Drogall ar dhá thaobh na teorann

Cad é an aicíd a bhaineann le maorláthaigh na tire seo, thuaidh agus theas, i leith na Gaeilge?  Cad é a chuireann srian orthu beartú le brí agus le h-éifeacht ar cheisteanna a bhaineann leis an nGaeilge?

Tugaim faoi ndeara dhá scéal inniu, dhá scéal éagsúil ach le nasc laidir amháin á gceangal. 

Tá sé tugtha chun solais ó thuaidh go bhfuil Aire Eorpach na Breataine, Caroline Flint, tar éis scríobh chuig an iar Aire Cultúr, Gregory Campbell, ag rá leis go raibh díomá uirthí mar gheall ar easpa tuairisce ón tuaisceart le cur san áireamh i dtuairisc rialta na Breataine maidir le cur i bhfeidhm Cháirt na dTeangacha Eorpacha agus ag tabhairt le fios don Aire Cam Bhéal go raibh uirthí an tuairisc a sheoladh gan mhoill, fiú is ná raibh sé iomlán, de bhrí go raibh an chontúirt ann go gclisfeadh ar an mBreatain a dualgaisí idirnáisiúnta a chomhlíonadh.    Is cosúil go mbionn na hAondachtaithe ag iarraidh bheith chomh maith le treibheanna eile san Aontas ach amháin nuair is ceist é a bhaineann le comh-ionannas agus, sa chás seo, aitheantas don Ghaeilge is don chultúr Ghaelach.   De réir na tuairisce tá a gcuid tuairiscí seolta ón Samhradh anuraidh ag Feidhmeannais Alba agus na Breataine Bige agus ní mó ná sásta atá siad le moill mhuintir Thuaisceart Éireann. 

De reir dealraimh tá Gregory Campbell ag cur an locht ar an Leas Chéad Aire, Martin McGuinness, as ucht an mhoill óna oifig ar thuairisc a ullmhú agus cé go bhfuil leithéidí Máirtín  O Muilleoir ag lochtú na hAondachtaithe amháin, ní féidir moill an Leas Chéad Aire a mholadh ar an gceist seo.  Is é an Aire, sa deireadh thiar, atá freagrach as chúrsaí chomh-ionannais. 

Is cinnte gur cheart go mbeadh Sinn Féin agus an DUP ábalta suí síos agus an cheist seo, ceist na teanga [teangacha má airíonn tú Albainis Uladh mar theanga], má tá siad ábalta suí síos agus plé ciallmhar a dhéanamh ar chúrsaí phoilíneachta. 

Bhí mé i gcónaí den bharúil go mba cheart go mbeadh SF, dá mba rud é go raibh an pháirtí sin dairire faoi chúrsaí chomh-ionannais, tar éis tús áite a thabhairt do cheist na Gaeilge agus an leatrom a dheintear ar Ghaeilgeoirí ó thuaidh seachas bheith ag díriú ar cheisteanna ar nós poilíneacht.   

Ach ní ó thuaidh amháin atá an drogall agus an tarraingt cos.  Is cosúil go bhféadfadh Feidhmeannas an Tuaiscirt agus Rialtas an Deiscirt ceachtanna a thabhairt dá cheile maidir le moilleadóireacht.   

De réir an scéala seo ar An Druma Mór, tá Conradh na Gaeilge go bhfoilseofaí, mar ar gealladh, Plean 2028, roimh dheireadh na miosa seo agus thug siad le fios go mbeadh na ciorruithe atá luaite leis an nGaeilge agus an nGaeltacht ina shéanadh iomlán ar rún an Stáit ón uair a bunaíodh é i 1922.

An bhfeicimíd ceachtar tuairisc go luath?  Beag an bhaol.

Tá an domhan cothrom!

Dúirt Galileo gur cruinneog an domhan, agus tugadh eiriceach air mar gur chreid na daoine an uair sin go raibh an domhan cothrom (sa chiall fisiciúil atá i gceist agam).

Anois is eiriceach é an duine a mhaíonn go bhfuil an domhan cothrom (táimíd go fóill ag caint ar an gciall fisiciúil!).  Ach uaireanta tá gá le h-eiriceach chun rud nach bhfuil ag teacht leis an ghnath thuiscint ar an saol a rá ós árd.

Tá an domhan cothrom!  Ní mise amháin atá á rá sin – mar gur sin príomhtheachtaireacht an scríobhnóra Mheirceánach Thomas Friedman ina leabhar ‘The World is Flat’.

Séard atá i gceist ag Friedman go bhfuil an t-idirlíon tar éis an domhan a chothromú – sé sin go bhfuil rudaí, daoine agus tíortha níos giorra dá chéile.  Giorraíonn an leathanbhanda an bóthar eadrainn.

In ainneoin an méid a dúirt mé faoi Galileo, ní doigh liom gur aon rud réabhlóideach atá á rá ag Friedman.  Ina leabhar, mar shampla, bionn cur síos ar go leor samplaí a léiríonn daoine ag obair de reir an phrionsabail gur sraidbhaile beag an domhan seo sa deireadh thiar.   Tá daoine san Ind ag déanamh cúntais do Mheirceánaigh ó oifigí san Ind.  Tá coras curtha le cheile ag Walmart a thugann le fios do lár oifig na comhlachta cé acu an bhfuil a dhothain d’aon rud in aon storas de chuid Walmart ar fuaid an domhain agus a sheachadann é an lá céanna chuig an siopa atá ganntanas air.

Bhíodh – agus tá go fóill –  feidhm ag an riail céanna i saol na Gaeilge.  Bhíodh daoine ag léamh Lá Nua ar lá a fhoilsithe i Hawaii agus in áíteanna eile nios faide ó bhaile.  Tá daoine ag éisteacht le Raidió na Gaeltachta, Raidió Fáílte agus Raidió Rí Rá ar fuaid an domhain agus tá lucht féachana domhanda ag cláracha TG4.

Faoi láthair, táimíd ag fánacht ar rud éigean – ar phlean na Gaeilge 2028/2030/?, ar dheimhniú an Rialtais maidir le na ciorruithe atá á bheartú acu don Ghaeilge is don Ghaeltacht tar éis foilsiú Thuarascáil McCarthy (tuarascáil, creidim, a chuirfidh ar cheal an phlean atá á bheartú ag an Aire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta d’athréimniú na Gaeilge).

Tá Sinn Féin ag baint leasa as an sean náth cáínte – ná cuirtear amú an ghéarchéim – chun cur lena seasamh sa Ghaeltacht agus feachtas á reachtáil acu chun troid in aghaidh na gciorruithe – ach creidimse nach mbeidh aon dea thoradh ar seo, fiú do Shinn Féin.

Tá gá le dearcadh atá níos mó samhalaíócht ag baint leis ná freasúra scun scan do na ciorruithe.  Tá an tír i bponc – de bharr mí eifeacht agus lofacht na bpolaiteoirí, na mbanc agus na bhforbróirí agus na stat seirbhíseach – agus is fúinne atá sé an tír a thabhairt slán ón bponc.

Mar chuid de sin, caithfimid dearcadh nua oscailte a shamhlú agus a shealbhú.  Caithfimíd a léiriú do phobal na hÉireann agus an domhain nach ag iarraidh an ‘status quo’ atáímíd, ach ag iarraidh feabhais is forbartha is leasuithe.

Má tá an domhan mór cothrom, ba cheart go mbeadh domhan na nGael cothrom freisin….

Faoiseamh [cánach] a gheobhadsa….

Tuairim mire eile nó b’fhéidir nach ea! Le fada an lá tá an Ghaeilge beo ar dheontaisí – deontaisí chun tigh a thogáil sa Ghaeltacht, deontaisí chun fostaíocht a chur ar fáil, deontas chun nuachtán a fhoilsiú[go dtí le déanaí] agus iliomad deontaisí eile.

Ach má tá an Ghaeilge beo beathach inniu – agus, tá, mar a léiríonn suíomhanna is fiontair ar nós, bhuel, nós*, An Druma Mór, Nuacht 24, Gaelnet, Caint, go leor leor eile, nil aon chreidiúint ag dul do na deontaisí [ach a mhalairt b’fhéidir].

Is amhlaidh go bhfuil nadúr an chaidrimh idir an Ghael agus an Stát – agus na h-udaráis ó thuaidh – bun os cionn. Táimíd ag féachaint ina dtreo ag súil go dtacóidh siad le cibé fiontar atá ar bun againn agus creidimíd mar go bhfuil sé san fhuil anois gurb é an deontas an t-aon uirlis atá ag an Stát chun teacht i gcabhair orainn. Sa tsli sin tugaimíd an cumhacht ar fad, cumhacht beatha agus bás fiontair, don Stát.

Ba cheart go dtuigfimís gur againne atá cumhacht beatha agus bás an togra. Gan sinne, ní bheadh na fiontair thuasluaite, fiontair a thugamar beatha dóibh gan deontas, beo ar chorr ar bith. Ní bheidís ag cur le ‘caipteal shoisialta’ an phobail, ag feabhsú an tsaoil don phobal Gaelach agus, mar gur cuid den mhór phobal an phobal Gaelach, don mhór phobal.

Ag an am chéanna tá obair ar bun againne ar cheart a bheith ar siúl ag an Stát. Mar shampla nuair a deir Éamon O |Cuív gur cheart go mbeadh cultúrlann cosúil le Cultúrlann McAdam O Fiaich i ngach cathair is baile mór [agus baile beag!] sa tír, is é an chéad freagra a bheadh againn – agus ní cáineadh é seo nó táim féin ciontach as seo freisin – cá bhfuil an deontas chun íoc as. Mar atá’s ag an saol, ní raibh deontas ann nuair a bunaíodh Cultúrlann Mc Adam O Fiaich agus dá mbeadh bunaitheoirí na Cultúrlainne ag fánacht ar dheontas roimh dul i mbun oibre, seans maith go mbeimís go fóill gan Cultúrlann.

Conas mar sin a aithneoidh an Stát, agus is cuma an thuaidh nó theas atá tú, nó tá dualgaisí ar na h-údaráis beart a dhéanamh ar son na Gaeilge agus pobal a labhartha sa dhá dlínse de réir caipéisí éagsúla – an Bunreacht ó dheas, Comhaontaithe Chill Rimhinn is Aoine an Chéasta ó thuaidh, an chaipiteal shoisialta atá á chur ar fáil ag na Gaeil?

Sa tslí céanna a d’aithin siad an chaipteal soisialta a cuireadh ar fáil nuair a deineadh athfhorbairt ar cheantaracha sna cathracha a raibh imithe i léig – leithéidí Barra Temple i mBaile Átha Cliath mar shampla – le scéimeanna faoiseamh cánach.

Dá mba rud é go raibh faoiseamh cánach ar fáil d’fhiontraithe a rinne beart éigean ar son na Gaeilge agus, mar sin, ar son an phobail, nár cheart go mbeadh spreagadh ann doibh sin a dhéanamh agus aitheantas as a gcuid iarrachtaí?

Os rud é gur faoiseamh cánach a bheadh i gceist, bheadh gach éinne i dteideal a leithéid – ní bheadh sé teoranta don Ghaeltacht amháin – agus bheadh sé bunaithe ar obair a dhéanamh seachas deontas a éileamh ar bhunús eigean eile – suíomh tír eolaíoch. D’oibreodh sé mar a oibríonn faoiseamh cánach i réimsí eile an tsaoil – sé sin shaothródh fiontar brabhús ach d’fhéadfadh an fiontraí cuid dá chostaisí a chur in éadan an bhrabhúis chun an dlisteanacht cánach a laghdú go mór.

Tarlaíonn seo ar aon nós – go deimhin, tá sé ag titim amach i réimse na n-acmhainí nadúrtha nó tá margadh ar leith idir an Stát agus Shell faoin cháin a íocfar amach anseo ar an ollbhrabhús a dhianshaothróidh Shell as an ghás sin a dhíol go h-idirnáisiúnta. Is é an argóint atá ag an Stát ar son an mhargaidh sin, go ndeir siad go bhfagfaí an ghás faoin ghruinneal mura mbeadh sé ann.

Céard eile an Ghaeilge ach acmhainn nadúrtha? Ach tá sí á iompó, in ainneoin iarrachtaí tionscnóirí na dtionscnaimh eile agus gniomhaithe diograiseacha eile in eagrais ar nós Conradh na Gaeilge, ina docmhainn. San aoráid seo, tá béim as an nua ar chur amú acmhainní agus nuair nach bhfeictear an buntáiste díreach óna leithéid don phobal mór, tugtar amach na sceanna agus tosnaítear ar an ghearradh.

Ceapaim féin gur tuairim réabhlóideach a dhothain é seo ach aithním freisin go bhfuil an réabhlóid sin curtha i gcrich theana féin le beartanna dionghabhailte ag daoine eile – na tionscnóirí thuasluaite, mar shampla, bunaitheoirí Phobal Bhóthar Seoighe, Bunscoil Phobal Feirste (iad san a bagraíodh priosún orthu dá leanfaidís leis an scoil sin!).