta seo chugainn.

Anois níl aon eolas agam nach bhfuil ag an dara duine ach is cinnte go bhfuil sé i gcónaí dainséarach dul chun cúirte agus gur fánach an gaisce é mura bhfuil pócaí lána agat nó cás mhaith.    Ach an rud amháin atá cinnte, más amhlaidh go meilleann muilte Dé go mall agus go mín, meileann muilte an dlí níos moille fós.

Agus más amhlaidh go n-éiríonn le lucht Cló Ceart Teorannta, cén toradh a fhéadfadh bheith ar an gcás ach go dtionscnófaí comórtas eile arís.   Bhí níos mó ná Cló Ceart Teo a mhothaigh, b’fhéidir, go raibh ceisteanna faoin bproiseas measúnaithe.  Conas, mar shampla, go bhféadfadh Foras na Gaeilge conradh a bhronnadh ar iarratas ná raibh aon nuachtán samplach curtha ar fáíl acu nó ná raibh aon eagarthóir in áít ag an iarratas?      Más amhlaidh go raibh nuachtán samplach ag Gaelscéal, ba dheas linn é a fheiceáíl CHUN GO DTUIGFIMÍS NÍOS FEARR CÉN FATH GUR AR GAELSCÉAL A BRONNADH AN CHONRADH SEACHAS AR CHLÓ CEART NÓ NUACHT 7 NÓ EILE.

Le bheith cothrom ar Gaelscéal, ní ar an nuachtán sin ar cheart a bheith ag díriú méar an amhrais sna h-imeachtaí seo ar fad.  Tá siad i lár na stoirme.   Is é an seasamh phoiblí atá ag Gaelscéal go mbeidh an nuachtán á fhoilsiú den chéad uair ar 26ú Márta.

Ar aon nós, tá an scéal seo ag eirí spéisiúil agus ní chuirfinn aon airgead ar an dtoradh, bealach amháin nó eile.   An rud eile a dhéarfainn, go bhféadfadh casadh nó trí eile a bheith fagtha ann go fóill.    An bhfuil aon tuairisceoir amuigh ansin tar éis céist a chur ar na h-iomaitheoirí eile amuigh ansin ar a ndearcadh i leith an chomórtais?

‘Ar Son na Cúise’ beo arís

Mr Éamó - ar ais in Ar Son na Cúise

Agus dhá nuachtán Ghaeilge imithe ar shlí na fírinne le bliain anuas – [Eag: ná raibh siad ar shlí na fírinne roimhe sin?] – tá easpa téigear sna meáin Ghaeilge agus na h-udaráís á cheistiú ar mhór chonspóidí éagsúla.

Ar na ghnéithe ba mhó a mheallfadh pobal na Gaeilge i Foinse, bhí Ar Son na Cúise agus is minic a deineadh sciúirseáil ar mhaithe is ar mhór uaisle na teanga ann.  Go deimhin ní raibh tú maith nó mór uasal go dtí gur deineadh sciúirseáil ort ann!

Uair nó dhó mhothaigh Lá/Lá Nua agus mé féin cúpla seideán ó “Ar Son na Cúise’ agus cé gur aithníomar go raibh spórt ann, thugamar faoi ndeara freisin go raibh magadh ann agus ní raibh sé chomh greannmhar céanna nuair ba thusa an targaid seachas duine eile!

Ar aon nos, d’imigh sin agus tháinig seo. D’imigh Foinse agus d’imigh Ar Son na Cúise leis.  D’fhill Foinse agus níor fhill Ar Son Na Cúise ag an am chéanna.  Ach anois tá sé ar ais, ar leathnach Facebook.

Tá go leor ráíte agamsa. Téigí chuig an leathnach Facebook seo agus claraígí leis.   Tá Ar Son na Cúise beo arís!

Go raibh an bhróg ar an chos eile….

Céard a tharlaíonn d’iriseoirí Ghaeilge nuair a thagann deireadh lena nuachtán?

Sin ceist atá ag rith liom le tamall, ó d’eirigh mé féin as mo phost mar eagarthóir ar Lá Nua tamall sara chuir maorláthaigh deireadh leis an nuachtán sin.  Tháinig an cheist chugam arís an deireadh seachtaine seo agus mé ag éisteacht le h-eireabal an agallaimh a rinne Seán  O Mainnín ó Foinse ar chlár Ronáin ar RnaG trathnóna Dé hAoine.

Bhí Seán ag cur a dhíomá in iúl mar gheall ar chinneadh an Fhorais gan an conradh a thabhairt don iarratas a ullmhaigh seisean agus na comrádaithe leis a bhí ag obair le Foinse go dtí deireadh mí an Mheithimh seo chaite.  Tuigim do.  Bhí iarratas a raibh m’ainm féin luaite leis san áíreamh sa chomórtas seo agus nior eirigh leis ach an oiread.

Ní h-ionann an chomórtas seo agus comórtais eile.  De ghnath, cuireann tú isteach ar chomórtas agus súil agat rud éigean a bhuachaint.  Chuir muintir sean Foinse isteach ar an gcomórtas seo agus iad ag súil go gcoinneodh siad a bpostanna.   Mar sin, bhí siad ag súil nach gcaillfeadh siad an chomórtas.

Tá’s agam conas mar a mhothaíonn siad nó bhí orm agus mo chomrádaithe i Lá cur isteach ar chomórtas i 2006 chun foilseachán nuachta laethúil a fhoilsiú.  B’é seo an obair a bhí ar siúl againn ó lá go lá ag an am sin agus bhí ár slí beatha ag brath ar ár mbua sa chomórtas sin a d’eagraigh Foras na Gaeilge.  Bhí iomaíocht ann an uair sin fosta – iomaíocht ón Irish News agus tacaíocht laidir ag an iarratas sin ó bhaill áirithe de bhórd an Fhorais agus ag feidhmeannaigh an Fhorais fosta.

D’eirigh linn sa chomórtas – cé go raibh an ‘bua’ ina chailís nimhe amach is amach.  Nó chinntigh an Fhoras nach mbeadh a dhothain acmhainní againn an obair a dhéanamh a bhí gá leis chun nuachtán laethúil a sheasfadh an fhód a fhoilsiú.   Bhí ár bpostanna slán ar feadh seal.

Tarlaíonn stair an chéad uair agus is tragóid é – tarlaíonn sé an dara uair agus is seafóid é.  Sin mar a tharla i gcás Foinse – ach is seafóid agus tragóid i dteannta chéile scéal iar oibrithe Foinse atá anois fagtha ar an dtrá folamh faoi dhó.  Níl siad páirteach in athfhoilsiú Foinse leis an Indo – agus níl siad páirteach ach an oiread sa nuachtán a roghnaigh an Fhoras chun teacht i gcomharbacht ar Foinse.

An cheist a bheidh siad ag cur orthu féin:  cén rud a dhéanfaimíd anois?   Agus ina dhiaidh sin, cén fath gur bhacamar le gnó ina bhféadfaí an cleas granna seo a imirt orainn?

Mar a dúirt mé roimhe seo, bhí mé féin páirteach sa chomórtas céanna le muintir sean Foinse.  Mar sin, déarfaidh roinnt agaibh,  nach féidir a rá go mbeinn á gcaoineadh dá mba rud é go raibh an bua ag iarratas Nuacht 7.  B’fhéidir é.   Ach tuigim a gcás mar tá taithí agam air.

Tuigim freisin nach dtuigeann Foras na Gaeilge cad é atá ar bun acu leis an obair seo, go h-áírithe.  Dá mba rud é go raibh orthu dul san iomaíocht le, abair, Udarás na Gaeilge chun a bpostanna féin, an slí beatha atá acu, a choinneáil, b’fhéidir go mbeadh tuiscint acu.   Ach ní cuireann maorláthaigh iad féin sa bhearna baoil coiche agus cintíonn siad go mbionn pinsean brea ag fanacht orthu.

Ní raibh tuarastal ‘tarraingteach’ ag gabháil le h-iriseoireacht chlóite na Gaeilge.  Ní raibh pinsean ag gabháil leis ach an oiread.  Rinne daoine é mar gur thuig siad go raibh gá leis, ar son pobal na teanga, seachas ar son na teanga féin. Rinneamar ár ndícheall i gcónaí – ach ní raibh sin maith a dhothain do mhór pobal na Gaeilge.

Ritheann sé liom gur féidir nach bhfuil priacal Seán O Mainnín agus a chomrádaithe chomh h-olc is a cheapann siad.  Tá conradh faighte ag ‘Gaelscéal’ agus beidh sé lonnaithe i gConamara.  Níl foireann ag an nuachtán sin go fóill, de réir tuairiscí, agus ní matamaiticeoir nó fear clamhnais mé, ach cheapfá go mbeadh sé ciallmhar go dtiocfadh an dhá dream le cheile.

Mura dtarlaíonn sin, b’fhéidir go bhfuil deis ag sean fhoireann Foinse rud éigean eile a dhéanamh.  Thosnaíos blag nuair a fhág mé Lá Nua – agus tá cúramaí eile orm freisin.    Mar a dúirt an Riordánach, níl laistigh d’aon daoirse ach saoirse ón daoirse sin.

An slí sin, b’fhéidir go mbeidh an bhróg ar an chós eile ar feadh tamaill.

Conradh an Fhorais imithe go Conamara – quelle surprise!

Iontas na n-íontas ach tá sé díreach fógartha ar RTÉ Raidió na Gaeltachta go bhfuil conradh Fhoras na Gaeilge don nuachtán seachtainiúil ag dul go Conamara, chuig an iarratas ó Eo Teilifís/Connacht Tribune.

Gach rath ar Mháire Ní Thuathail agus a foireann agus an nuachtán úr.   Bean í a léirigh a cumas gnó le hEo Teilifís agus leis an rath atá ar Ros na Rún.

Glacaim leis go mbeidh nuachtán níos fearr ná Nuacht 7 á chur ar fáil acu.  Fagfaidh mé an breith ar cé acu an amhlaidh sin go dtí lá níos faide anonn, trath go bhfoilseofar an nuachtán nua.

De réir an raitis seo ar Gaelport, is cosúil go mbionn nuachtán nua Ghaeilge á fhógairt ag Foras na Gaeilge gach lá.   Nó is léir nach dtuigeann an Fhoras – nó Gaelport – an brí ceart atá le h-úsáid an fhocail ‘fógraíonn’.    Is cuma faoi sin ar shlí ach luaim é anois mar gur sin ceacht a fhoghlaimíos ó Aodh O hIr, ar dheis Dé go raibh a anam, agus é fostaithe againn ar feadh seal ag iarraidh slacht éigean a chur ar ár gcuid Gaeilge.    D’eirigh leis agus níor eirigh leis – ach níor staon sé ón gcúram.

Conradh €1.6m atá i gceist thar ceithre bliana – Gaelscéal an ainm atá luaite leis an nuachtán seo.  Ní thaitníonn sé liom mar ainm – tá sé ró chosúíl le Gaelport agus ró threibhiúil.   Ach sin rogha an Fhorais agus na tionscnóirí.

Beidh le feiceáil an mbeidh sé ina nuachtán níos fearr ná an nuachtán a bhí á thairiscint ag Bard na nGleann agus agam féin, Nuacht 7.   Mura mbionn difir súntasach idir Gaelscéal agus Nuacht 7 ó thaobh caighdeáin, neosfaidh sin morán dúinn faoi cén saghas comórtais a bhí i gceist sa chás seo.

Tá díomá orm, d’fhéadfá a rá, ach ar éigean go bhfuil íontas orm.

Independent ar fáil saor in éineacht le Foinse [Nua]

 

Foinse snásta suas go dáta

Cheannaigh mé Foinse Nua ar maidin agus fuair mé an Irish Independent saor in aisce in éineacht leis… Ní raibh aon fhoclóir Ghaeilge Béarla ann áfach.

 

Iatán 24 leathnach tablóideach lán daite atá i gceist le dearadh snásta agus teacht i láthair taithneamhach.   Is léir go bhfuil fios a gnó ag an Eagarthóir nua, Emer Ní Chéidigh agus tá moladh nach beag ag dul di as ucht an méid oibre atá déanta chun Foinse a fhorbairt  agus aghaidh nua a chur air.

Beidh aithne againn ar na pearsaí atá ag scríobh don nuachtán – leithéidí Daithí O Sé, Blathnaid Nic Donnchadha (Paisean Faisean) agus Gemma Ní Chionnaith (Anocht FM), Hector O hEochagáin agus Mícheál  O Conaola.    Glacaim leis gur scriobhnóirí rialta iad seo – ach tá dornán ainmneacha eile luaite leis an gcéad eagrán, ainmneacha a thugann le fios an meas atá ar Phádraig O Céidigh, foilsitheoir Foinse,  i ndorchlaí na cumhachta.

Uachtarán na hÉireann, Maire Mhic Giolla Iosa, An Taoiseach, Brian O Comhainn, agus, ar leathnach na litreacha, leithéidí Enda Kenny, Eamon Gilmore, Mary Kennedy, Máirtín O Muilleoir agus Peadar Mac Fhlannchadh – tá litir comhghairdis uatha san ar fad ar leathnach na litreacha.    Tabhair faoi ndeara nach bhfuil aon litir comhghairdis ann ó phríomh fheidhmeannach Fhoras na Gaeilge, Ferdie Mac an Fhailigh.

Is beag nuachta sa nuachtán nua.   As an 24 leathnach, níl ach cúig leathnach nuachta ann agus tá colún Dhaithí Uí Shé faoi ‘Jedward’  maraon le focal failte ón Eagarthóír san áireamh ansan.   Tá dhá leathnach eile le ‘nuacht’ mar cheannteideal orthu – ach anseo tá colúin ó Mícheál O Conaola (Cén baile is feiliúnaí don Oireachtas), athchúrsáil ar abhar Gaelport agus colún airgeadais.      Tá tús áite tugtha d’agallamh leis an Aire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, Éamon O Cuív, agus a gheallúint go bhfuil airgead na gColáistí Samhraidh slán ‘go foill’.

Ní caineadh é sin, mar a cheapfá, nó níl sa nuacht ach gné amháin i bpacaiste iomlán nuachtáin an lae inniu, trath go mbionn an nuacht le fáil 24/7 ar an idirlíon.  Tá ar ‘nuachtáin’ iad féin a chur in oiriúint don ré go bhfuil eolas ag an leitheoir ar an nuacht is déanaí ó fhoinsí eile roimh a shroicheann an nuachtán féin a lámha.

Is athrú iomlán Foinse Nua ar an sean Foinse.  In áit go raibh an sean Foinse tuatach agus sean aimseartha ina chur chuige agus ina dhearadh, tá Foinse Nua nua aoiseach agus snásta.    An feabhas é seo?  Braitheann sé sin ar do dhearcadh.  Más leitheoir rialta an “Irish Times” tú,  mar a mhaíonn go leor Gaeilgeoirí aitheanta agus iad á léamh i dteannta le latte na maidine, bhuel ní bheidh morán sásaimh anseo duit.

Nuachtán é seo atá dírithe ar na scoileanna agus ar na bhfoghlaimeoirí Ghaeilge don chuid is mó – tá 10 leathnach nó 40% den nuachtán dírithe orthu san.   Tá ceithre leathnach spóirt ann – san abhar seo tá aistriúcháin ar dhá leathnach d’ailt ó ghné scriobhnóirí an Irish Indo, Tony Ward agus Vincent Hogan.     Arís ní miste sin – is úsáid mhaith é ar acmhainn an Indo agus ar ghnó an aistriúcháin.

 

Nuacht 7 - nuachtán a dhéanfadh an beart taobh le taobh le Foinse

An eilifint sa seomra nach bhfeictear tagairt ar bith do sa nuachtán, an chinneadh atá le déanamh ag Foras na Gaeilge faoin chomórtas atá le déanamh ag bord na h-institiúide teanga tras teorainn Dé hAoine faoi na h-iarratasóirí ar an gconradh seachtainiúil a dhiultaigh Foinse i mí an Mheithimh.   Ní h-é gur ligeadh i ndearmad é a lua, táim ag glacadh leis, ach fagann an t-easnamh maraon leis an liosta le h-áireamh de thacadóirí cumhachtacha atá bailithe ag an nuachtán, An Taoiseach, an tUachtarán, ceannairí an fhreasúra – ceist mhór san aer.   An mbeidh an cnamh droma ag an bhForas leanúint leis an gcomórtas a thosnaigh siad – agus a chuir grúpaí isteach air le dóchas ionraic agus le h-uaillmhian measúil – nó an dtapóidh siad ‘deis’ gan leanúint leis agus na h-iarratasóirí a fhagail ar an dtrá folamh? Go deimhin ní doigh liom go bhfuil an Foras luaite olc nó maith san eagrán seo de Foinse.

 

Ceapaimse go bhféadfadh nuachtán seachtainiúil Ghaeilge le cois Foinse bheith rathúil agus go mbeadh an nuachtán sin tarraingteach do lucht léite Foinse agus Lá Nua roimhe.  Bheadh sé mar ‘bhreischéim leitheoireachta’ do lucht Foinse agus tá sé sin tabhachtach freisin.   Creidimse go mbeadh an nuachtán atáim féin luaite leis, Nuacht 7, go maith ábalta an ról sin a ghlacadh agus go bhféadfadh sé tarlú gur mó suim na bpairteanna, má thuigeann sibh mé.  Is deis é seo don Fhoras le tapú, má thapaíonn siad é.    Ach d’fhéadfaí a rá faoin Fhoras an méid a duradh faoi John Bruton trath:  dá mbeadh anraith sa bhaisteach, bheadh siad amuigh faoin chlagar le forc.

Guím gach rath ar Foinse [Nua].   Is céim chun cinn é d’fhoilsitheoireacht na Gaeilge agus is maith ann é.     Guím gach rath ar an Eagarthóir, Emer Ní Chéidigh, agus ar a foireann.

 

Tréan oibre á dhéanamh ag muintir Nuacht 24 - gan deontas freisin