Anois nó riamh….

Tá ceisteanna fós ann i dtaobh Foinse – an bhfuil sé beo nó marbh? – ach tá sé in am dúinn féachaint ar staid na h-iriseoireachta Ghaeilge faoi láthair i bhfianaise na sceannairte atá déanta le tamall anuas ar an earnáil seo.

Ní h-é an iriseoireacht chló amháin atá curtha ó mhaith ag maorláthaigh ach is cinnte go bhfuil ár n-áird ar bhás ró luath na nuachtán, Lá Nua agus Foinse, le roinnt míonna anuas.

Ach, de bharr na gciorruithe, tá dhá chlár chursaí reatha a bhí á chraoladh ar RTÉ RnaG, Faoi Chaibidil agus Seó Beo an tSathairn, cláracha ná raibh ró spreagúil nó géar chúiseach dar liom, ach bhí siad ar an sceideal agus ni fhillfidh siad san Fhómhar. Fágann sin nach mbeidh ach Adhmhaidin agus Nuacht a hAon ina mbeidh aon sórt plé á dhéanamh ar chúrsaí reatha. Agus ansan ní bheidh ann ach an bheagán agus plé cúrsaí reatha ag troid le scéalta pharóistiúla ó na Gaeltachtaí móra.

Bain ón bpictiúr chomh maith an easpa mór chláracha chúrsaí reatha i nGaeilge ar an dteilifís. Níl ann ach Seacht Lá ar TG4 – sin clár uair sa tseachtain a mhaireann níos lú ná leath uair a chloig. Craoltar ‘Scannal’ ar RTÉ – ach is clár é sin a bhaineann le cúrsaí stairiúla seachas cúrsai reatha.

Níl an scéal morán nios fearr ar an idirlíon. Iris mhíosúil é Beo.ie agus cé go mbionn roinnt ailt ann ar chúrsaí reatha – cuid acu a bhionn le moladh – tá an iris srianta ag an bhfoilsiú míosúil. Níl an réimse ábhair ann a chinnteodh go mbeadh léitheoireacht aige taobh amuigh de chiorcal na bhfoghlaimeoirí, sciar tabhachtach den mhargadh ach sciar teoranta.

Is cosúil go gcaithfimíd, chomh fada is a bhaineann sé le na h-udaráis, na h-údaráis céanna a deir gur mhian leo go mbeadh Éire ina thír dhá theangach faoi 2028, go gcaithfimíd, an dream atá Gaeilge againn agus a thaitníonn cúrsaí reatha leo, glacadh leis go gcaithfimid cúl éisteacht le cúrsaí reatha i mBéarla gan aon pháirt a ghlacadh sa phlé.

Ar an bport céanna, trí bhliain deag tar éis bhunú TG4/TnaG, níl cead ag pobal na Gaeilge féachaint ar chluichí ceannais na hÉireann beo beathach le trachtaireacht Ghaeilge. Is cosúil go mbeidh orainn brath go ceann tamall eile ar an bhfuaim ar an dteilífís a ísliú agus éisteacht leis an dtrachtaireacht ar RTÉ Raidió na Gaeltachta nó, más trachtaireacht dhá theangach atá uainn, eisteacht le Mícheál Ó Muircheartaigh ar Raidió 1.

Tá obair mhaith á dhéanamh ag leithéidí An Druma Mór/Nuacht 24, nós* agus Feasta is Saol le freastal ar sciar áirithe den mhargadh – ach níl na h-acmhainní acu an beart a dhéanamh mar is ceart. Maidir le Comhar, tá deis ann rud éigean fónta a dhéanamh ach ní féidir leis an iris aon dul chun cinn a dhéanamh agus é faoi stiúr eagarthóir nach gcreideann sa nua theicneolaíocht agus nach dtuigeann cad atá ag titim amach i saol na Gaeilge is na tíre.

Thug mise faoi ndeara port áirithe i gcuid de na ráitis a deineadh i dtaobh Foinse agus an nuachtán ag saothrú an bháis. Bhí go leor achainí agus éilimh á dhéanamh go dtiocfadh an Rialtas i gcabhair ar Foinse ionas nach gcaillfí an nuachtán – ach is é sin díreach an fhadhb.

Má táimíd le h-iriseoireacht Ghaeilge a thabhairt slán don chéad glúin eile, ní feidir linn bheith ag brath ar na h-údaráis. Ciall ceannaigh, tá sé nios fearr ná an dhá chiall a mhúintear. Agus tá ciall ceannaithe go daor ag pobal na Gaeilge le tamall anuas. Beidh orainn greim a bhreith ar ár gcinniúint féin.

Déanfadsa mó dhícheall anseo plé a dhéanamh ar chúrsaí reatha agus nuacht an lae ach táímse ag obair faoi chúing – tá post agam i réimse eile agus ní féidir liom mo chuid ama a chaitheamh anseo faoi mar ba mhaith liom.

Táim sásta tairiscint a rinne mé roimhe seo a dhéanamh in athuair. Má tá Gaeil ann ar mhaith leo iriseoireacht Ghaeilge sláintiúil, beidh orthu íoc as. Tá ciste ag teastáil, ciste shuntasach thart ar €1m a bheidh ag teastáil. Táimse sásta €1,000 a infhéistiú ina leitheid de chiste – agus ní beag liom an tsuim sin – chomh fada is go bhfuil 999 Gael eile ag teastáil. Nuair a rinne mé an tairiscint seo roimhe, fuair mé ceathrar nó cúigear a bhí sásta a lámha a chur ina bpócaí.

Anois, tá an práinn níos géire. Tá gá leis an t-airgead chun bonn láidir a chur faoi sheirbhís nuachta is fóram plé rannpháirteach is eolgaiseach, acmhainn a bheadh neamhspleach ar fad ón stát agus saor, mar sin, óna marbh fhaisc.

Anois nó riamh.

Táim á scríobh seo agus mé ag faire ar an eagrán dheireannach de Questions and Answers á chraoladh. Breis is fiche bliain a bhí an clár sin á chraoladh agus cé gur fada an lá a bhí sé ar bharr a léime, bhí sé tabhachtach mar fhóram do phobal na tíre.

Tá sé deich nó cúig bhliain deag ó bhí an chlár cúrsaí reatha deireannach Ghaeilge ar aon chainéal teilifíse nó raidió – nach cuimhin linn ‘Cúrsaí’.

D’imigh sin agus tháinig seo. Cad atáimíd chun déanamh chun an bearna a líonadh…..?

Foinse – an ‘nuachtán is fearr ag pobal na Gaeilge’? Ní doigh liom é!

Tá go leor scríte anseo le seachtain faoi chás Foinse – agus sílim go raibh sé cothrom don nuachtán agus an priacal ina raibh sé – agus ina bhfuil sé go fóill.

Má tá an cothromas le leanacht, ní mór dom a rá go gcreidim go raibh caighdeán an nuachtáin imithe i léig go mór, ní le gairid ach ó thús 2000 cheapfainnse. Bhí cuma stálaithe ar an bhfoilseacháin ó thaobh dearadh de agus ní raibh ach corr seachtain ann gur shíl mé gur bhuail siad an marc le tuairisc nuachta. Tá na h-ailt tuairimíochta, taobh amuigh de chúpla éiseacht, gan bhrí gan téagar – motháim nach bhfuil tada fiúntach nó substaintiúil ráite in altanna na bpríomhcholúnaithe, Póílín Ní Chiaráin nó Cathal Mac Coille, le mo chuimhne. Athrá a bhionn iontu de ghnath ar an méid atá ráite ag trachtairí aitheanta sna meáin Bhéarla an tseachtain roimhe, dar liom.

Cén fath an racht seo uaim anois? Ag léamh dom Tuarascáil na maidine seo san Irish Times, tugaim faoi ndeara na sliochtaí seo i gcolún Phoil Uí Mhuirí ar an ábhar seo.

Tá an nuachtán Gaeilge is fearr dá raibh ag pobal le Gaeilge le glúin ar tí druidim

Agus:

an nuachtán Gaeilge is fearr atá ag lucht na Gaeilge le fada a chailleadh

A leithéid de bhladhmann ón Mhuiríoch, fear atá ag scríobh ‘colún’ do Foinse le fada an lá. Agus ansan deir sé an méid seo:

Seo nuachtán a thug dúshlán gach aon dreama eile lena gcuid féin a dhéanamh d’earnáil na nuachtán agus rinne siad go stuama céillí agus gan bladhmann é.

Níl a fhios agam conas ar féidir le h-eagarthóir Ghaeilge an Irish Times alt a scriobh faoin ábhar seo, priacal nuachtán Ghaeilge agus iad ag plé leis an bhForas, gan Lá Nua a lua. Shamhlófá go raibh sé ábharach. Ach creidim go dtuigim cén fath. D’eirigh leis an Irish Times clúmhilleadh a dhéanamh faoi dhó ar lucht Lá – agus b’é Ó Muiri a scrigh an dhá alt. Níl a fhios agam an bhfuil cosc air ón Eagarthóir, Geraldine Kennedy, Lá/Lá Nua a lua ach shamhlófá go raibh sé ag iarraidh gan Lá a lua ar chúis éigean.

Ar aon nós, tá sean taithí agamsa ar iriseoireacht aisteach Uí Mhuirí chomh fada agus a bhaineann sé Lá Nua agus tá’s agam go dtuigeann sibh an seasamh atá agam.

Cúpla uair ina alt tógann Ó Muirí an cheist faoin slí ar thárla an titim amach is déanaí idir an bhForas agus Foinse/Moinéar Teo. Bheinnse ag tógáil ceiste faoi sin freisin. Cheapas i gcónaí go raibh caidreamh ana shocúil idir an dhá dream.

Ach é sin ráite, ni mór dúinn a thuiscint nach dtuigeann Foras na Gaeilge gnó na bhfoilseacháin. Níl aon duine i measc na gcomhaltaí, a bheadh saineolas acu cé go bhfuil cúpla duine ar an mbórd a bhí ag obair le nuachtán nó ag solathar altanna do nuachtán.

Nílim ag maíomh má dheirim gur ag Lá is fearr atá an taithí ar nuachtáin Ghaeilge. Bhí sé ag daoine romham ann – agus ansan bhí páirt agam féin i mbunú nuachtán laethúil Ghaeilge, an t-aon nuachtán laethúil i dteanga Cheilteach d’aon tsort riamh agus d’eirigh linn sin a dhéanamh i 2003. Dheineamar é gan cead a lorg ón bhForas ach bhí an Fhoras ann ar lá a seolta, ag oscailt na mbuidéil seaimpéin is ag ól is ag ithe na smailceanna a cuireadh ar fáil.

Bhí go leor lochtanna ar Lá, an nuachtán laethúil, ach locht amháin ná raibh air nár aithin an fhoireann go raibh orthu leanacht ag cur barr snáis ar an nuachtán i gcónaí, ag forbairt, ag feabhsú, ag athrú. Ba phroiseas leanúnach a bhí ann -bhaineamar triail as rudaí ag féachaint cé acu an n-oibreodh siad. Nuair nár oibrigh, rinneamar leasuithe agus athruithe go dti gur oibrigh nó dtí gur dheineamar cinneadh rud eigean eile a thriail.

Na nithe sin ar fad, ní fhéadfadh leithéid an Fhorais iad a thuiscint. Ní bheadh gá le saineolas ar nuachtáin chun iad a thuiscint – ní bheadh gá ach le daonnacht. Ach sin rud nach bhfuil i measc acmhainní an Fhorais, de réir dealraimh.

Cinnte tá cuid is mó den cheart ag Ó Muirí nuair a deir sé:

Bhain Móinéar an conradh do nuachtán seachtainiúil nuair a bhí Bord na Gaeilge ann; bhain siad é nuair a bunaíodh Foras na Gaeilge agus lean siad de bheith á bhaint. Léirigh an méid sin féin éifeacht a gcuid oibre agus léirigh breithiúnas cruinn ceart an Fhorais gur thuig siad fiúntas an tionscnaimh a bhí acu.

Dá bharr sin, shílfeá, as measc gach aon rud eile, go mbeadh an caidreamh oibre idir Móinéar agus an Foras ag éirí níos doimhne agus níos rathúla le himeacht na mblianta. Shílfeá go dtuigfeadh an dá dhream a chéile faoi seo.

Ní thuigeann an Fhoras páirtíocht cé go mbionn siad ag caint faoi go minic. Lig siad Lá/Lá Nua chun báis cé go raibh, is dócha, breis is milliún euro caite acu leis. Tá i bhfad Éireann níos mó caite acu ar Foinse – agus tá siad sásta é sin go léir a ligint le sruth agus an tuairim seo á scaipeadh, via an Aire Uí Chuív, go bhféadfadh go mbeadh grúpa eile amuigh ansin a chuirfeadh nuachtán ar fáil ar airgead níos lú ná mar a bhí lorg ag Foinse.

Bíodh is go bhfuil an Druma Mór/Nuacht 24 ann agus iad ag déanamh sar obair, agus nach bhfuil pingin faighte acu ón bhForas, táim ag ceapadh nach mbeadh an Fhoras ag smaoineamh ar tacú leis an dtogra fiúntach sin. Tá sé ró ‘thuaisceartach’ nó tá sé ró ‘neamhspleach’ nó tá sé ró ‘nuálach’. Ní féidir smacht a chur air – nior thosnaigh sé le deontas ón bhForas. An t-aon deontas a fuair Nuacht 24 an t-am agus an duthracht a chuireann an t-eagarthóir agus a fhoireann ar fáil don togra seachtain i ndiaidh seachtaine.

I gcás Foinse, ba ar airgead stáit ar fad a bhí sé beo. Ní raibh sé beo ar dhíolachán – tá meastúcháin éagsúla feicthe is cloiste agam den díolachán a bhí á dhéanamh ag Foinse ó sheachtain go seachtain – idir 4,000 agus 6,000 cóip. Níl a fhios agam go cinnte ach is é mo bharúil gur ró mheastúchán a bhí anseo – nó ba é 6,000 an díolachán is mó a bhí ag an nuachtán de réir ABC ach bhí dáileachán ‘saor’ a deineadh leis an Independent san áireamh le sin agus nior deineadh aon dáileachán saor dá leithéid ó shin mar gur athraíodh na rialacha ag cur cosc ar áireamh na cóipeanna a dáíleadh go saor i measc cóipeanna díolta.

Mar sin de, níl aon áireamh údarásach ann. Níl ann ach meastúcháin.

Is cinnte go bhfuil Foinse ag fulaingt mar atá nuachtáin eile ar fud na cruinne de bharr an laghdú i bhfograíocht. Ach ní gnath fograiocht a bhí i Foinse – ní bhíodh Dunnes Stores nó Tesco ag ceannach leathnaigh iomlána chun fogairt a dhéanamh ar na slad mhargaí is déanaí acu. Fograíocht stáit a bhí i gceist agus bhí an fhograíocht sin á fháil acu de bharr go raibh siad lonnaithe ó dheas agus gur chreid na rannoga stait is na h-eagrais poiblí go raibh orthu fograíocht a dhéanamh i nGaeilge de bharr Acht na dTeangacha Oifigiúla. Agus nuair a fuair siad amach nár ghá seo a dhéanamh, nuair a dhiultaigh an Aire Ó Cuív an fhoráil sin san Acht a chur i bhfeidhm i mí Bealtaine 2008, a d’athraigh an phort. Laghdaíodh go mór ar an méid fograíochta i nGaeilge i nuachtáin ar nós Foinse agus Lá Nua – cé go bhfaca mé go leor fógraí ‘dhá theangacha’ i nuachtáin eile ó shin, fograí a bhionn i bhfad níos costasaí ná mar a bheadh sé fogra i mBéarla a fhoilsiú i nuachtán Bhéarla agus fógra i nGaeilge sa nuachtán Ghaeilge.

Táimse ar son Foinse – cé go bhfuilim cáinteach anseo faoi chaighdeáin an nuachtáin, ní doigh liom gur féidir locht a chur ar an bhfoireann buan nó tá siad ag obair le na h-acmhainní atá acu agus b’fhéidir go bhfuil daoine ann ar mhalairt tuairime liomsa faoi chaighdeáin an nuachtáin. Dar liomsa nach aon ghar do Foinse go mbeadh leithéidí Pól Ó Muirí á moladh go h-ard na spéire nuair nach bhfuil an moladh sin tuillte acu.

Táim ar son Foinse a choinneáil mar go gcreidim gurb é sin an slí is fearr le h-iriseoireacht chlóite na Gaeilge a thabhairt slán agus má tá an nuachtán beo, is féidir feabhas a chur air.

Mothaímse nach bhfuil Ó Muirí géar a dhothain ar an bhForas ina alt – ar ndóigh b’fhéidir nach féidir leis a bheith nó nach é eagarthóir Comhar freisin, an iris mhiosúil atá ag fáil deontas substaintiúil, breis is €11,000 in aghaidh an eagráin i 2008. Mar sin de, fiú má theipeann Foinse, beidh seisean go fóill beo ar dheontas ó Fhoras na Gaeilge.

Sa pharagraf deireannach den alt, deir Ó Muirí:

Tá an nuachtán Gaeilge is fearr dá raibh ag pobal le Gaeilge le glúin ar tí druidim. Tá an Foras agus Móinéar Teo ina seasamh ar aill. Ní gá dóibh titim léi; níor chóir dóibh titim; níor cheart go ligfí dóibh titim.

Níl an Fhoras i mbaol ar bith. Má theipeann orthu teacht i gcabhair ar Foinse, leanfaidh siad orthu. Beidh siad beo. Beidh foireann Foinse ar an dól – ach nár chuir Foras na Gaeilge daoine ar an dól roimhe agus nior chuir sé isteach orthu? Agus ní chuirfidh sé isteach nó amach orthu go mbeidh níos lú measa orthu de bharr an chinnidh – an bhféadfadh meas nios lú bheith ar an bhForas ná mar atá?

Mar a tharlaíonn sé tá alt eile ag Ó Muirí a léiríonn go beacht an mí-eifeacht seo. Tuairiscítear go bhfuil na coimisiún a rinne an Fhoras ar leabhair nua don bhliain seo tarraingthe siar ag an bhForas agus gur ‘trí thaisme’ a cuireadh amach litreacha chuig na bhfoilsitheoirí ag fogairt is ag diultú coimisiúin roimhe seo.

An bhfuil Foras na Gaeilge chun deireadh a chur le scriobh na Gaeilge mar ghairm ar fad i mbliana agus scríobh leabhair Ghaeilge a fhágáil faoi na páistí scoile?

The perils of publishing an Irish language newspaper

Ní minic a scríobhaim i mBéarla ar iGaeilge – ach tá suim á léiriú san alt seo ag go leor agus toisc go gcreidim gur cheart fírinne an scéil seo a scaipeadh agus go bhfuil baol bunúsach ann don Ghaeilge, ní h-amháin don iriseoireacht chlóite Ghaeilge, táim á dhéanamh san anois. Tá súil agam go mbeidh sé ar fáíl ar ball ar Slugger O’Toole.

The news of the predicament, of Foinse the Irish language weekly newspaper, reached me on Tuesday evening and is reported in today’s papers and while it was shocking it was hardly surprising. In fact it was familiar. After all, I had been here before during my time as editor of the now sadly departed Lá Nua, the Irish language daily newspaper. We, too, were dependent on Foras na Gaeilge to provide a bulk of our funding as we published a daily newspaper five days a week from 2003 to the end of 2008. When we pointed out to Foras na Gaeilge that our newspaper was losing money and in danger of folding, they told us to make do with what we had and sat back on their hands as the newspaper limped towards eventual extinction. They pooh poohed our proposal to publish on the internet as a daily PDF with a weekly printed omnibus edition and said it wasn’t allowed for in the contract. And that was that.

The situation with Foinse is slightly different. The weekly newspaper located in An Cheathrú Rua received grant aid which was substantially more than that received by Lá Nua (Foinse received €320,000 per year – Lá Nua’s grant was in the region of €240,000) but also generated a large chunk of change in advertising revenue, the vast majority of it from the public service and government departments and agencies in the south. In fact, according to figures filed by the newspaper, Foinse generated a profit of €192,000 in 2006 and €99,000 in 2007. Figures for 2008 aren’t yet available but their projections for 2009 are a loss of staggering proportions in their own terms, approximately €300,000. This profit to loss situation came about as the economic crisis hit the public service last year and public servants scrambled hither and thither to cut unnecessary spending. A yet to be closed loophole in the Official Languages Act 2003 means that public sector advertising isn’t required to be bilingual in the south and this loophole was seized upon by those in charge of the public purse, with disastrous consequences for Foinse. Public sector advertising was never a significant factor in the funding of Lá Nua as it received so little because of its location north of the border (and the partitionist mentality of the public sector in the south) that this cutback had little or no effect.

So why should we care about the departure of a lossmaking newspaper? Well there are a number of reasons. Foinse, Lá Nua and other Irish language organisations, other projects in, for instance, the arts and community work, all form part of the social fabric of Irish society. The first resort of the bureaucrats appears to be to shred this social fabric rather than, for instance, apply the cutting knife closer to home with significant cutbacks on their own benefits. This warped sense of priorities is exemplified in the behaviour of Foras na Gaeilge, the main funding body for the Irish language on this island. While overseeing a situation in which one Irish language newspaper, which was established in 1984, was lost and the other is in danger of going the same way, the Foras has been busily augmenting its staff and increasing the bureaucratic burden. Sometime back in the early years of the millennium, when times were better and public money flowed more freely, the Foras applied for additional staff from the North South Ministerial Council and were told they could increase their complement of staff from 39 to 65. At the end of 2008, the Foras had 49 staff on its books. In February 2009, it advertised for five additional staff. The combined salaries for this new intake was about €200,000, approximately the same amount of money saved by the closure of Lá Nua at the end of December. Theoretically at least, because the Foras was operating in February on the basis of the same budget as it had in 2008 for 2009 as it had not been cut in the emergency budget announced in October last year. (The cut did come in the April Emergency Budget) But rather than making the savings available to Foinse to augment that newspaper’s services, the money was spent on recruiting adminstrators, a receptionist for the Foras’ cavernously empty offices at Westgate House on the corner of Castle Street and Queen Street in central Belfast, and a translator.

I hold no brief for Foinse but my concern here is the state of Irish language print journalism and, by extension, Irish language literature as the two are linked. People who read Irish language newspapers are more likely to read Irish language books. And who’s responsible for the funding of Irish language books – you’ve guessed it – Foras na Gaeilge. A few thousand people per day read Lá Nua, more again on the internet. Foinse is claiming sales of between 4,000 and and 6,000 copies weekly. And they distribute the newspaper in PDF format (a practice pioneered by Lá Nua in Ireland) on the internet on a subscription basis. A publisher told me that the average sale of an Irish language book is under 200 copies! All this isn’t surprising – neither Lá Nua, Foinse nor Irish language books had access to a reasonable marketing budget. They eked out an existence and depended on their loyal readers to spread the good word. Their priority was production and publication and they paid the price in the case of Lá/Lá Nua – and look like they will pay the price in the case of Foinse.

Still you may ask – why should I care about the loss of another loss making Irish language newspaper? After all they didn’t do marketing, so they died the death. Indeed. You should care. Instead of spending public money on the provision of literature and journalism in Irish which people were actually reading, vast amounts of public money is actually being spent on translating public documents from English to Irish which nobody will read in either language – or more accurately significantly fewer people will read in either language. Recently, for instance, in a display of Kafkaesque extravagance in a time of tightening belts, the Minister for Community, Rural and Gaeltacht Affairs, Éamon Ó Cuív announced that he was establishing a second translation unit within his own department. This would be headed by a Director of Translations on a salary of up to €130,000 per year. The task to be undertaken by this person would be to organise the translation of almost 50,000 pages of statutory instruments from English to Irish and, also, as an after thought, to revise the Official Standard of Irish. The cost of this project has been estimated, conservatively, at between €3m and €5m and could be a lot more than that.

Apparently the Government has allowed this to go ahead because it follows on a Supreme Court judgement. Whatever about the wisdom of such a judgement at the best of times, the timing of it and the consequences seem particularly perverse in the light of the most recent developments.

If Foinse is to publish its last edition this weekend, that will be sad indeed, not least for the ten people working at the newspaper but for its readers and for the Irish language community throughout the world. It will be all the more infuriating as it comes hot in the heels of the loss of Lá Nua – to borrow a phrase, to lose one Irish language newspaper could be considered to be unfortunate, to lose two (in the space of six months) is careless indeed of the all island body charged with the promotion of Irish.

There appears to be some political support for Foinse. Senator Joe O’Toole was heard on Nuacht TG4 last night calling for urgent action while Senator Piaras Ó Dochartaigh of Sinn Féin raised a rumpus in the Seanad yesterday which led to his ejection from the chamber. In light of my own experiences with Sinn Féin and its on-off commitment to the Irish language, I might remind the Senator from Gaoth Dobhair, who recently admitted on Raidio na Gaeltachta that Cumann meetings of his party are run through English in the Gaeltacht, that he could lift the phone to his four party colleagues who sit on the board of Foras na Gaeilge and who, theoretically, have some interest in the matter to get their fingers out and do something practical. But then again I’m not sure that Sinn Féin is interested in doing any more than rattling their broken commitments in their empty of meaning manifestos.

WIll this be sufficient to sway Foras na Gaeilge. It seems unlikely at this stage. As Foinse’s proprietor, Pádraig Ó Céidigh, is projecting losses of €300,000 to the end of the year and Foinse is only being offered an additional €35,000 per year, that sum being conditional on a signficant upgrading of their interent service and the production of more pages etc, the gap seems to wide to be bridged by the Foras unless they are hit be a Road to Damascus conversion and suddenly see the light.

What will the Minister do? After all he is currently nursing a soon to be published plan to revitalise the Irish language in Ireland and to produce, within 20 years, at least 250,000 daily speakers of Irish, the critical mass which will save the language for future generations. How does the demise of Irish language print journalism and literature, on his watch, sit with that plan, whenever it is to be published? There is also the more politically pressing matter – Foinse is located in his own Galway West constituency and in the recent local elections, the Fianna Fáil representation from the electoral area from which he derives most support was halved from four to two councillors. I will leave it with the readers to decide how he will resolve this conundrum. I might add, however, that he does have at his disposal a fund, Ciste na Gaeilge, amounting to €6m. This was hit by controversy last year when it emerged that Comhalas Ceoltóirí Éireann, a great organisation for the promotion of Irish traditional music but not renowned particularly for its efforts to promote An Ghaeilge, was awarded €3m from Ciste na Gaeilge. This award was despite the fact that Comhaltas had only applied for €50,000 and the fact that Comhaltas is headed by Fianna Fáil senator, Labhas Ó Murchú, had nothing to do with the generosity of the award, the Minister was at pains to stress when it came to light. (The matter has since been resolved as the money was transferred from Ciste na Gaeilge to the Department of Arts, Sport and Tourism and onwards to Comhaltas ).

There are also ‘noises off’ about the future of Foras na Gaeilge, a body which is becoming an ever more significant presence on the radar of English language newspapers, especially those it hasn’t bought off with marketing wheezes which generally net those newspapers considerable windfalls. Last year, a teach yourself Irish cd distributed with the Irish Indepenedent netted the cash strapped Gaeilgeoir, Tony O’Reilly, €65,000! Foras na Gaeilge hasn’t published annual accounts or reports for the years 2005-2008 yet. It was in February this year that it published the its annual report and accounts for 2004. It isn’t bound by the Freedom of Information legislation, north or south, being a cross border body and in all my years of experience with the Foras, it has never been proactive in proffering information. Last year it engaged a highly prestigious PR firm to draft a communications strategy – but the press release section of its very expensive website (approximately €70,000 per year according to 2004 figures) contained only fourteen press releases from the Foras.

It should survive the calculations of Bord Snip being a crossborder body set up following the Good Friday Agreement. But will it survive in its current all Ireland format as Minister Ó Cuív is reportedly considering a reconfiguration of the promotion of Irish and this includes the revamping of Údarás na Gaeltachta to take over the role for the promotion of Irish in towns outside the Gaeltacht throughout Ireland. The talk has been of Údarás na Gaeilge and whether that would change the dynamic, given that Údarás for all its faults has an elected board and is partly accountable to the electorate as well as having a go-ahead and very progressive Chief Executive, Pádraig Ó hAoláín at the helm.

As can be seen from what appears above, this is a tangled web indeed. But where does it leave Foinse? Out of the ashes of Lá Nua arose An Druma Mór/Nuacht 24, a web based publication of high quality. It survives on the goodwill and hardwork of its pioneering editor, Eoghan Ó Néill. and his team of volunteers. I have a subscription to the newspaper and I got my first print edition, 12 A3 photocopies pages in full colour stapled together, in the post last week. Nuacht 24 gets not one red cent from Foras na Gaeilge and it would be heartening to think that Foras might provide the newspaper with some funding if Foinse were to go under, however tainted that money might be, life does go on, but it’s unlikely in the extreme. More likely Foras will readvertise in the vainglorious expectation that there is a queue of groups out there with money to burn by producing an Irish language newspaper. If they do find one sucker prospective partner, Foras will find out, the hard way, that it is a great deal more expensive to start up a new newspaper than it is to maintain one already in existence.

While the emphasis has been on promoting Irish on a community basis in places like Belfast and Derry, the emphasis of some – not all – Irish language organisations in the south has been on the legal status of Irish, an emphasis which has led to the current situation in which investment in translation is being prioritised over investment in front line projects. That this occurs at a time of economic crisis, when bureaucrats and politicians are throwing all forms of social capital (public transport, public service broadcasting, health services) overboard as they fill the lifeboats on the SS Hibernia and leave the rest of us with barely a lifeboat to survive in the chilly depthys, represents a perfect storm for the Irish language and its community. It will survive but no thanks to Foras na Gaeilge and the Irish Government. All gratitude will go to the likes of Eoghan Ó Néill and Tomaí Ó Conghaile of nós*, another high quality Irish language magazine which is getting no grant aid, b and others who are heroically manning the helm despite everything that’s being thrown at them.

If there’s ever to be an effort on a par with Lá Nua or Foinse again, and this is not to dismiss the work of An Druma Mór etc, there needs to be an independent fund created by Gaeilgeoirí and all those who appreciate diversity in the media. I made such a proposal before and got a few takers – I wonder if there are any more takers today.

Deireadh seachtaine i gConamara

Oíche Dé Domhnaigh atá ann agus tá deireadh ag teacht le mo dheireadh seachtaine i gConamara. Cé go raibh sé fliuch báite furmhór an ama, bhaineas spórt as mar a bhain na páisti agus iad ag rince sa chaislean ‘bouncy’ sa ghairdín. Bhí siad faoi chlúdach i rith an ama cé go raibh orm athrú stocaí a bheith ar fáil go mion is go minic.

Ar aon nós, ritheann smaointe fánacha liom ag a leithéid seo d’am. Tugaim m’athair chun cuimhne, suaimhneas sioraí do, agus ansan cruann mo dhearcadh, nuair a smaoiním ar an raic atá fagtha ag an gcriú mí fhortúnach atá i gcumhacht.

Le linn na seachtaine fograíodh go mbeadh Ryan Tubridy ina láithreoir nua ar an Late Late Show. Maith go leor. De réir dealraimh dúirt sé in agallamh le linn na seachtaine nach léann sé an Sunday Independent agus fuair sé íde béil as ucht seo inniu sa nuachtán céanna ó mo shean chara, Eoghan Harris. Dar le Harris is peaca é do a leithéid a rá agus a thabhairt le fios go bhfuil sé ar shlí éigean ró uasal don Indo.

Léimse an Indo -agus légh mé riamh é. Tá sé tabhachtach léargas a fháil ón dtaobh eile. Agus bhíos á léamh inniu agus ag smaoineamh ar an slí nár staon an nuachtán ó bheith ag tacú le Bertie agus a cháirde roimh an Olltoghchán in 07 agus an oiread is a bhíodh siad ag caitheamh anuas ar George Lee agus David McWilliams agus aoinne eile a shoilsigh solas ar chaimiléireacht an Rialtais. Ní cheapfá gur an nuachtán céanna atá ann inniu agus scuaine colúnaithe ag tabhairt le fios go bhfuil seo ar an Rialtas is measa riamh agus gurb é Brian Cowen an Taoiseach is measa riamh.

Mar a bhím á mheabhrú díbh go minic, thugas le fios go gcaillfeadh FF suas le 35 suiochán in Olltoghchán 07 in alt a fhoilsíodh i Lá Nua. Chreideas go raibh an tóin ag titim as cúrsaí eacnamúla agus go raibh an géarchéim sna seirbhísí poiblí – cúrsaí sláinte is oideachais go h-áirithe chomh h-olc go gcaithfí amach ar a dtónacha iad. Níor tháinig an tuar ar an dtairngreacht sin ag an am. Ach tiocfaidh sé go luath.

Thugas faoi ndeara gur cailliúint 35 suíochán a bhí a thuar do FF san Indo inniu agus John Drennan ag scríobh faoi Olltoghchán nach bhfuil fógartha go fóill….

Chasas le Seosamh Ó Cuaig, glór neamhspleach Chonamara, tar éis aifrinn ar an gCeathrú Rua inniu. Tá sé ina iarrthóir sna toghcháin áitiúil – go n-éirí leis. Tá sean cara eile liom san iomaíocht leis i gConamara – Trevor Ó Clochartaigh. Guím gach rath ar Trevor freisin cé go gcreidim gur sa pháirtí mí cheart atá sé. Tá sé ag seasamh le SF.

Tréaslaím a bhua le fear Uibh Fháilí….sa ghalf. Rinne tú go maith a Shane Mhic an Labhradh. Aon ghaol agat le laochra peile Uibh Fháilí?

Aréir bhíos ag faire ar an Eurovision. An bhua ag fear óg an Iorua agus amhrán maith freisin ag bean na hÍoslainne. An chéad uair eile, caithfidh RTÉ amhrán Ghaeilge a sheoladh go dtí Osló. Bhaineamar triail as turcaí anuraidh agus amhrán Meirceánach i mbliana – cad faoi amhrán a léiríonn rud éigean faoi chultúr dúchasach na hÉireann i 2010?

Beag an baol…píosa deas sa Sunday Business Post inniu faoi Ghradaim Chumarsáide an Oireachtais. Tagairt domsa ann agus m’ainmniúchán ar ghearrliosta na gcolúnaí is fearr. An é seo mo bhliain? Cá bhfios….

Foinse – Pravda Uí Chuív?

Táim i gConamara, ag céad comaoine mo neach, agus níl locht air mar ocáid teaghlaigh. Is mór an áthrú é ón ocáid teaghlaigh dhgeireannach a thug sinn le chéile, sochraid m’athair, tuairim is leath bhliain ó shin anois.
Táim ag scriobh an meid seo ar iPhone ague níl sé éasca.
Ag léamh Foinse dom tar eis aifrinn, aithnim an bhearna ata fagtha le dúnadh La Nua. Is léir dom ó thuairisciú ‘phríomh nuachtán naisiúnta na Gaeilge’ – nó an neamh thuairisciu – go bhfuil pé cnamh droma a bhí ag an nuachtán caillte.
Tri shampla:
1. Le linn na seachtaine, sheol an Choimisinéir Teanga a thuairisc bhliantúil. Tá tuairiscí is eagarfhocal ar an dtuarascáil i bhFoinse ach ar eigean gur luadh failli Roinn Ui Chuiv i leith na reachtaiochta agus go h-airithe, níor luadh an faillí atá déanta ag an Roinn a reachtaigh Acht na dTeangacha Oifigiúla agus a chum agus a cheap cur chuige na scéimeanna i leith a scéim teangan féin.
2. Go fóill níl tagairt ar bith sa nuachtán seo ar an bplean atá ag an Aire Uí Chuív aonad aistriúcháin a bhunú agus an costas a bheadh air. Is scéal mór é seo i saol na Gaeilge – ach ní aithníonn an ‘phriomh nuachtán’ gur amhlaidh atá.
3. An mó pictiúr d’Éamon agus An Taoiseach ar gá a fhoilsiú in aon eagrán?

Ní h-amháin go bhfuil an argóint ann – agus ann go láidir – go bhfuil an nuachtán claonta go mí nadúrtha i dtreo amháin ó thaobh na polataíochta de ach is léir freisin go bhfuil Foinse ar chúl na h-imeartha maidir le scéalta móra na Gaeilge. An tseachtain seo chaite bhí fógra sa nuachtán faoin Stiurthóir Aistriúcháin agus ní raibh an scéal ann. An tseachtain seo bhí an scéal mór ag Nuacht 24 faoi phlean an Aire ‘Údarás na Gaeilge’ a dhéanamh de Údarás na Gaeltachta agus agallamh leis an Aire faoin phlean seo. Ach ní raibh rian den scéal i Foinse.
Tuigim go maith go bhfuil todhchaí an nuachtáin idir dhá cheann na meá faoi láthair agus an Fhoras – Dia idir sinn agus an t-olc – ag plé téarmaí an chonartha úir leis an fhoilsitheoir, Pádraig Ó Céidigh.
Ach ni leithscéal é sin an súil a bhaint den liathróid. Is é priomh ghnó an nuachtáin iriseoireacht a dhéanamh, seachas bolscaireacht ar son pháirtí nó fiú aire ar leith. Is mó an chosúlacht idir Foinse agus ‘Pravda’ Uí Chuív anois ná riamh.

Cá bhfuil An Cailín Sa Chathair?

Tá eagrán nua de nós* ar tí bheith éisithe – agus, mar is ghnath, tá snás ar agus tá foireann na h-irise le moladh as an diogras agus an gairmiúlacht atá léirithe acu san eagrán seo.

Seo ceist – nó gearán [Gearán faoi nós*?] – cár imigh an cailín sa chathair, gnéas-eolaí na h-irise. Bhí sí ann sa chéad cúpla eagrán ach ón am ar tháinig an iris amach agus é clóite, ní raibh sé ann.

Tá cúis mhaith le sin, is dócha, nó ba cheart go mbeadh an iris seo á dhíriú ar mhargadh na scoileanna agus ní dóigh liom go bhfuil múinteoirí na tíre ullamh chun a leithéid seo a scagadh sa rang.

Cé go bhfuil an sampla amháin seo de shaothar an cholúnaí seo le léamh ar shuíomh nós*, tá go leor samplaí eile nach feidir liom a aimsiú. Is cuimhin liom colún a bheith ann faoin ‘g-spota’ – cá bhfuil sin imithe? Agus ar stopadh ag foilsiú na gcolún uair eigean gan é a thabhairt le fios dúinn?

Ba bhuaic phointe san iris a bheith ag léamh an cholún seo agus ní h-aon solás é go bhfuil seanduine liath ag scríobh don iris anois.

Cuireann an caractair seo colúnaí eile i gcuimhne dhom – ach ní docha gurb é atá ann. D’imigh seisean as radharc díreach sara cuireadh Lá Nua go tóin phoil ag deireadh na bliana seo haite.

Fiú tá aithris á dhéanamh ag an seanduine liath ar stíl Philip Cummings, níl sé leath chomh dathúil leis an gCailín sa Chathair nó fiú le h-iar eagarthóir ealaíne an iar nuachtáin a rabhamar beirt ag obair ann le cheile trath!

Bórd ‘shealadach’ RTÉ

Is ag amanntaí mar seo a áirímíd uainn Nollaig Ó Gadhra. Ceapadh údarás sealadach RTÉ an tseachtain seo – agus ní léir go bhfuil aon ionadaí ann ó phobal na Gaeilge faoi mar a bhíodh le blianta fada.

Ian Malcolm, iar cholúnaí le Lá/Lá Nua a bhí ann roimhe, ceapachán a thug Nollaig le fios dom go raibh láimh aige féin ann nó mhol sé ainm an aondachtach neamh leithscéalach seo don rialtas ag an am úd.

Is beag bórd stát atá caidrimh ar bith aige leis an Ghaeilge ná raibh ball nó dhó ainmnithe ar bórd an bhóird sin de bharr comhairle a thug Nollaig. Sin a dúirt sé liom, ar aon nós, agus ní raibh aon chúis agam gan glacadh leis an méid a bhí le rá aige.

Níl a fhios agam cén dearcadh a bhí ag Ian ar a sheal ar Údarás RTÉ. Gach seans gur beag an tionchar ar féidir le duine aonair a imirt ar shoitheach chomh mór – agus chomh folamh – leis an gcraoltóír náisiúnta.

Is cinnte nach bhfuil morán Gaeilge sa bhreis le feiscint ar an staisiún le blianta fada anuas – ach bhí an meath sin tosnaithe roimh am Ian.

“It hasn’t gone away you know”

Níl an scéal faoi thréas Shinn Féin ar Lá Nua ag imeacht ar shiúl nó, mar a dhéarfadh Gerry Adams, ‘it hasn’t gone away you know’.

Is cosúil go raibh freagra ag Barry McIlduff, Gaeilgeoir aitheanta agus ball tionóil Shinn Féin, ar cháineadh ghéar Gearóid Ó Cairealláin ar an phairtí sa North Belfast News an tseachtain seo chaite.

Ina alt dúirt Gearóid ná raibh sé chun vóta a thabhairt do Shinn Féin riamh arís mar gheall ar an éagóir a dhein an pháirtí ar Lá Nua.

Tá freagra tugtha ar cháineadh Ghearóid ag an Ball Tionól Mac Giolla Dhubh. Is cathaoirleach é Barra ar an gCoiste Chultúr, Ealaíon is Foillíochta. Is é a bhí ag gabhail leithscéil le déanaí ar son teip an Fhorais a gcuid cúntais a fhoilsiú, cúntais 2004-7.

Is é seo mar a deir Barra – níl teacht ar an alt ar shuíomh Ghrúpa Mheáin Bhéal Feirste. Tá mo thuairim féin agam faoi agus nochtfaidh mé ina dhiaidh.

Right of Reply

Barry McElduff MLA

Sinn Féin is committed to the objective of a daily news-service in Irish. The importance of a daily news-service to any language community in the modern world and the centrality of such a news-service to the development of the language itself is widely acknowledged and accepted.
Sinn Féin supports the call from the European Committee of Experts (March 2007) regarding the implementation of the European Charter and reiterates its call for the development of “a comprehensive Irish language policy, including measures to meet the increasing demand for Irish-medium education” as well as “increase support for the printed media in Scottish Gaelic and Irish.” This is the obligation of the British Government under the Charter and they must live up to those responsibilities.
Sinn Fein President Gerry Adams has made all of that clear in unambiguous terms several times over the past number of months.
Gearóid Ó Cairealláin’s views in regard to the decision by Foras na Gaeilge to end funding for Lá ignore this reality and the following facts:
The contract held by the Belfast Media Group (the publisher of Lá) to provide a daily newspaper was due to end in December 2008. Sinn Féin representatives consistently argued for the continued provision of a daily newspaper and that this would be put out to public tender.
There are 16 board members in Foras na Gaeilge. Four of them are Sinn Féin representatives. The party does not have a controlling influence over the cross-border agency.
Other board members argued that the money spent on Lá Nua did not represent value for money. That opinion prevailed in the subsequent decision.
Sinn Féin’s next objective was to persuade other board members that the funding from both the weekly paper and the daily paper could be combined to provide a sound financial basis for a new contract for a weekly paper and a daily news service. That the party’s representatives on the Foras failed to win that argument was and remains a source of disappointment.
The backdrop to this is that since its foundation Foras na Gaeilge has not enjoyed funding commensurate with the task it has been charged with. There are, of course, other significant problems to be overcome.
In the current economic climate this is more likely to deteriorate than to improve.
Now, when the Irish Language is under attack by some within political Unionism is not the time for bickering and discord among supporters of the language. Now, when economic cutbacks threaten to undermine advances in all sections of society, is not the time for negativity and division amongst supporters of the Irish Language.
What supporters of the language must do in the time ahead is stand together to develop and push forward a realistic and achievable strategy to advance the language. Sinn Féin is prepared to continue to play its part as it always has done, along with others, in the development of such a realistic and achievable strategy.
There will no doubt be setbacks and problems along the road. But in the face of problems and setbacks we must guard against division and recrimination and instead redouble our efforts to advance the cause of the Irish Language as a central part of the rich cultural heritage of all those who live on this island. That is the task ahead of all of us who are committed to the promotion and development of the Irish Language.

Mar fhocal scoir, is maith liom an tagairt ag an deireadh ag Barra faoi ‘seasamh le cheile’. Is mór an trua nár smaoinigh sé ar sin sara rinne a phairtí an feall ar Lá Nua.

Níl sé ráite go neamh bhalbh sa raiteas seo gur votáil ionadaithe SF in éadan an chinnidh gan conradh le h-aghaidh nuachtán laethúil a thairiscint in athuair. Cad é an fhírinne ar an gceist sin?

Cad is ciall le “Sinn Féin is committed to the objective of a daily news-service in Irish.”? Tá seo ar fáíl trí ‘An Druma Mór’ agus ‘Raidió Fáílte’. Cén fath nach n-éilíonn siad ar an bhForas tacaiocht mar is ceart a thabhairt don dhá sheirbhís sin?

An rud a tharlóidh, an rud céanna a tharla le Foinse agus Comhar, go mbronnfar an chonradh ar ‘lámha sabhailte’ éigean, ó dheas den teorainn is dócha.

Mar is leir le samplaí Comhar agus Foinse, ní miste leis an bhForas deontas thar an luach a thabhairt – €8,500+ in aghaidh an eagrán i gcás COMHAR, €7,500 i gcás Foinse – nuair is cáirde an Fhorais atá ag baint leasa as an deontas. Ní raibh siad sásta ach deontas €1,500 in aghaidh an eagráin a cheadú do Lá Nua.

Má tá Sinn Féin ar son na Gaeilge, tá gá go mbeadh an imirt níos fearr agus níos eifeachtaí acu ar son na teanga. Cuid larnach den phroiseas sin éisteacht le cáirde agus, fiú, iar cháirde.

Is é mo bhuairt nach bhfuil ceannairí SF go dáirire ar son na Gaeilge ach go bhfuil siad ag baint úsáid aistí ar mhaithe a leas pholatúil féin.

Nós* – iris órga nach bhfuil sa chiorcal órga

Le déanaí dúirt Éamon Ó Cuív, an Aire Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, go raibh go leor bainte amach le blianta beaga anuas ag lucht na Gaeilge. B’é seo go beacht an méid a dúirt sé.

NUAIR A fhéachaimid ar dhul chun cinn pholasaí na Gaeilge le blianta beaga anuas, seasann nithe áirithe amach. Mar shampla, Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003, stádas oifigiúil agus oibre a bhaint amach don Ghaeilge san AE agus Ráiteas an Rialtais i leith na Gaeilge 2006.

Táímse ar an taifead. Creidimse gur tubaistí an tri ‘ní’ a luaigh an Aire. Seo iad an trí rud a luafainnse:
Bunú Nós*, iris nua aoiseach na Gaeilge, bunú An Druma Mór, seirbhís nuachta idirlíne trí Ghaeilge agus fás ar an mblagadóireacht Ghaeilge trí cheile agus teacht ar an saol an Samsung Tocco/tuar théacs Ghaeilge.

B’fheidir go bhfuil nithe eile nár mhiste libh a lua.

Tá nós* ann anois agus tá an eagrán is déanaí faighte agam tríd an phost. Tá sintiús agam, tá’s agat. An bhfuil ceann agat?

Tá go leor ábhair san iris seo atá spéisiúil agus arbh fhiú é a léamh. Léiríonn sé a fheabhas is atá an dream óg níos óige i mbun a gcúram. Tá sé do chreidte nach bhfaigheann an iris seo deontas ar bith.

Ar an láimh eile tá Comhar, athsheolta ach seanachaite cheana féin. Bheinn sásta leirmheas a scríobh ar Comhar ach níl teacht ar an iris sa Ghaeltacht. Bhí mé i gConamara an tseachtain seo chaite agus ní raibh teacht air – agus níl teacht air anseo i Múscraí ach an oiread. Níl suíomh idirlíne acu le gur feidir leat sintiús ar líne a cheannach. Tá siad sáite sa chloch aois. Ach tá an iris sin ag fáil €8,500 in aghaidh an eagráin. Le deontas den tsort sin, cad is fiú bheith ag iarraidh an iris a dhíol leis an bpobal?

Fuair Comhar an deontas sin ó Fhoras na Gaeilge – agus, creid nó creid, is é sin an deontas céanna, a bheag nó a mhór a bhí Lá Nua ag fáíl in aghaidh na bliana ón institiúid teanga tras teorainn. RInne Lá Nua iarracht coipeanna a dhíol-agus bhí diolaíocht de thart ar 1500 coip acu. Ag cur san áireamh go raibh deontas arbh fhiú €1,500 in aghaidh an eagráin ag Lá Nua, b’ionann sin agus deontas €1 do gach ceannaitheoir. Níl a fhios agam cé mhéid coip de gach eagrán de Comhar a dhíoltar – ach abair go bhfuil dhá chéad ann. Is ionann sin agus deontas €40+ do gach ceannaitheoir le h-aghaidh gach eagrán.

Caithfidh nach bhfuil cúrsaí airgid chomh h-olc sin ar fad ag Foras na Gaeilge nó sa gheilleagar trí cheile….

Tá’s agam nach ar son deontais a bunaíodh nós* ach ar son seirbhis a sholathar don aois nua agus ar son irise don aois nua a chur ar an margadh. Tá éacht bainte amach acu. Tá amhras orm go loitfí an spioraid sin dá bhfaighidís deontas ón bhForas.

Ar an láimh eile, nuair atá iris eile, ar nós Comhar, ag fáil deontas chomh flathúil ón bhForas, tá rud éigean lofa ag titim amach.

Aontaím go poinnte leis an méid a deir Gael Gan Náire ar a bhlag:

Muna gceannaíonn go leor againn nós*, caillfear é agus bheadh fianaise againn nach mbeadh mórán Gaeilgeoirí dáirire fán teanga a léamh, rud atáim in amhras faoi más féidir liom a bheith ionraic ar feadh soicind.

Cad a deir tú ansin, ‘ba chóir go mbeadh deontas ag nós*?’ Ó aidh cinnte ba chóir, ansin, you wouldm’t feel guilty about being too tight fisted to buy it? Nach bhfuil an cheart agam?

Ach sílim go bhfuil gá leis an dhá rud – deontas agus diolachán chun cuidiú le h-iris – nós* – fás go dtí go mbeadh sé inmharthanach. Is cinnte go bhféadfaí deontas réasúnta a bheith ann chun cuidiú le nós* AGUS le Comhar, dá mbeadh dealramh éigean ar an iris sin go raibh sé dáiríre ag iarraidh freastal ar mhargadh seachas ar an deontas.

Ní dócha gur sin rud a tharlóidh seo i ré an chiorcail órga chacúil seo.

COMHAR agus Ciorcal Órga na Gaeilge

Nuair a fhreastalaíos ar an Oireachtas i gCathair na Mart i 2007, is cuimhin liom iarracht a dhéanamh ar shintiús a ghlacadh le Comhar, a bhí ag an am sin i mbaol a bháis de bharr cinneadh an Fhorais deireadh a chur lena chonradh, ón eagarthóír a bhí ann an uair úd, Mícheál Ó hUanacháin.

Bhí Mícheál Ó hUanacháin ag déanamh a mhíle díchill an uair úd ach ba bheag iad na h-acmhainní a bhí agus bhí an iris in ísle brí dá bharr.

Ansan ag tús 2008, bhí alt san Irish Times ag Caolfhionn Nic Phaidín ag maíomh go raibh deireadh le Comhar agus nach gcloisfear a ghuth stairiúil arís. Bhí Caolfhionn díreach ceaptha ina comhalta ar Fhoras na Gaeilge agus ba bhall í don chumann atá freagrach as Comhar.

Ag an am sin bhíos im eagarthóir ar Lá Nua. Mar ba dhual do nuachtán Ghaeilge le coinsias ar bith, thairgíos cabhair don iris. Scríobhadh eagarfhocal is ailt ar shon slanú Comhar.

Fuaireas amach ná raibh aon eolas ag Mícheál Ó hUanacháin ar an deireadh seo a bhí á thuar in alt san Irish Times. Go deimhin bhí sé tar éis eagrán mhí Eanáir a réiteach agus bhí sé ullamh don chlódóir.

Ach nior foilsíodh é mar gur chinn bórd COMHAR gan é a fhoilsiú go dtí go raibh siad tar éis achomharc a dhéanamh chuig Foras na Gaeilge faoina chinneadh.

D’imigh na míonna agus ansan i mí Bhealtaine nó ag deireadh mí Aibreáin, fograíodh go raibh eagarthóir á lorg le h-aghaidh Comhar. Chuireas isteach ar an bpost ar an dtuiscint nár foláir go raibh Mícheál Ó hUanacháin tar éis eirí as.

Ar aon nós, fuaireas cuireadh chun agallaimh. D’fhreastalaíos ar an agallamh agus dheineas scrúdú. Thaisteal mé an slí ar fad chun an agallaimh agus cé go rabhas in am, ní raibh an painéal agallaimh ann in am.

Ní gá dul I bhfad scéil leis. Cúpla seachtain i ndiaidh an agallaimh, bhí alt san Irish Times ag fógairt gurb é Aindrias Ó Cathasaigh eagarthóir nua Comhar.

Fán am sin ní raibh aon scéal faighte agam ó Comhar ag tabhairt toradh an chomórtais le fios dom. Rinne mé seo a ghearán i scribhinn le cathaoirleach bhórd Comhar, Uaitéar Ó Ciaruáin agus ghabh sé leithscéal liom ar an nguthán. Chuir sé litir chugam ina dhiaidh sin ag gabhail leithscéala liom agus ag gabhail buiochais liom as páirt a ghlacadh sa phroiseas. Thug sé chun cuimhne mo thaithí agus mo chailíochtaí mar eagarthóir ar Lá Nua.

I mí Meán Fómhair deineadh ath sheoladh ar Comhar. Ní bhfuair mé cuireadh freastal ar an ocáid fiú is go raibh spéis léirithe agam san iris. Ní bhfuair mé cuireadh ailt a chur ar fáil don iris cé go raibh mé tar éis mo shuim a léiriú i mbeartais dá leitheid freisin.

Ach, mar is eol díbh, bhí rudaí ag dóghadh na geiribe agam agus lean an saol ar aghaidh. Thit an eagarthóir a ceapadh amach leis an bhórd agus d’eirigh sé as – tá an scéal iomlán faoi sin ar shuíomh idirlíne an spéisiúil, Ceart agus Comhar.

I measc na bhfiricí a thug an chaipéis sin chun solais go raibh deontas €231,545 ceadaithe do Comhar le h-aghaidh an tréimhse Iúil 2008 go dtí Nollaig 2010. Sa tréimhse sin bheadh 27 eagrán le foilsiú. Is ionann sin agus €8,575 le h-aghaidh gach eagrán. San áireamh ansin bhí bundheontas de €25,000 a tugadh laithreach don iris – agus an chuid eile bheadh sé le h-ioc de reir mar a fhoilseofaí gach eagrán.

Sin suim mór airgid pé bealach a dheintear an comhaireamh. Meabhróidh mé duit arís cé mhéid airgead a ceadaíodh do Lá Nua – ceadaíodh €596,0000 don nuachtán don tréimhse 2007/8. Sa tréimhse sin foilsíodh ar a laghad 400 – níos giorra do 500 – eagrán. Is ionann sin agus €1,500 an eagrán. Cuir I gcomparáid le Foinse é sin – má eiríonn le Foinse an chonradh le h-aghaidh nuachtán seachtainiúil a sholathar a bhuachaint, beidh uasmhéid de €400,000 in aghaidh na bliana ar fáíl don nuachtán. Is ionann sin agus €7,692 in aghaidh gach eagrán.

Léirítear ansan go soiléir an bearna mór idir na h-acmhainní a bhí agus a bheidh Foras na Gaeilge ag solathar do Comhar agus Foinse thar mar a bhí do Lá Nua. Tá tú ag caint ar €6,000 in aghaidh an eagrán le h-aghaidh Foinse agus €7,000 an eagrán le h-aghaidh Comhar.

Feictear ansan gur féidir le h-iris nó nuachtán, atá caoin agus cneasta leis an bhForas, airgead maith a fháíl agus, fiú, brabhús a dhéanamh sa ghnó. Agus feictear go soiléir an mí úsáid a baineadh as Lá Nua.

Ach ní faoi Lá Nua atáim ag trácht anseo. Tá Comhar anois faoi stiúr eagarthóir eile – ní dhéarfaidh mé nua nó bhí Pól Ó Muirí ann roimhe. Ceapadh é gan comórtas oscailte a reachtáil – mar atá sonraithe sa chonradh a shínigh stiúrthóirí Comhar leis an bhForas – ach tá sé ag feidhmiú mar eagarthóir eatramhach agus mar sin ní ceapachán buan é. Sin é atá á mhaíomh, pé scéal é.

Ní gá dom mo dhearcadh faoi Phól Uí Mhuirí a mhíniú do leitheoirí an suimh seo. Mar is léir óna bhlag SDLPach, tá sé féin ana shásta lena chuid saothair go dtí seo.

Níl aon coip de Comhar feicthe agam ó chonaic mé an chéad cheann a fhoilsíodh I mí Dheireadh Fomhair trath go raibh Aindrias Ó Cathasaigh go fóill i bhfeidhil. Chonaic mé sin ag an Oireachtas.

Táim im chónaí i nGaeltacht Mhúscraí anseo in iarthar Chorcaí, gaeltacht nach bhfuil ró iargúlta cheapfainn. Agus ní doigh liom go mbeadh a fhios ag aoinne anseo cad is ‘Comhar’ ann. Bhíodh Lá Nua ag díol roinnt coipeanna anseo – ach is cosúil go bhfuil muintir Comhar chomh saibhir sin agus deontas chomh mór acu gur leor acu an iris a chlóbhualadh agus gan bacadh leis an dáileadh. Agus sin mise ag ceapadh gur foras uile Éireannda abea Foras na Gaeilge. B’fheidir nach shíneann a dhlínse thar Chearnóg agus Rae Mhuirfean!

Is mór an trua nach bhfuil Comhar ag lán a nirt mar a bhíodh an iris seo fadó. Is mór an scannal é go bhfuil an oiread san airgid ón sparán phoiblí á chaitheamh leis agus gan aon fhianaise ann go bhfuil an iris ag cloí leis an gconradh a rinneadh le Foras na Gaeilge.

Cá bhfuil an suiomh idirlíne ar gealladh, mar shampla?

Nuair a d’fhogair Lá Nua an bhliain seo chaite, taca an ama seo, go raibh sé i gceist ag an nuachtán foilsiú ar an idirlín go laethúil agus olleagrán sheachtainiúil a fhoilsiú is a dháileadh tríd an phost, bhí urlabhraí ón bhForas luaite ar Nuacht TG4 an oiche sin ag tabhairt le fios go mbeadh an Fhoras ag séanadh an dheontais ar an nuachtán dá dtarlódh sin mar go raibh an chonradh á sharú againn.

Tá an Fhoras ina thost i gcás Comhar, is cosúil. Ar a laghad níl aon ráiteas éisithe acu le Nuacht TG4.

Tá an cuma ar an scéal go bhfuil Comhar na linne ag fáíl na tacaíochta seo ón bhForas de bharr go bhfuil sé taobh istigh de ‘chiorcal órga’ na Gaeilge.